Ҡараһаҡал: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Категория ҡуйылды |
CompBot (фекер алышыу | өлөш) ә робот косметические изменения |
||
25 юл:
Ҡараһаҡал тураһында танылған урыҫ ғалимы [[:ru:Рычков, Пётр Иванович|П.И. Рычков]]
{{Цитата|«аҡыллы, мауыҡтырғыс һәм дәлилле итеп һөйләүсе, дөрөҫ йәшәүсе, динле»,}}тип яҙа,ә XIX быуатта йәшәгән [[:ru:Игнатьев, Руф Гаврилович|Р. Г. Игнатьев]]{{Цитата| «яҡшы фекерләүсе, ҡыйыу, динле, [[Ҡөрьән]]де һәм ғәрәп телен яҡшы белгән башҡорт»}} тип яҙып ҡалдырған. Ҡараһаҡал – 30-сы йылдарҙа Мәккә менән Мәҙинәгә [[хаж]] ҡылған мосолман.
== Ихтилалға күтәрелеү сәбәптәре ==
1739 йылда халыҡ иҫәбен алыу башлана. Ә башҡорттарҙың иҫәбен белһәләр, шунса һалым талап итәсәктәр. Шуға иҫәп алыусыларҙы ҡыуып ебәргәндәр. Икенсенән, быға тиклем булған ихтилалда ҡатнашҡан кешеләрҙең аттарын тартып ала башлағандар. Штраф аттарын йыйыу тип аталған ул. Ә был йорт хайуаны башҡорттоң көндәлек тормошонда – иң кәрәклеһе. Был да килешмәүсәнлек тыуҙырған. Урыҫтар башҡорттоң ерен талап алған, һалымды арттырған. Шулай итеп, [[башҡорттар|халҡыҡ]] ере, теле, дине өсөн көрәшкән.
Ҡараһаҡал был күтәрелеште үҙ ҡулына алды. Башҡорттарға Жунғария һәм ҡаҙаҡтарҙан үҙе яҡлы кешеләрҙе ярҙамға саҡырып килтереүҙе, өҫтәүенә Төрөк солтанынан да ҙур ярҙам киләсәге тураһында вәғәҙә алды. Башҡорттар быға ышандылар һәм 1740 йылда яңынан ҙур башҡорт [[Башҡорт ихтилалдары|ихтилалы]] башланды. Ҡараһаҡалдың был болаһы еңеүгә ирешһә, [[Әстрхан ханлығы|Әстрхан]] һәм [[Ҡазан ханлығы]] кире аяҡҡа баҫыуҙы өмөт ителде.
== Боланы баҫтырыу ==
Ҡараһаҡал бик аҡыллы, һалҡын ҡанлы, һуғышҡа оҫта башлыҡ булһа ла, берҙән, боласыларҙың юғары ҡатламы менән түбән массаһы араһында боланан маҡсат бер-беренә башҡаса булыу, икенсенән, башҡорттар араһында һөнәрселек булмау арҡаһында уларҙың ҡоралы насар булыуы сәбәпле, был бола ла бик ҙур ҡатылыҡ менән баҫылды.
37 юл:
Яңғыҙ рәсми хисаптарға ҡарағанда ла был боланы баҫҡанда һәм баҫҡас, барлығы 696 башҡорт ауылы таланып, яндырылып, 16634 башҡорт үлтерелеп, 4 меңдәре төрлө ерҙәргә урыҫ араларына каторгаға ебәрелгән, 9200 ҡатын-ҡыҙ һәм балалары эске Рәсәйҙәге урыҫ баярҙарына таратылған; башҡорттарҙан 20 меңләп йылҡы-һыйыр һәм байтаҡ аҡса штраф итеп түләнгән. Был хисаптар бары рәсми ҡағыҙҙарға кергәндәре генә һаналып, былай талау һәм үлтереүҙәр менән байтаҡ артыҡ булһа кәрәк. Быларҙан тыш, боласыларҙан бик күп меңдәр менән халыҡ Себергә оҙатылып, түрә, купец һәм урыҫ крәҫтиәндәренә ҡол ителеп һатылды.
== Һылтанмалар ==
* [http://www.bashqort.com/site/index.php?option=com_content&view=article&id=66:katajzar-karahakal&catid=72:tarih&Itemid=Ҡатайҙар Ҡараһаҡал яуында]
* [http://www.kladouka.ru/index.php?nma=catalog&fla=stat&cat_id=9&page=3&nums=7 Башҡорт халҡының милли-азатлыҡ өсөн көрәше]
* [http://komartky.ru/history/print:page,1,46-bash1185ort-tarixy-abdraxman-f1241xretdinov-2-se-1257l1257sh.html Ҡомартҡы сайты]
* [http://www.enci.ru/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BB БСЭ]
== Әҙәбиәт ==
* Рафиков Б. Ҡараһаҡал. Роман.- Өфө, 1989.
* Ҡараһаҡал библиографик һүҙлектә online [http://www.rulex.ru/01110589.htm]
* Ҡыҫҡаса башҡорт энциклопедияһы [http://www.bashedu.ru/encikl/kkk/karasakal.htm]
* [http://www.vatandash.ru/pics/pdf/576.pdf Ғайса Хөсәйенов. Батырша. Тарихи роман]
[[Категория:Тарих]]
[[Категория:Рәсәй тарихы]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
[[Категория:Башҡорт ихтилалдары]]
[[ru:Каракасал]]
| |||