|
'''Ҡаҙаҡтар''' ({{lang-kk|қазақтар}} {{IPA|/qɑzɑqtɑr/}}; {{langi|kk|қазақ}} {{IPA|/qɑzɑq/}}) — [[Төрки телле халыҡтар|төрки телле халыҡтарҙың]] береһе, [[Ҡаҙағстан]]дың аҫаба халҡы. Ҡаҙаҡтар шулай уҡ Ҡаҙағстан һәм [[Ҡытай]], [[Рәсәй]], [[Үзбәкстан]], [[Төрөкмәнстан]] ,[[Монголия]] сиктәш райондарҙа йәшәйҙәр.
ҠаҙаҡҠаҙаҡтарҙың һаны Ҡаҙағстанда 1989 й.йыл — 6,5 млн, 2006 й.йыл — 9,01 млн, 2009 й.йыл — 10,1 млн кеше, РСФСР‑ҙа 1989 й.йыл — 636 мең, 2002 й.йыл РФ‑та — 654 мең, БР‑ҙа — 4,1 мең, ошоға ярашлы 2010 й.йыл — 647,7 һәм 4,3 мең кеше.
Ҡаҙаҡтар БР‑ҙың Мәләүез, Салауат, Стәрлетамаҡ райондарында тупланып йәшәй.
ҠаҙаҡҠаҙаҡтарҙың бер өлөшө [[ҡаҙаҡ теле]]н, бер ни тиклеме [[башҡорт теле]]н,[[татар теле]]н, күпселеге [[урыҫ теле]]н белә һәм ҡаҙаҡ телен туған теле тип һанай.
Диндарҙарҙың күпселеге мосолман-сөнниҙәр (''Ислам'','' [[Сөнниселек]]]'')''.'' 14 б.быуат аҙ.аҙағында — 15 б.быуат башында Ҡ.ҡаҙаҡтар ''Ну''''ғ''''айНуғай Ур''''ҙ''''а''''һ''''ыУрҙаһы'' һәм Үзбәк ханлығы составына инә, 15 б.быуаттың 2‑се ярт.яртыһында Ҡаҙаҡ ханлығына берләшә. Уның эсендә 3 төркөм ҡәбилә берләшмәһе — Оло, Урта һәм Кесе йөҙҙәр барлыҡҡа килә. Кесе йөҙ башҡорттарҙың көньяҡ-көнсығыш һәм көньяҡ ерҙәре менән сиктәш була. Урыны менән ҡаҙаҡтар йәйләгән ерҙәр [[Яйыҡ]]тың урта ағымына һәм уның ҡушылдығы Илек йылғаһына (ҡара: ''Баш''''ҡ''''ортостан'') үрге ағымына барып еткән. Ҡаҙаҡтар менән оҙайлы күрше булыу көньяҡ-көнсығыш башҡорттарҙың этник үҫешенә йоғонто яһаған. ''Б''''ө''''рй''''ә''''нБөрйән'',''ҡ''''ыпса''''ҡҡыпсаҡ'','' табын'' ҡәбиләләре составында ҡаҙаҡтарҙа осраған “байулы” ырыу атамалары бар.
Ҡаҙаҡтар ''[[Ырымбур губернаһы]]на'' күпләп күсенеүе 18 б.быуат аҙ.аҙағында башлана.
19 б.быуат башында Ырымбур губ.губернаһында Ҡ.ҡаҙаҡтар һаны 20 мең тәшкил итә. Ҡ.Ҡаҙаҡ йәйләүҙәре Иртыш, Ишем, Тубыл йй.йылғаларынаса тиклемт һуҙылып, Волга һәм Урал йй.йылғалары араһындағы көтөүлектәр өсөн бәхәс һәм бәрелештәргә килтергән.
Башҡорттар Ҡаҙаҡ йөҙҙәре хандарына барған Рәсәй хөкүмәте илселегендә ҡатнаша, Ҡаҙаҡтар Рәсәй подданныйлығын ҡабул итеүенә булышлыҡ итә (ҡара: ''Алдар'', Ғ.''Ғә''''бдр''''ә''''химовҒәбдрәхимов'', ''Ә''''белх''''ә''''йерӘбелхәйер ''һ.б.). ''Баш''''ҡ''''ортБашҡорт ихтилалдары ''(''17—18 бб.быуаттар)'' осоронда башҡорттар Рәсәй хөкүмәте ғәскәрҙәренән ҡасып, Ҡ. йәшеренгән.</p>
19 б. Ҡ. ерҙән файҙаланыуы 1808 й. указ м‑н көйләнгән, уға ярашлы Ҡ. һалым түләүҙән, йөкләмә үтәүҙән 10 йылға азат ителгән.</p>
|
