Биологик систематика: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Addbot (фекер алышыу | өлөш) ә Bot: Migrating 99 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11398 (translate me) |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
'''Биологик систематика''' — бөтә тереклекте классификациялаштырыусы фәнни дисциплина; тере организмдарҙы классификация принциптарын төҙөү уның төп мәсьәләһе булып тора. Биологик систематика ошо, әйтеп кителгән принциптарҙы ҡулланып система төҙөүсе фән. Классификация һүҙе бында, бөтә барлыҡ организмдарҙы һәм күптән үлеп бөткән төр организмдарын тасурилау һәм системала урынлаштырыу,мәғәнәһендә ҡулланыла
Систематиканың дөйөмләштереүсе эше ''Ғәҙәти Системаны'' яһау булып тора.
Бер яҡтан ошо система тәбиғи күренештәр нигеҙендә ята һәм икнсе, яҡтан фәнни тикшеренеүҙәрҙең бер этабы булып тора тигән фараздар бар. Тәбиғәтте белемдәрҙең сикһеҙлеге прицибына ярашлы Ғәҙәти Системаны дөйөм аныҡлап булмай[2].
Систематиканың төп маҡсаттары
* Таксондарға исем биреү (шул иҫәптән и тасуирлау)
* диагностика - аныҡлау, йәгни системала урын табыу
* экстраполяция, йәғни теге йәки был тасконға инеүенә таянып объектарҙың үҙенсәлекле сифаттарын алдан әйтеү. Мәҫәлән,
әгәр ҙә теш төҙөлөшө буйынса хайуанды кимереүселәр отрядына ҡарай тип фекер тотҡас, тимәк был мәғлүмәт бусынса ошо хайуындың оҙон һуҡыр эсәге, тәпәйле аяҡтары, тип әйтеп була.
Һәр ваҡытта ла систематика ошо фараздарҙы күҙаллай:
* Беҙең яндағы бөтә төр тере организмдарҙың эске төҙөлөштәре билдәле бер структурала,
* Был структура иерархик рәүештә ойошторолған, йәғти төорлө таскондар бер-береһенә эҙмә-эҙлелеҡле бойһына
* Ошо структура тураһындағы белемдәрҙең осона сығып була(был структураны тулыһынса өйрәнеп була), йәғни, бөтә органик доньяны («Ғәҙәти Системаны») ҡамап алыҫы системаны төҙөп була. Барллыҡ таксономия буйынса башҡарылған эштәрҙен нигеҙендә ятҡан, ошо өҫтәге фараздарҙы, систематиканың аксиомалары тип атарға мөмкин
Тере организмдарҙың хәҙерге замандағы классификацияһы иерархик приципта төҙөлгән.
Иерархияның (рангтың) төрлө дәрәжәнең үҙ исеме бар (юғарғыларҙан түбәнгә): Батшалыҡ, Тип ''йәки'' Бүлек, Класс, Отряд, Ғаилә , Ырыу ''һәм'' Төр. Төрҙәр айырмалы берәмектәрҙән тора.
Ғәмәлгә алынған фараз буйынса: теләһе ниндәй билдәле организм эҙмә-эҙлекле рәүештә бөтә ете категория иҫәбенә инергә тейеш. ҡатмарлы системаларҙы күбеһенсә өҫтәмә категорияларға бүләләр, мәҫәлән , бының өсөн приставкалар ҡулланалар super- и sub- (супер-класс,суб-тип һәм башҡа). һәр-бер таксондың билдәле рангы булырға тейеш, йәғни берәй таксономик категорияға ҡарарға тейеш.
Был система төҙөү принцибыты, швед натуралисы Карл Линней исеме менән '''Линней иерархияһы''' тип атайҙар. Уның эштәре нигеҙендә һәҙерге заман традицион фәнни систематика төҙөлгән.
Супер-Батшалыҡ , йәки биологик [[Домен (биология)|домен]] тигән төшөнсә сағыштырмаса яңыраҡта барлыҡҡа кигән. Был төшөнсәне 1990 йылда Карл Вёзе тәҡдим иткән. Ошо төшөнсә Ерҙәге бөтә биомассаны өс доменға бүлә: 1) '''эукариоттар''' (күҙәнәктәрҙә ядролары булған организмдарҙы берләштереүсе домен; 2) '''бактериялар'''; 3) '''архейҙар'''.
== Систематиканың тарихы ==
Билдәле булыуынса, беренсе булып тереклек формаларын антчник??? донъяла Гептадор, ә һуңынан Аристотель һәм уның уҡыуҫыһы Теофраст классификацияларға тырышҡандар. Улар тереклекте уҙ фәлсәфәһенә ярашлы классификациялағандар.
Улар төзөгән тере организмдар системаһы бик ентекле булған. Ошо система буйынса үҫемлектәр ике төркөмгә бүленгән булған: ағастарға һәм үләндәргә, ә хайуандар — «йылы» һәм «һалҡын» ҡанлы төркөмдәргә бүленгән булған. Иң һуңғы сифат, тере тәбиғәттең эстәлеген билдәле тәртипкә һалыуҙа бик мөһим роль уйнай. Ошолай, тәбиғәттәге тәртипте һүрәтләндереүсе ғәмәли система барлыҡҡа килгән [1].
Юл 47 ⟶ 37:
== Таскондарҙың исемдәре һәм уларҙы тасуирлау ==
XX быуыт башында ете таксономик категория булған (латинса):
Юл 58 ⟶ 47:
* '''Төр''' — species
Теләһе ниндәй үҫемлек йәки һайуан эҙмә эҙлекле рәүештә бөтә ете категория иҫәбенә инергә тейеш. Систематикала күбеһенсә өҫтәмә категорияларға айыралар, бының өсөн түбәнге приставкалар ҡулланалар sub-, инфра- (infra-) һәм super-, мәҫәлән : инфра-класс.▼
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
▲Теләһе ниндәй үҫемлек йәки һайуан эҙмә эҙлекле рәүештә бөтә ете категория иҫәбенә инергә тейеш. Систематикала күбеһенсә өҫтәмә категорияларға айыралар, бының өсөн түбәнге приставкалар ҡулланалар sub-, инфра- (infra-) һәм super-, мәҫәлән : инфра-класс.
{{Таксономик ранг}}
{{Викилаштыр}}
[[Категория:Биологик систематика]]
| |||