Туберкулёз: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
ә Робот: косметик үҙгәртеүҙәр
13 юл:
'''Туберкулёз''' ({{lang-la|tuberculum}} «төйөр») — ''[[Mycobacterium tuberculosis]]'' (Кох таяҡсыҡтары) кеүек [[бактериялар|микробактерияларҙан]] таралған [[кеше]] һәм [[хайуандар]]ҙың донъяла киң таралған йоғошло {{-1|<ref name=Robbins>{{cite book |author=Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. |year=2007 |title=Robbins Basic Pathology |edition=8th |publisher=Saunders Elsevier |pages=516–522 |isbn=978-1-4160-2973-1}}</ref>}} Туберкулёз, беренси сиратта үпкәне зарарлай, башҡа орган һәм системаларҙы йышыраҡ зарарлай. ''[[Mycobacterium tuberculosis]]'' сирле кеше һөйләшкәнде, йүтәлләгендә, сәсәгендә тапшырыла {{-1|<ref name=AP>Konstantinos, A (2010). «Testing for tuberculosis». ''Australian Prescriber'', 33:12-18. http://www.australianprescriber.com/magazine/33/1/12/18/</ref>}}. Ауырыу йоҡҡандан һуң симптомһыҙ үтә, һәм ун йәшерен инфекцияның береһе актив формаға күсә {{-1|<ref name=Pet2005>{{cite book|last=al.]|first=edited by Peter G. Gibson ; section editors, Michael Abramson ... [et|title=Evidence-based respiratory medicine|year=2005|publisher=Blackwell|location=Oxford|isbn=978-0-7279-1605-1|pages=321|url=http://books.google.ca/books?id=sDIKJ1s9wEQC&pg=PA321|edition=1. publ.}}</ref>}}.
 
Үпкә туберкулёзы билдәләре — оҙайлы ҡаҡырыҡлы йүтәлләү, ҡайһы саҡта ҡанлы ҡаҡырыҡ, һуңғы стадияһында биҙгәк башлана, хәлһеҙлек, төндә тирләү һәм ябығыу.
 
== Туберкулёз Рәсәйҙә ==
22 юл:
Хәҙерге медицина туберкулёз ауырыуын тулыһынса дауалай ала. Әммә был сирҙе башланғыс осорҙа диагнозлауҙың әһәмиәте ҙур. Сир ни тиклем иртәрәк диагнозланһа, шул тиклем уңышлыраҡ дауалана.
 
== Тарихи мәғлүмә т ==
Сирҙең бер кешенән икенсе кешегә йоға торған ауырыу икәнен күптән белгәндәр, ләкин уның нисек итеп йоғоуы бик оҙаҡ билделе булмай.
 
1882 йыллны немец ғалиме [[Генрих Герман Роберт Кох|Роберт Кох]] туберкулез ауырыуын тыуҙырыусы микробларҙы микроскоп аша күрә. Был ул заман өсөн иң ҙур асыштарҙың береһе була.
Роберт Кох]] туберкулез ауырыуын тыуҙырыусы микробларҙы микроскоп аша күрә. Был ул заман өсөн иң ҙур асыштарҙың береһе була.
Микроскоптан ҡарағанда таяҡсыҡ рәүешендә оҙонса булганға микробтарҙы туберкулез таяксыҡлары тип атагандар. Микробты аскан ғалим хөрмәтенә Кох таяҡсыҡтары тип тә йөрөтәләр.
 
Юл 33 ⟶ 32:
Ауырыуҙы кислотаға ҡаршы торошло ''[[Mycobacterium]]'' [[микобактерии]] тыуҙыра. Барлығы микобактерияларҙың 74 [[төр (биология (төр)|төрө]] билделе.
 
Дакалау өсөн төрле дарыуҙар ҡулланык нәтижәһендә туберкулез микобактериялары ла үҙгәрештәр кисерә. Микробтың оҙолоғы, йыуанлығы һәм формаһы шаҡтайй үҙгәргән. Ғәҙәттә, Кох таяҡсыҡтары саҡ ҡына дуғаланып, парлашып торалар, икегә бүленеп үрсейҙәр.
 
Туберкулез микобактериялары үҙәренең кайһы бер үҙенсәлектәре менән дә башҡа микробтарҙан бик ныҡ айырыла. Мәҫәлән, улар һалкынға түҙем. Хатта -10 градуста да оҙаҡ ҡына үлмәйҙәр. Организмдан ситтә микроб урсемәй, ләкин оҙаҡ ваҡыт тереклеген һаҡлай. Ҡараңгы һәм йеүеш (дымлы) тораҡтарҙа ул оҙаҡ һаҡлана. Урам туҙанында ике аҙнанак артыҡ йәшәй. Ҡайнатканда һәм тура ҡояш нурҙары тәэҫирендә микроб тиҙ һәләк була. Ҡайһы бер химик эретмәләр туберкулез таяҡсыҡтарын үлтерә, шуға күрә лә 5%лы хлорамин эретмәһе ҡаҡрыҡты зарарһыҙлау-дизенфекциялаү өсөн ҡулланыла.
Юл 39 ⟶ 38:
Туберкулез кешеләргә генә түгел, хайуандарға ла йоға. Йорт хайуандары араһында [[һыйыр]], [[сусҡа]], [[йорт ҡуяндары]], [[бесәй]]ҙәр ауырый. [[Ат]] һәм [[эт]] туберкулезға бик үк бирешмәй. [[Ҡоштар]]ҙан [[тауыҡ]] һәм [[попугай]]ҙар туберкулезға тиҙ бирешеүсән.
 
Туберкулез микобактерияһы 2 типка бүленә: кеше һәм үгеҙ микобактерияларына. Кеше өсөн ике типтағы микроб та хәүефле. Үгеҙ тибы микробы менән зарарланған кешелә үпкә туберкулезынан тыш, лимфа биҙҙәре туберкулезы, бөйөр, енес ағзалары туберкулезы башланырға ла мөмкин. Йыш ҡына был органдарҙағы туберкулез үҙ ваҡытында беленмәй ҙә ҡала. Ауырыу кеше йәки ауырыу хайуан һейҙек һәм тиҙәк мелән дә туберкулез микробтарын таратыуы мөмкин. Шуға күрә, мал-тыуар араһында туберкулез ауырыуы табылһа, унда эшләүсе кешеләрҙе тикшерәләр. Туберкулездың асык формаһы менән ауырыусы кешене көтөүсе итеп тә, мал ҡараусы итеп тә фермаға әшкә алырга ярамай.
 
== Таралыу юлдары ==
Юл 50 ⟶ 49:
== Организмдың һаҡланыу көсө ==
[[Файл:Mantoux tuberculin skin test.jpg|thumb|right|250px|Манту пробаһы]]
Туберкулез микобактерияһы менән осрашҡан һәр кеше ауырымай. Бының сәбәбе − организмдың ҡаршы тороусанлығы, йәғни иммунитеты. Ә инде теге йәки был сәбәптәр арҡаһында организм көсһөҙләнә икән, был осраҡта тын юлына эләккән туберкулез таяҡсыҡтары үрсей башлай һәм үпкәлә ялҡынһыныу башлана. Кайһы бер осраҡта ул еңелсә генә уҙып, хатта ауырган кеше уны үҙе лә һиҙмәй ҡалырга мөмкин. Икенсе берәүҙә бу ялҡынһыныу үпкәнең күп өлөшөнә тарала. Был айырма микробтың күпме миҡтарҙа эләгүенә генә ҡарамай, ә күпселек осраҡта кешенең ниндәй шартларҙа йәшәүенә һәм организмдың ни дәрәжәлә көслө булыуына ла бәйле. Билдәле булыуынса, туберкулез микробы тын юлдары аша керә. Үпкәгә еткәнсе уға оҙон юл үтергә тура килә (танау, тамаҡ, боғаҙ, бронхалар). Был тын юлдары эске яҡтан лайлалы ҡатлам менән ҡапланған. Һулыш алғанда тын юлына эләккән туҙан бөртөктәре һәм төрлө микробтар ошо лайлалы ҡатламға йәбешып та ҡалалар һәм кире сығарып ташланалар. Ләкин туберкулездан яфаланған ауырыу менән йыш һәм дауамлы аралашҡан кешеләрҙең тын юлына күпләп эләккән микробтарҙың бер өлөшө үпкәгә үк үтеп керә. Шулай булһа ла, күп кешенең организмы бирешмәй, сөнки аҡ ҡан тәнсектәре (лейкоциттар) микробты йоталар, эретәләр һәм юҡҡа сығаралар. Бындай күҙәнәктәрҙе фагоцит тип йөрөтөләр.
 
Туберкулез менән көрәшкәндә организмдың нерв системаһының әһәмияте ҙур. Нерв системаһы организмдың бөтә һакланыу механизмы менән идара итә.
Юл 63 ⟶ 62:
Температура күтәрелеү – сирҙең беренсе симптомы. Башҡа йоғошло ауырыуҙарҙан айырмалы булараҡ, туберкулез менән ауырыусының температураһы әлләни юғары булмай һәм кискә табан күтәрелә. Кешелә хәлһеҙлек һиҙелә. Ул кеше әҙ генә хәрәкәтләнһә лә тиҙ арый. Туберкулез менән сирләгән кешенең аппетиты боҙолмаһа ла ул әкренләп ябыға бара, ләкин баштараҡ ул үҙе һиҙмәй. Һуңға табан, ауырыуҙың башҡа билдәләре лә асыҡлангас, ауыру кеше үҙенең шактай ябығыуын аңлай. Үпкә сирле кеше тиҙ тирләй. Тирләү кеше эш эшләгәнгә йәки көн эҫе булганға түгел, бәлки төндә йоҡлаганда, башлыса таң алдынан була. Тын кыҫылу, үпкә ауырыуҙарының бар төрлөрөнә лә хас билдә булса ла, туберкулездың башланғыс осорында бөтөнләй һизелмәй ҙә, сөнки был осорҙа үпкә үҙенең резерв мөмкинлекләрен эшкә егә. Шулай ук, күкрәк ауырытуы ла баштарак бик һиҙелмәй. Һуңыраҡ арҡала, ҡалаҡ һөяге тирәһендә сәнсеү һизелә. Йүтәлләү туберкулез ауырыуына хас билдә.
 
Туберкулезды диагнозлау өсөн [[флюорография]] үтәләр.
 
Флюорография бер яктан ауырыуны башлангыс осоронда уҡ асыҡларға мөмкинлек бирһә, икенсе яҡтан уның ярҙамында башҡа төрле ауырыуларҙы ла белергә була. Мәҫәлән, үпкә ялһынһынуы, үпкә [[рак|рагы]], [[киста]], [[яман булмаған шеш]]тәр һ.б.
Юл 92 ⟶ 91:
 
== Сығанаҡтар ==
* [http://rkpd.tatarstan.ru/rus/Tuberculosis%20and%20measures%20of%20struggle%20with%20it%20%28tat%29.ntm Татарстан Республикаһы хөкүмәте порталы. Туберкулёзға ҡаршы Республика клиник дисрансеры]
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
 
[[Категория: Йоғошло сирҙәр]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Туберкулёз» битенән алынған