Адольф Гитлер: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә 171.33.195.41 (фекер алышыу) эшләгән үҙгәртеүҙәр Ayratayrat өлгөһ… |
Ардах18 (фекер алышыу | өлөш) ә категория |
||
28 юл:
| преемник_4 = вазифа бөтөрөлә<br /> [[Мартин Борман]] (фирҡә эштәре буйынса министр булараҡ)
| дата рождения = 20.04.1889
| место рождения = [[Рансхофен]], {{МестоРождения|Браунау-на-Инне|Австрияла}} [[Верхняя Австрия]],
| дата смерти = 30.04.1945
| место смерти = {{МестоСмерти|Берлин|Берлинда}}, [[Өсөнсө рейх]]
| партия = [[Файл:Parteiadler der Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (1933–1945) (andere).svg|25px]] [[НСДАП]]
| похоронен = [[Магдебург]]та [[СССР эске эштәр буйынса Халыҡ комиссариаты|НКВД]] базаһы территорияһында йәшеоен ерләнгән , [[1970]] йылда мәйете яндырылып [[Эльба (йылға)|Эльбой]] өҫтөнән һибелгән
53 юл:
}}
'''Адо́льф Һи́тлер''' ({{lang-de|Adolf Hitler}} {{IPA|[ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ]}}; (20 апрель, 1889, Рансһофен ауылы<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/society/2011/07/110708_hitler_honorary_citizen.shtml Город в Австрии лишил Гитлера почетного гражданства]</ref> (хәҙер
Һитлер Икенсе донъя һуғышын төп ойоштороусы булып һанала, нацистик режимдың Германия һәм баҫып алынған территорияларҙа, Холокосты ла ҡушып, бик күп вәхшилектәре уның исеме менән бәйле.
== Биографияһы ==
=== Фамилияһының этимологияһы ===
Билдәле немец филологы, ономастика буйынса белгес Макс Готтшальд (1882—1952) фекеренсә, «Һитлер» фамилияһы (Hittlaer, Hiedler) Hütler («ҡарауылсы», ихтимал,
=== Нәҫеле (шәжәрәһе) ===
Атаһы
Алоис, тыума булараҡ, 1876 йылға тиклем әсәһе Мария Анна Шикльгрубер ({{lang-de|Schicklgruber}}) фамилияһында йөрөй Алоисҡа биш тулғанда Мария Шикльгрубер тирмәнсе Йоһанн Георга Һидлерға (Hiedler) кейәүгә сыға. Үҙ йорто ла булмаған бер фәҡир була ул. 1876 йылда 3 шаһит 1857 йылда үлеп ҡалған Гидлер Алоистың атаһы ине тип шәһәҙәтлек бирәләр, шулай итеп фамилиялы була. Фамилияның «Һитлер» тип яҙыла башлауы «Тыуыусыларҙы теркәү кенәгәһендә» яҙған кешенең хата ебәреүе арҡаһындалыр тип фараз итәләр . Хәҙерге тикшеренеүселәр Алоистың атаһы Гидлер түгел, ә уның малайҙы өйөнә алып тәрбиләгән ағаһы Йоһанн Непомук Һюттлер тигән фекер белдерәләр<ref name="Вернер Мазер">''Вернер Мазер'' . Адольф Гитлер. Ростов н/Д: Феникс, 1998.
Адольф Һитлер иһә 1920-се йылдарҙан таралып, хатта ҘСЭ-ның<ref>{{Из|БСЭ|http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00018/73600.htm|заглавие=Гитлер Адольф}}</ref> 3-сө баҫмаһына инеп киткән Шикльгрубер<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=6 мая 1990|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archiveurl=http://www.webcitation.org/618xdyuTU|archivedate=2011-08-23}} {{ref-en}}</ref><ref name="shearer16">''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха.
1885 йылдың 7 ғинуарында Алоис үҙенең ҡәрендәше Клара Пёльцлгә өйләнә (Йоһанн Непомук Һюттлерҙың ейәнсәренә) . Был уның 3-сө никахы була. Клараға туғанлыҡ арҡаһында Алоисҡа уға өйләнеү өсөн Ватикандан рөхсәт алырға тура килә<ref name="Вернер Мазер"/><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха.
Һитлер ғаиләһендәге был хәлдәрҙе белгән, шуға ла ата-әсәһе тураһында бик әҙ генә мәғлүмәт бирә торған булған, ә башҡаларҙан нәҫелен документтар менән раҫлауҙы талап иткән. 1921 йылдан сығышын һәр саҡ йәшереберәк торған. Әсәһен генә йыш телгә алған. Атаһы яғынан нәҫелен күрһәтергә яратмауы арҡаһында австрия тарихсыһы Рудольф Коппенштайнером австрия шағиры Роберт Һамерлиң<ref name="Вернер Мазер"/> менән туған булыуын бер кемгә лә әйтмәгән (улар Йоһанн Непомуктан туралай киткән нәҫел).
Юл 78 ⟶ 79:
=== Бала сағы ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 183-1989-0322-506, Adolf Hitler, Kinderbild.jpg|thumb|200px|right|Гитлер бала сағында. (1889/1890)]]
[[Файл:Hitlers Geburtshaus Braunau am Inn.jpg|thumb|right|200px| А. Гитле 1889 йылда тыуған йорт. Буласаҡ диктатор өс йәшенә тиклем йәшәгән. Браунау-на-Инне (Австрия). Фотография, 1934
Адольф Һитлер Австрияла, Инналағы Браунау ҡалаһында, 1889 йылдың 20 апрелендә 18 сәғәт 30 минутта «Померанец янында» тигән ҡунаҡханала тыуа. Ике көндән Адольф тип исем бирәләр. Һитлер әсәһенә бик оҡшаған булған. 29 йәшлек әсәһе уға тиклем 3 балаһын юғалтҡан була, улын бик ярата.
1892 йылға тиклем Бранауҙағы шул уҡ ҡунаҡханала йәшәйҙәр. Адольфтан башҡа атаһының икенсе ҡатынынан балалары Алоиз менән Ангела ла улар менән бергә йәшәгән. 1892 йылдаң авгусында атаһы юғарыраҡ дәрәжәгә күсерелә, улар Пассауҙа йәшәй башлай.
Юл 93 ⟶ 94:
Үҙе менән һыйышмай, Алоиз өйҙән сығып киткәс, атаһы Адольфты туҡтауһыҙ контролдә тота, сөнки ул да ағаһына оҡшап эшлекһеҙ булып үҫер тип ҡурҡа<ref name="Вернер Мазер"/>.
1897 йылдың ноябрендә Леондиңда өй һатып алып, 1898 йылда шунда күсенәләр<ref name="fromm">[[Эрих Фромм]], «Анатомия человеческой деструктивности», Глава 13.</ref>.
Адольф өсөнсө тапҡыр мәктәбен алмаштырып, дүртенсе синыфҡа уҡырға бара. Бында 1900 йылдың сентябренә тиклем уҡый.
Юл 101 ⟶ 102:
Тап бына Леондиңда атаһының йоғонтоһонда Һитлер сиркәүгә өнәмәй ҡарай башлай<ref name="Вернер Мазер"/>.
1900 йылдың сентябрендә Адольф Линцтағы дәүләт реаль мәктәбенең реальной школы беренсе синыфына бара. Ауыл мәктәбенән һуң малайға бында оҡшамай. Ему лишь нравилось проходить расстояние от дома до школы длиной в 6 км<ref name="Вернер Мазер"/>. Саҡырым үтеп мәктәпкә йөрөү генә оҡшай уға.
Шул ваҡыттан Адольф үҙенә оҡшаған фәндәрҙе
Һөҙөмтәлә күсмәй ултырып ҡала<ref name="Вернер Мазер"/><ref name="autogenerated1">''Фест И.'' Том 1.
=== Үҫмерлек һәм йәшлек йылдары ===
Юл 118 ⟶ 119:
1904 йылдың сентябрендә Һитлер Штейрҙағы дәүләт реаль мәктәбенә дүртенсегә бара һәм унда 1905 йылға тиклем уҡый. Ул йәшәгән фатир урамын аҙаҡ Адольф Гитлерплац<ref name="Вернер Мазер"/> тип атайҙар.
1905 год йылдың февралендә Адольф реаль мәктәптең дүртенсе синыфын тамалау тураһында танытма ала, унда баһалары бик хөрт була.
1905 йылдың сентябрендә Адольф әсәһенең үтенесе буйынса дүртенсе синыфты бөткән танытмаһындағы насар баһаларҙы төҙәтеп, яңыны алыр өсөн ҡабаттан дүртенсегә бара<ref name="Вернер Мазер"/>.
Юл 130 ⟶ 131:
1908 йылдың февралендә туғандарына мираҫ мәсьәләләрен хәл итеп, Венаға юллана.
1908 йылда Һитлер шул уҡ художество академияһына имтихан биреп ҡарай, был юлы өсөнсө турҙа үтмәй. Бынан һуң ул адресын йәшереп төрлө урындарҙа йәшәй, армияла
1909 йылда Рейнгольд Ганиш тигән кеше менән таныша. Ул Адольфтың картиналарын һата. 1910 йылдың авгусында Һитлер полиция комиссариатына Ганиш өҫтөнән ялыу яҙа
Ниһайәт, Һитлерҙа белем алырға теләк уяна, күп уҡый.
Юл 147 ⟶ 148:
1914 йылдың октябрендә Көнбайыш фронтҡа ебәрелә, тиҙ үк Изер, Ипр буйында һуғышта ҡатнаша.
1914 йылдың 1 ноябрендә ефрейтор званиеһы бирелә.Фландриялағы алыштан һуң 1914 йылдың 2 декабрендә икенсе дәрәжә Тимер тәре менән бүләкләнә.
Һуғыштарҙа туранан-тура даими ҡатнаша. Беелицала лазаретҡа эләгә. Госпиталдән сыҡҡас, (март, 1917 йыл) 1-се резерв батальонының 2-се ротаһына ҡайта.
1917 йылда
1918
21—23 август, 1918 йыл
25 август, 1918 йыл
15 октябрь, 1918 йыл
=== НСДАП төҙөү ===
1919 йылда Мюнхенға ҡайтҡас, Һитлерҙы агитаторҙар курсына ебәрәләр (''Vertrauensmann''
Бер дискуссия ваҡытында Һитлер ялҡынлы антисемит монологы менән рейхсверҙың 4-се Бавария командованиеһы агитация бүлеге етәксеһенә оҡшап төшә, уға армия масштабында сәйәси функция тәҡдим итә<ref name="Вернер Мазер"/>.
блиотека была явно антисемитского содержания, что наложило глубокий след на убеждения Гитлера<ref name="Вернер Мазер"/>.
1919 йылдың 12 сентябрендә Адольф Һитлер Немец эшсе фирҡәһе ултырышына килә(ДАП)
1920 йылдың 1 апреленә тиклем Һитлер рейхсверҙа хеҙмәт итә. 1920 24 февралендә фирҡә ултырышында Дрекслер, Федер менән берлектә 25 пункттан торған программа тәҡдим итә, ул нацистик фирҡәнең программаһына әйләнә<ref>{{ref-en}} ''Heiden, K.'' A history of national socialism. P. 20.</ref>.
Юл 176 ⟶ 177:
=== «Һыра фетнәһе» ===
[[Файл:Hitler as young man.jpg|right|150px|thumb|Гитлер 20-се йылдарҙа]]
1920-се йылдар башына НСДАП Баварияла танылыу ала. Штурм отрядтары (немецса ҡыҙҡаса
1923 йылда Германияла Рурҙы француздар баҫып алыуы менән бәйле кризис башлана. Нацистар Бавария етәкселегендә торған уң консерватор-сепаратистар менән берләшеп, Берлиндағы социал-демократик хөкүмәткә ҡаршы сығырға өндәй. Әммә Берлиндағы Генераль штабтың ҡаты ҡаршы тора, һәм Бавария лидерҙары (Кар, Лоссов и Сейсер) ҡаушап ҡала, һитлерға әле Берлинға ҡаршы сыҡмаясаҡтарын белдерә.
1923 йылдың 8 ноябрендә 9 сәғәттә Һитлер һәм Эрих Людендорф штурмовиктарын эйәртеп, Карр, Лоссов һәм Сейсер үткәргән митингыға килеп инәләр (Мюнхенда, «Бюргербройкеллер» һыраханаһында). Эскә ингәс, һитлер «Берлиндағы хыянатсылар хөкүмәтен ҡолатыу
9 ноябрь иртәһендә Гитлер һәм Людендорф 3 меңләп штурмовик менән оборона министерлығына юллана, әммә Резиденцштрассе урамында полиция туҡтатып, ут аса. Нацистар һәм улар яҡлылар мәйеттәрҙе һәм яралыларҙы алып, ҡасырға мәжбүр була. Германия тарихына эпизод «һыра фетнәһе» булып инеп ҡалған.
1924 йылдың февраль
=== Власҡа үрләүе ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 102-13774, Adolf Hitler.jpg|right|150px|thumb|Гитлер
Лидер юҡта фирҡә тарҡала, Һитлерға эште өр-яңынан башларға тура килә. НСДАП-ты тиҙ үк Баварияла ғына түгел, дөйөм милләт сәйәси көсөнә әйләндереүгә өлгәшә.
1925 йылда Һитлер Австрия гражданлығынан баш тарта һәм 1932 йылдың февраленә тиклем гражданлыҡһыҙ була.
1930—1945
1932 йылда Һитлер Германияның рейхспрезиденты булып һайланырға ҡарар итә. 25 февралдә эске эштәр министры Брауншвейг уны Берлинда үҙенең вәкиллегендә атташе итеп тәғәйенләй. Һитлерға был үҙлегенән немец гражданлығы бирә һәм һайлауҙа ҡатнашырға мөмкинлек тыуа<ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. Т. 1. С. 228—229.</ref>. Һитлер һайлауҙа үтә алмай, әммә пропагандала яңы алымдар уйлап сығара, тәжрибә туплай<ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. Т. 1. С. 230—231.</ref>.
4 июнь, 1932 йыл
6 ноябрь, 1932
3 декабрь, 1932
=== Рейхсканцлер һәм дәүләт башлығы ===
==== Эске сәйәсәте ====
[[Файл:Adolf Hitler-1933.jpg|right|150px|thumb|Һитлер 1933 йылда]]
1933 йылдың 30 ғинуарында президент Һинденбург Һитлерҙы рейхсканцлер (хөкүмәт башлығы) итеп тәғәйенләй<ref>Kershaw, Ian. ''Hitler, 1936-45: nemesis'' , 2001. {{ref-en}}</ref> 27 февралдә парламентта
Парламент яныуын сәбәп итеп нацистар дәүләтте ҡаты контролгә ала. Коммунистик, унан социал-демократик фирҡәләр тыйыла. Ҡайһы бер фирҡәләр үҙҙәре тарала. Профсоюздар бөтөрөлә, мөлкәте нацистик эшсе фронтҡа бирелә. Яңы власҡа ҡаршылар судһыҙ-ниһеҙ концентрацион лагерҙарға оҙатыла.
1934 йылдың 2 августында президент Гинденбург үлә. Плебесцит һөҙөмтәһендә президентлыҡ бөтөрөлә, вәкәләттәре «Фюрер һәм Рейхсканцлер» булараҡ, Һитлерға тапшырыла (''Führer und Reichskanzler''
Һитлер етәкселегендә эшһеҙлек бөтә. Халыҡҡа социаль ярҙам арта. Мәҙәни һәм спорт саралары күпләп үткәрелә. Беренсе донъя һуғышында еңелгән өсөн реванш рухында сәнәғәт аяҡҡа баҫтырыла, халыҡ араһында эш алып барыла.
Юл 217 ⟶ 219:
==== Территорияларға экспансия башланыу ====
[[Файл:Deutschesreich1939fr.jpg|thumb|250px|Өсөнсө рейх
Һитлер тиҙ үк Германияның Версаль килешеүенән сығыуын белдерә, сөнки ул Германияның һуғыш алып барыу мөмкинлектәрен сикләй. Йөҙ меңлек рейхсвер миллионлы вермахтҡа әйләнә,танк ғәскәрҙәре булдырыла һәм хәрби авиация тергеҙелә. Ғәскәрһеҙ Рейн зонаһы бөтөрөлә.
Юл 224 ⟶ 226:
1938 Австрия аннексиялана.
1938 йылдың көҙө
Time журналы 1939 йылдың 2 ғинуар һанында Һитлера «1938 йыл кешеһе» тип атай<ref>{{ref-en}} [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,760539-1,00.html Man of the Year] Time.com Monday, Jan. 02, 1939</ref>.
1939 йылдың мартында Чехословакияның ҡалған өлөшө баҫып алына, шулай уҡ Литваның бер өлөшө аннексиялана (Мемель өлкәһе). Шунан Һитлер [[Польша|Польшаға]] яҫҡана башлай. Польшаның срюздаштары
==== Икенсе донъя һуғышы ====
Юл 236 ⟶ 238:
Был яҫҡаныуҙарға ҡаты яуап алғас, 1939 йылдың 3 апрелендә Һитлер Польшаға һөжүм планын раҫлай («Вайс» операцияһы).
1939 йылдың 23 авгусында Һитлер Советтар Союзы менән Һөжүм итмәү тураһында килешеү төҙөй. 1 сентябрҙә Глейвицта инцидент килеп сыға, шуны сәбәп итеп Польшаға һуғыш башлана. Икенсе бөтә донъя һуғышы тоҡана. Сентябрҙә Польшаны тар-мар итеп, Германия апрель-майҙа 1940 Норвегияны, Данияны, Һолландияны, Люксембургты һәм Бельгияны баҫып ала, Францияла фронт аса. Июндә Парижды алалар, Франция баш һала. 1941 йылдың яҙында Германия Грецияны һәм Югославияны яулай, ә 22 июндә СССР-ға һуғыш аса. Башта совет ғәскәрҙәре сигенә, еңелә.
Әммә 1942 йылдың ҡышынан немец армияһы СССР-ҙа ла (Сталинград), Мысырҙа ла (Әл-Аләм) еңелә башлай. Икенсе йылына Ҡыҙыл армия ныҡлы һөжүм башлай. инглиз-американ ғәскәрҙәр Италияла хәрәкәт башлап, көстө үҙҙәренә лә йәлеп итә. 1944 йылда советтерритория ерҙәре азат ителә, Ҡыҙыл Армия Польшаға һәм Балканға йүнәлә; инглиз-американ ғәскәрҙәр Францияның күп өлөшөн азат итә. 1945 йылдан һуғыш Рейх ерҙәрендә дауам итә.
Юл 242 ⟶ 244:
==== Һитлерға һөжүм ====
8 ноябрь, 1939 йыл
Быны эшләгән Эльзер тигән столяр тотола һәм ғәйебен таный. 1945 йылдың 9 апрелендә, ул ултырған концлагерға союздаштар яҡынлашҡас, Һиммлерҙың бойороғо буйынса Эльзерҙы аталар<ref>Энциклопедия для детей Аванта+.
1944 йылдың 20 июлендә лә уны үлтереп, солох төҙөү маҡсаты менән үлтерергә йыйыналр.
Шартлауҙа 4 кеше һәләк була, һитлер тере ҡала. Еңел яралар ала һәм ваҡытлыса ишетеү һәләтен юғалта.
Заговорҙа ҡатнашыусыларҙы Һитлерҙың бойороғо буйынса бик яфалап үлтерәләр, фотоға һәм фильмға төшөрәләр. Аҙаҡ ул шул фильмды гел ҡарай торған булған.
Юл 253 ⟶ 255:
=== Һитлерҙың үлеме ===
[[Файл:Stars & Stripes & Hitler Dead2.jpg|right|200px|thumb|«Һитлер үлек». Америка гәзите мәҡәләһенең башы]]
Совет контрразведкаһы һәм союзниктар разведкаһы йыйған мәғлүмәттәр буйынса, 30 апрель, 1945
Хеҙмәтселәре әйтеүенсә, Һитлер кәнистер менән бензин әҙерләп, үҙе тирәһендәгеләр менән бәхилләшеп, бүлмәгә инеп атыла. Мәйеттәрҙе бункер эргәһенә сығарып һалып, бензин һибеп яндыралар.
5 майҙа ерҙән сығып торған юрған мөйөшөн күреп ҡалып, мәйеттәрҙе табып алалар.
Донъяла әммә бункерҙа Гитлерҙың һәм ҡатынының «игеҙәктәре» атылған, ә фюрер ҡатыны менән Аргентинаға ҡасып китеп, үлгәнсә шунда йәшәгән тигән легендалар таралған<ref>{{cite web|url=http://www.kp.ru/daily/25818/2796573/|title=Историки настаивают: Гитлер на девять лет пережил Сталина?|date=[[16 января]] [[2011]]|publisher=[[Комсомольская правда]]|accessdate=2010-08-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/65ArEN2Cf|archivedate=2012-02-03}}</ref>. Әммә фәнни ойошмалар быны кире ҡаға.
Юл 288 ⟶ 290:
* {{книга|автор=Аллан Буллок.|заглавие=Гитлер. Исследование тирании|издательство=|год=1952|страниц=|isbn=}}
* {{статья|автор=|заглавие=Последние дни Гитлера.|ссылка=http://razym.ru/main/109417-poslednie-dni-gitlera-vyrezka-iz-pyati-nomerov-gazety-pravda-dekabr-1947-g-yanvar-1948-g.html|издательство=свидетельства немецкого офицера Герхарда Больдта, Вырезка из пяти номеров газеты «Правда» |год=декабрь 1947 г., январь 1948 г.|страниц=}}
* ''Штайнерт М.'' Гитлер. / Пер. с фр. Е.Головиной.
== Һылтанмалар ==
Юл 300 ⟶ 302:
* [http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00018/73600.htm Большая советская энциклопедия]
* [http://www.vestnik.com/issues/2001/0703/win/berkovich.htm Евгений БЕРКОВИЧ «ТАЙНЫ ВИЛЛЫ ХАММЕРШТАЙНА»]
* Уильям Ширер. [http://www.zakharov.ru/component/option,com_books/task,book_details/id,379/Itemid,53/ Взлет и падение Третьего Рейха]: в 2 т.
{{start box}}
Юл 306 ⟶ 308:
{{succession box|before=[[Гинденбург, Пауль фон|Пауль фон Гинденбург]]<br />(президент буларыҡ)|after=[[Карл Дёниц]]<br />(президент булараҡ)|title=Германия фюреры<sup>*</sup><br />([[Өсөнсө рейх]])|years=[[1934]]—[[1945]]}}
{{end box}}
<div style="font-size:85%"><sup>*</sup> В 1934—1945 пост рейхспрезидента Германии был объединён с постом рейхсканцлера. По закону от 2 августа 1934 года объединённый пост стал называться ''«фюрер и рейхсканцлер»'' (''«Der Führer und Reichskanzler»''
[[Категория:Адольф Гитлер]]
Юл 324 ⟶ 326:
[[Категория:Үҙенә ҡул һалған сәйәсмәндәр]]
[[Категория:Антисемитизм]]
[[Категория:
{{Link FA|ceb}}
{{Link FA|hu}}
|