Көнбағыш: өлгөләр араһындағы айырма

[[Рәсем: A_sunflower.jpg|thumb|right]]Көнбағыш — астра ғаиләһенә ҡараған үҫемлек төрө. Был төрҙә иң билдәдеһә — май бирә торған көнбағыш (подсолнечник масличный ,Helianthus annuus). Был төргә шулай уҡ, аҙыҡҡа бәрәңгеләрен ҡуллана торған, күп йыллыҡ үҫемлек топинамбур йәки ер алмаһы(Helianthus tuberosus) инә. Декоратив үҫтерелә торған көнбағыш та бар, мәҫәлән осло япраҡлы көнбағыш (подсолнечник остролистный, Helianthus argophyllus).

 

Көнбағыш [[емеш]]е —дүрт ҡырлы оҙонса орлоҡса (семянка). [[Емеш]] ҡабығы эсендә орлоҡ тиресәһе менән ҡапланған [[орлоҡ]].

100 г ҡыҙҙырылған көнбағышта 20,7 7 аҡһым, 3,4 г углевод, 52,9 г май бар.

Көнбағыштың тыуған иле — [[Төнъяҡ Америка]]. Беренсе көнбағышты [[индейцтәр]] кәбиләләре эйәләштергәндер, күрәһең. Яҡынса б.э. тиклем 3000 йылдарҙа хәҙерге [[Аризона]] һәм [[Нью-Мексико]] штаттары территорияһында көнбағыш үҫтереүҙе [[археология]] раҫлай. Ҡайһы бер археологтар көнбағыш [[бойҙай]]ға ҡарағанда ла иртәрәк эйәләштерелгән тип иҫәпләй.

 

Көнбағыш майын етештереү [[сәнәғәт]]ен [[1828]] йылда крепостной крәҫтиән Бокарёв юлға һала. Бокарев [[етен]] һәм [[киндер]] майы етештереү менән таныш була . [[1833]] йылда мөлкәтсе Шереметьев рөхсәте менән сауҙагәр Папушин, Бокарёв ярҙамында, беренсе көнбағыш майы заводын төҙөй. Бөйөк Пост (Великий Пост) көндәрендә ашау тыйылмағанға күрә, көнбағыш майы киң таралыу ала. XIX быуат уртаһында Воронеж һәм Һарытау өлкәләрендә көнбағыш ултыртыу сәсеү майҙанының 30—40 % билләй.

 

 

XIX быуатта Рәсәй эмигранттары көнбағыш культураһын киренән [[АҠШ]] һәм [[Канада]]ға алып баралар. Тиҙҙән [[АҠШ]] ([[Рәсәй]]ҙән һуң) көнбағыш майы етештереүсе алдынғы илдәр рәтенде була.

Бөгөнгө көндә көнбағыш һәм көнбағыш майы етештереү бөтә донъға таралған.

 

[[Рәсем:Sunflowers.jpg|left|thumb|300 px|Көнбағыш баҫыуы]]

[[Рәсем:Sunflowerseed oil.jpg|thumb|right|200 px|Көнбағыш майы]]

Көнбағыш декоратив үҫемлек итеп ултыртыла.

 

 

Көнбағыш ҡабығы биояғыулыҡ — яғыулыҡ брикеттары етештереүҙә ҡулланыла.

 

=== Көнбағыш һәм математика ===

[[Рәсем:SunflowerModel.svg|thumb|Вогель моделенә иллюстрация ''n''=1..500.]]

банда: θ — мөйөш, ''r'' — радиус йеки үҙәккә тиклем ара, а ''n'' — сәскә һаны һәм ''c'' — константа. Был Ферма спирале формаһы.

 

1. Ватолин Д. О мёде и не только о нём // Наука и жизнь. — 2008. — № 11. — С. 124.

 

* {{EOL|44915}}{{ref-en}} <small>Проверено 02 февраля 2009 г.</small>

 

 

[[be:Сланечнік]]

[[es:Helianthus]]

[[et:Päevalill]]

[[fr:Hélianthe]]

[[it:Helianthus]]