Биксурин Мирсәлих Мирсәлим улы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Karachun (фекер алышыу | өлөш) әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Ардах18 (фекер алышыу | өлөш) оформление |
||
1 юл:
{{Учёный
| Имя =
| Оригинал имени =
| Изображение =
9 юл:
| Дата смерти = 7.3.1903
| Место смерти = [[Ырымбур]]
| Гражданство = {{Российская империя}}
| Научная сфера = лингвистика
| Место работы =
16 юл:
| Знаменитые ученики =
| Известен как =
| Награды и премии = {{{!}} style="background:transparent"
{{!}}-
{{!}} {{Орден Святого Станислава 2 степени}}{{!!}}{{Орден Святого Станислава 3 степени}}
{{!}}}
| Сайт =
}}
'''Биксурин Мирсалих Мирсәлим улы, Мирсалих Биксурин''' (
Шәхестең тыуған урыны тураһында дөйөм фекр юҡ. [[Әсфәндиәров Әнүәр Закир улы|Ә.
1830 йылда [[Ырымбур]]ҙағы Неплюев хәрби училищеһына уҡырға инеп, 1838 йылда, коллежский регистратор дәрәжәһенә лайыҡ булып, ҙур уңыш менән тамамлай. Башта Ырымбур сик буйы комиссияһында тәржемәсе вазифаһын башҡара. Тиҙҙән Неплюев кадетлыҡ корпусына [[ғәрәп теле|ғәрәп]], [[фарсы теле|фарсы]] һәм [[башҡорт теле|башҡорт]], [[татар теле|татар]], [[ҡаҙаҡ теле|ҡаҙаҡ]] телдәре уҡытыусыһы булып урынлаша, ғүмеренең төп өлөшөн ошо эшкә арнай. 1850—1869 йылдарҙа бер үк ваҡытта ҡаҙаҡ балалары мәктәбендә рус, ҡаҙаҡ, татар телдәрен уҡыта.
1860 йылдар уртаһында, тәржемәсе булараҡ, рус армияһының [[Урта Азия]]ға хәрби походтарында ҡатнаша, [[Төркөстан]] делегацияһы составында, баш тәржемәсе сифатында, [[Санкт-Петербург]]ка бара. Юғары хәрби звание
Атаҡлы башҡорт мәғрифәтсе ғалимы һәм шағир Мөхәммәтсәлим Өмөтбаев 1887 йылдың 12 ғинуарында Өфөнән Ҡырымға барышлай, Ырымбурға кереп, остазы генерал Биксурин менән күрешеп, аҙаҡ, уға арнап, «Остаз Мирсалих Биксуринға» тигән шиғырын яҙа.
<blockquote>
Ырымбур йортона керһәм, ул шәһрә
Ни булған инде, алһам чәнд бәһрә.
Шул ғилем баксаһында һин сәрри әфраз,
Ярҙамыңды курһәт беҙгә, серең ас, —
</blockquote>
тип, М. Өмөтбаев М. Биксуриндың ғилемлелеген, уҡымышлылығын юғары күтәреп маҡтай, уға дан йырлай<ref>Өмөтбаев М. И. Йәдкәр / Төҙөүсе, баш һүҙ яҙыусы, аңлатмалар биреүсе Ғ. С. Ҡунафин. Яуаплы мөхәррире Ғ. Б. Хөсәйенов. Өфө, 1984. 88—91 се биттәр</ref>.
Мирсалих Биксуриндың ғилми-педагогик эшмәкәрлегендә айырыуса ҡиммәтле бер хеҙмәт бар. Уның төп нөсхәһендә тулы исеме ошондай:
<blockquote>
Юл 43 ⟶ 47:
</blockquote>
Китап ике мәртәбә нәшер ителә: 1-се баҫмаһы Ырымбурҙа, 1859 йылда; 2-се баҫмаһы Ҡазанда, 1869 йылда баҫылып сыға. (Тикшеренеүселәр уны, ғәҙәттә, ҡыҫҡаса «Начальное
«Башланғыс
Хеҙмәт был йәһәттән башҡорт һәм, ғөмүмән, төрки тел белемендә ҡәрҙәш телдәрҙе сағыштырма өйрәнеүҙең тәүге тәжрибәһе иҫәпләнә. Күргәҙмә материалдар сифатында М. Биксурин һәр телдең үҙенә генә хас фольклор һәм яҙма әҙәбиәт өлгөләренә мөрәжәғәт итә, китапта бер юлы ике һүҙлексә урынлаштыра. Һүҙлексәлә, башҡа телдәрҙең лөғәт өлгөләре менән бергә, башҡортса 53 һүҙ килтерелә, улар ғәрәп, фарсы һүҙҙәре менән сағыштырыла. Ҡулланмала һорауҙар һәм яуаптар рәүешендә русса, фарсыса һәм төркисә текстар тәҡдим ителә. Китапта саф башҡорт телендә «Батыр батшаның әкиәте» тигән халыҡ хикәйәтенең баҫылыуы ҙур әһәмиәт ҡаҙана. Иҫке ғәрәп имләһе менән яҙылған был хикәйәткә, профессор Ж. Ғ. Кейекбаев билдәләгәнсә, тел ғилеме күҙлегенән ҡарағанда «ниндәйҙер дәрәжәлә бөтөн башҡорт һөйләштәренең элементтары индерелгән»<ref>Кеиекбаев Ж. Ғ. Хәҙерге башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһы: Уҡыу ҡулланмаһы. Өфө, 1996. 31-се бит</ref>.
М. Биксурин
М. Биксуриндың «Башланғыс ҡулланма»һын академик А. Н. Кононов тәү башлап
1870 йылда М. Биксурин мөхәррирлегендә башҡорт һәм татар йырҙары йыйынтығы донъя күрә<ref>Записки Оренбургского отдела Русского географического об-щества. Вып. 1-й. 1870</ref>. Бында башҡорт йырҙары ғәрәп графикаһы менән төп нөсхәһендә һәм руссаға тәржемәлә баҫып сығарыла.
Юл 56 ⟶ 60:
Был хеҙмәттәре һәм күп йыллыҡ эшмәкәрлеге М. Биксуринды талантлы ғалим-педагог, лингвист, фольклорсы булараҡ күҙ алдына баҫтыра. Үҙ халҡының ауыҙ-тел ижады өлгөләрен йыйыу эше менән ул йәш сағынан, 1840 йылдарҙа уҡ, ҡыҙыҡһына һәм башҡорттар араһынан тәүгеләрҙән булып башлап ебәрә. Башҡорт иленең төрлө төбәктәренән ул йырҙар, әкиәттәр, хикәйәттәр, легендалар яҙып ала. Уның тарафынан яҙып алынған фольклор материалдарының бер өлөшө ҡулъяҙма хәлендә хәҙерге Рәсәй Фәндәр академияһының Өфө ғилми үҙәге китапханаһында һаҡлана. М. Биксуриндың фольклорсылыҡ эшмәкәрлеге махсус өйрәнеүҙе, ул йыйған материалдар һәм, ғөмүмән, уның күп яҡлы ғилми мираҫы айырым том итеп туплап, баҫып сығарыуҙы көтә.
М. Биксуриндың ижадында Төркөстан төйәгенә арналған тарихи-этнографик һәм публицистик хеҙмәттәре үҙенсәлекле урында тора. Рәсәй армияһы составында [[Урта Азия]]ға походтарҙа ҡатнашыу һөҙөмтәһендә яҙылған бындай мәҡәләләрҙен, бер өлөшөн ул, айырым йыйынтыҡ итеп туплап, баҫтырып сығара
Атаҡлы мәғрифәтсе, педагог һәм ғалим Мирсалих Биксуриндың ишле ғаиләһендә дүрт ул, дүрт ҡыҙ тәрбиәләнеп үҫеүе тураһында ла әйтеп үтергә кәрәк. Улдары Мирйософ, Мирәбүбәк, Мирмәхмүт, Миряҡуп, ҡыҙҙары Зөләйха, Хәҙисә, Фатима, Зөһрә исемле булып, өс улы Неплюев кадетлыҡ корпусын тамамлай һәм офицерҙар булып китә, бер улы
М.
Мирсалих Биксуриндың исеме башҡорт фәне һәм мәҙәниәте тарихында ғәйәт ҙур һәм маҡтаулы урында тора.
== Әҙәбиәт ==
* [https://docs.google.com/file/d/0B6W0k7LyKFYlMkdfYzJMQ3hUaDA/edit?usp=sharing Рәшит Шәкүр. Арҙаҡлы башҡорттар. Ғилми-биографик очерктар. Тулыландырылған 2-се баҫмаһы.
== Иҫкәрмәләр ==
|