Карнак: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә Робот: косметик үҙгәртеүҙәр |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
3 юл:
[[Файл: Temple Complex at Karnak.jpg|thumb|right|320px|Карнак комплексы. [[1914]] йылғы фото]]
'''Карнак һарайы комплексы''' — ғәҙәттә '''Карнак''' тип атала — [[Мысыр|Мысырҙың]] [[Луксор]] ҡалаһынан йыраҡ булмаған, төрлө дәүерҙә төҙөлгән һәм төрлө ҙурлыҡтағы һарайҙар, ғибәҙәтханалар, пилондар һәм башҡа төҙөлөштәрҙән торған дәү комплекс. Комплекстың исеме Луксорҙан 2,5 километр йыраҡлыҡта урынлашҡан хәҙерге Әл-Карнак ауылынан алынған. Карнак һарайы [[Боронғо Мысыр|Боронғо Мысырҙа]] ''Ипет-Исут'' (
== Тасуирлау ==
[[Файл: Flickr - schmuela - IMG 7391.jpg|thumb|left|240px|Һарайға ингән юлдағы һарыҡ башлы сфинкстар аллеяһы]]
Хәҙерге көндәрҙә Карнак һарайы исеме аҫтында билдәле ''Ипет-Исут'',
Карнак тарихы — тулыһынса тиерлек [[Фива]] һәм уның Мысыр мәҙәниәтендәге роленең үҙгәреүе тарихы. Утыҙлап [[фирғәүен]] төҙөлөштәргә үҙ өлөшөн индереп, уны башҡа бер ҡайҙа ла осрамаған кимәлгә ҙурайтҡан, ҡатмарлаштырған, төрләндергән.
15 юл:
=== Амон-ра биләмәһе ===
[[Файл: Karnak model.JPG|thumb|кшпре|240px|Амон-Ра биләмәһенең макеты]]
[[Фива|Фива ҡалаһы]] Ун беренсе династия дәүеренә тиклем ҙур әһәмиәткә эйә булмаған, һәм ғибәҙәтханалары сағыштырмаса бәләкәй булып, Фиваның тәүге аллаһы [[Монту|Монтуға]] бағышланған. Карнак һарайы урынында табылған, [[Амон]] аллаһы телгә алынған иң боронғо төҙөлөш Ун беренсе династия дәүеренә ҡарай. Мысыр [[гискостар]] баҫҡынлығынан һуң Фива батшалары хакимлығы аҫтында берләшкәс, Амон (мысыр теленән тәржемә иткәндә, ''
Карнакта һаҡланған иң боронғо төҙөлөш — ул Ун икенсе династия фирғәүене [[Сенусерт I]]-нең
[[Тутмос I]] хакимлығы ваҡытында бында данлыҡлы архитектор [[Инени]] етәкселегендә ҙур төҙөлөш йәйелдерелә — Ун исенсе династиянан ҡалған һәйкәлдәр диуарҙар менән уратып алына, өҫтө ҡырҡып алынған пирамида рәүешендәге ҙур ҡәлғәгә оҡшаған ике ҙур ҡапҡа (''пилон'') — Дүртенсе һәм Бишенсе пилондар төҙөлә, Дүртенсе пилон алдында 23 метр бейеклегендә ҡыҙыл граниттан ике [[обелиск]] күтәрелә. Обелискыларҙың береһе әлеге көндәрҙә лә иҫән.
Тутмос I-нең ҡыҙы [[Хатшепсут]] хакимлығы ваҡытында ҡыҙыл һәм ҡара граниттан
Хатшепсут шулай уҡ ҡыҙыл граниттан 30 метр бейеклегендәге игеҙәк обелискылар ҡуйҙырта. Уларҙың береһе һаман урынында тора, ул әлеге көндәргә тиклем тере ҡалған боронғо обелискылар араһында Ер йөҙөндә иң бейеге. Икенсеһе иһә икегә бүленеп, ҡолаған. Хатшепсуттың вариҫы [[Тутмос III]] хакимлығы осоронда ул төҙөгән һәйкәлдәрҙең күбеһе юҡ ителә, исеме яҙмаларҙан юйыла, обелсикылары диуарҙар менән ҡаплана.
[[Файл: Karnak King List Drawing.png|thumb|right|280px|Карнактың Батшалар исемлеге]]
[[Тутмос III]] Амон һарайын тулыһынса тиерлек үҙгәртә, яңы ғибәҙәтханалар, пилондар, обелискылар төҙөтә. Фирғәүендең хакимлығы юбилейы хөрмәтенә бында ''Ах-Мену'' —
[[Аменхотеп III]] биләмәгә тағы бер пилон — Өсөнсө пилонды өҫтәй. Уны һалған ваҡытында ул ҡайһы бер элеккерәк һәйкәлдәрҙе һүтеп, алынған таштарҙы төҙөлөш материалдары булараҡ ҡуллана. Хәҙерге ваҡытта һүтелгән төҙөлөштәр египтологтар тарафынан тергеҙелгән һәм ҡайһы бер һәйкәлдәр, шул иҫәптән [[Сенусерт I|Сенурсеттың]]
Аменхотеп III шулай уҡ биләмәнең [[көньяҡ]]-[[көнсығыш]] өлөшөндә Хонсу ғәбәҙәтханаһына нигеҙ һала, был төҙөлөштө артабан [[Рамзес III]] һәм [[Рамзес IV|IV]] дауам итә.
49 юл:
=== Мут биләмәһе ===
[[Файл: Karnak Mout 004.jpg|thumb|left|180px|Мут биләмәһендәге Сехмет һәйкәлдәренең береһе]]
Амон-Ра комплексының [[көньяҡ|көньяғында]] урынлашҡан был биләмә алиһә-әсә [[Мут]]ҡа бағышланған. Мут (Боронғо Мысыр телендә ''
Мут биләмәһендә ярым ай формаһындағы изге Ишеру күле урынлашҡан, шуға ҡайһы берҙә был алиһәне ''Ишеру күле хакимәһе'' тип тә атайҙар. Күл буйында — Мут ғибәҙәтханаһы. Был ғибәҙәтхана Урта Батшалыҡ осоронда уҡ һалынған булырға тейеш. [[Хатшепсут]]тың хакимлығы дәүерендә иһә ул ҡабаттан тергеҙелә. Артабан төҙөлөштәрҙе [[Аменхотеп III]] дауам итә, уның бойороғо буйынса бында йөҙләгән арыҫлан башлы [[Сехмет]] алиһәһенең һәйкәле ҡуйыла.
66 юл:
=== Аменхотеп IV һарайы ===
[[Файл: GD-EG-Caire-Musée061.JPG|thumb|right|180px|Эхнатондың Гем-па-Атон ғибәҙәтханаһы урынында табылған һәйкәле]]
Амон-Ра биләмәһенән көнсығыштараҡ урынлашҡан был һарай [[Атон]] — ҡояш дискы аллаһына бағышланған. [[Аменхотеп IV|Аменхотеп IV (Эхнатон)]] үҙенең данлыҡлы дини реформаһы ваҡытында бөтә Мысырҙа нәҡ ошо аллаға табыныуҙы керетә. Һарайҙың төп ғибәҙәтханаһы ''Гем-па-Атон'' —
Батшаның үлеменән һуң күп тә үтмәй, Мысырҙағы хакимлыҡ ҡайтанан Амон-Ра руханиҙары ҡулына күсә, Эхнатон һәм Атон исеме менән бәйле барлыҡ һәйкәлдәр, шул иҫәптән, Карнактағы был һарай ҙа юҡ ителә. Емерелгән һарайҙан алынған материалдар башҡа төҙөлөштәрҙә ҡулланыла.
|