Алмағас: өлгөләр араһындағы айырма

| ipni = 33893

}}

Алмағастың ҡайһы бер төрҙәрен парктарҙа һәм баҡсаларҙа декоратив үҫемлек итеп үҫтерәләр. Алмағастың бөтә төрҙәре лә һәйбәт бал биреүсе үҫемлектәр. Алама ағасы ныҡлы, сыҙамлы, еңел юныла һәм шымартыла; столяр һәм токарь эштәрендә ҡулланыла ала.

 

 

 

Алмағастың тамырҙары яҡшы үҫә, 3 метрға тиклем тирәнгә китә. Ултыртҡандан һуң 4-7 йылдан [[алма]] бирә башлай. 12-18 йылдан һуң тулыһынса уңыш бирә. Сәскә бөрөләре көҙҙән нигеҙләнә, майҙың 3-сө декадасында сәскә ата. Сәскәләре эре, ике енесле, аҡ йәки алһыу төҫтә, сатар һамаҡ сәскә төркөмөнә 5-12 дана булып йыйыла. Емештәре ҙурлығы, формаһы, төҫө (бер төҫлө, төрлө төҫлө, ҡыҙылдың төрлө төҫмөрҙәре) менән айырылалар. Йәйге сорттары − августың 2-се яртыһында, көҙгөләре − сентябрҙың 1-се яртыһында, иртә өлгөрә торған ҡышҡылары − сентябрҙың 2-се яртыһында, ҡышҡылары октябрҙа өлгөрә. Йәйге сорттар 2 аҙна, көҙгөләре 1-1,5 ай, иртә өлгөрә торған ҡышҡылары 2-3 ай, ҡышҡылары март-апрель ахырына тиклем һаҡлана.

 

{{Төп мәҡәлә|Алма}}

Алмала 15-16% ҡоро матдәләр (10-12% шәкәр, 0,2-1,6% органик кислоталар, 10-30 мг% С витамины, пектин, дуплау матдәләре һ.б.) бар. Алмалары яңы өлгөргән килеш һәм эшкәртелеп (киптереп, ебетеп, ҡайнатма, джем, һут, шарап һ.б.) ҡулланыла.

Алмағастың тупраҡ уңдырышлылығына талапсанлығы уртаса. Уртаса һәм ауыр − балсыҡлы һелтеһеҙләндерелгән ҡара тупраҡлы, һоро һәм ҡыҙғылт-һоро урман, кәҫле-көлһыу, әселеге аҙ булған йә иһә нейтраль (рН 6-7) тупраҡ алмағас өсөн иң яраҡлы тип һанала. Алмағасты ялғап үрсетәләр. Ялғанма сифатында «Мәскәү грушовкаһы», эре алмалы ҡытай алмағастарының үҫентеләре алына. Алмағас, башлыса, умарта ҡорттары ярҙамында һеркәләнә. Алмағас уртаса дымлылыҡты ярата, фәҡәт ҡоро йәйҙәрҙә генә һуғарарға мохтаж. Дым һаҡлау өсөн көҙгө һуғарыуҙы йыл һайын үткәрергә кәрәк. Тупраҡта артыҡ дымлылык хлорозға килтерә, япраҡтар ваҡытынан алда ҡойола, актив тамырҙар серей.

«Мәскәү грушовкасы», «Июльское Черненко», «Солнцедар» − йәйге сорттар; иртә өлгөрөшлө − «Буй-буй әнис»; көҙгө - «Боровинка», «Алһыу әнис», «Волжская красавица», «Осеннее полосатое»; һуң өлгөрөшлө − «Жигулёвское»; иртә өлгөрә торған ҡышҡы − «[[Антоновка]]»; ҡышҡы - «Башҡорт сибәре», «Татар ренеты» сорттары үҫтерелә. 3,5-4 метрҙан артыҡ үҫмәҫлек итеп һәм яҡтылыҡ тигеҙ төшһөн өсөн ботаҡтарын тигеҙ ҡалдырып, системалы рәүештә алмағас ябалдашын формалаштырып киҫеп тороу кәрәк. Был ябалдаш юғары уңыш алырга һәм ҡышҡа сыҙамлылыҡты тәъмин итергә мөмкинлек бирә. Баҡсала алмағасты 6×6 метр ара ҡалдырып ултыртыу отошло. Төп ҡоротҡостары - алмағас ҡорттары һәм емеш ҡорттары. Айырым йылдарҙа алмағас япраҡтарын алмағас көйәһе һәм парһыҙ ебәк күбәләге зарарлай. Ауырыуҙарҙың иң зыянлыһы - ҡутыр ауырыуы, бигерәк тә йәй дымлы килгән йылдарҙа киң тарала.

 

 

== Алмағас төрҙәре ==

 

* ''Malus angustifolia'' — Тар япраҡлы алмағас

== Алма ==

 

Алмала органик кислоталар (шул иҫәптән алма кислотаһы, лимон кислотаһы, уксус кислотаһы һ.б.), [[шәкәр]]ҙәр (глюкоза, сахароза), витаминдар (C, A, B1, каротин), микроэлементтар ([[тимер]], [[калий]], [[кальций]], [[магний]] һ.б.), эфир майҙары һәм башҡа [[матдә|матдәләр]] бар.