Организм — версиялар араһындағы айырма

[[Биология]]ла организм тип бөтә төрлө ҡатнаш тере системаны атайҙар (мәҫәлән, [[хайуандар]], [[үҫемлектәр]], [[бәшмәктәр]] йәки [[микроорганизмдар]]). һәрҺәр хәлдә лә, организм уға тәьҫир итеүгә яуап ҡуҙғатыу бирергә, тоҡом ҡалдырыу өсөн үрсергә, үҫергә, нығынырға һәм [[гомеостаз]]ды тотоп торорға тейеш. Организм бер күҙәнәкле була ала йәки, кешеләр кеүек, күп триллион күҙәнәк төркөмдәре булған махсус туҡымалар һәм органдар булып туплана. "Күп күҙәнәкле" тип ике йәки күберәк күҙәнәктәрҙән торған организм атала.

Организмдар уҙҙәренеңүҙҙәренең барлыҡҡа килеүе менән, матдәләр алмашыуы, һәм ҡалған күп химик күренештәргә, иң мөһиме, ҙур органик молекулаларға бурыслы. Организмдағы ҡатмарлы химик берләшмәләр системаһы, тирә-яҡ мөхит менән аралашыу арҡаһында төрлө рольдар уйнайҙар.

Был берләшмәләрҙәге иң мөһим [[Химик элементтар исемлеге|элемент]] - [[углерод]] (күмер). Был элементтың физик уҙенсәлектәре: башҡа бәләкәс атомдар менән оҡшашлығы, ҙур булмауы, бер-нисә үҙ атомы менән берләшмә бәйләнеш яһа алыүы, углеродтты органик теректетктә нигеҙләүсе идеаль элемент итә. Углерод өс атомдан торған бәләкәй генә берләшмәләр (углекислый газ кеүек), һәм оҙон сынйырҙарҙан торған күп миллилонлы атодамдар яһай. Ул сынйырға хас күп миллионлы атомдар - мәғлүмәт һаҡлай ала (нуклиен кислоталоры), бөтә куҙәнәктәрҙекүҙәнәктәрҙе бергә тотоу, һәм мәғлүмәт тапшырыу ([[аҡһым]] тураһында) сифатына эйә.

Организмды барлыҡҡа килтереүсе берләшмәләрҙе макромолекулаларға һәм, бәләкәсерәк молекуларарға бүлеп була. Макромолекуланың дүрт төрө бар: нуклиен кислоталары, аҡһымдар, күмерһыуҙар һәм липидтар (майҙар). Нуклиен кислоталары (башлыса дезоксирибонуклиен кислотаһы, йәки ДНК) нуклеотид бер-бер артлылығы, генетик даннайҙары (мәғлүмәтте) һаҡлайҙар. Дүрт тип нуклеотидттың (аденин, цитозин, гуанин һәм тимин) билдәле эҙмә-әҙлелеге организмдың үҙенсәлектәре тураһанда мәғлүмәт йөрөтә. Эҙмә-эҙлелек кодондарға (генетик кодтарға) бүленә, ә улары уҙ сиратында өс нуклеотид (триплет) эҙмә-эҙлелегенә бүленә. Ошо өс нуклеотид эҙмә-эҙлеге (триплет) бер аминокислота тураһында код һаҡлай. Шулай итеп, ДНК эҙмә-эҙлеге аҡһым кодын һаҡлай, ә аҡһымдар үҙҙәре аминокислота ҡалдыҡтарынан тора.

Липидтар (майҙар) күҙәнәктәге барьерҡыршағыс булып торған мембрананы барлаҡҡа килтерәләр.

1839 Шлейден һәм Шванндың (Schleiden and Schwann) күҙәнәк теоряһына күҙ һалғанда, унда ошондай мәғлүмәттәр бар, «бөтә күҙәнәктәр бер йәки бер-нисә күҙәнәктән торалар; бөтә күҙәнәктәр әлеге ваҡытта булған күҙәнәктәрҙән барлыҡа киләләр; органиҙымға йәшәргә кәрәк булған бөтә фукнциялар күҙәнәк эсендә үтәлә; һәм күҙәнәктәр яңы нәҫел ҡалдыра торған мәғлумәттемәғлүмәтте куҙәнәккүҙәнәк эсендә һаҡлай».

Бөтә күҙәнәктәр ҙә прокариот һәм эукариот булыуыны ҡарамаҫтан, мембрана тышсаһынан торалар. Мембрана күҙәнәктә булған эске органеллаларҙҙы һәм башҡа кәрәкле берләшмәләрҙе тышлап тора, тағы мембрана күҙәнәктең электрик потенциалын тота (ул хәрәкәт һәм нервы импульстарын барлыҡҡа килтерә). Мембрана эсендә тоҙло цитоплазма күҙәнәктең иң күп урынын алып тора. Бөтә күҙәнәктәргә ДНК, гендарҙағы нәҫеллек материалдар, һәм РНК бар. РНК аҡһымдар, ферменттар яһай торһан выҡытлыса мәғлүмәт туплай. КуҙәнәктәрҙәКүҙәнәктәрҙә тағы икенсе төр биомолекулалар бар.

* РНК ярҙамында ДНКнанДНК-нан кәрәкле гендарҙы ҡулланып ферменттар, акһымдар яһау;

* Метоболизм, шул иҫәптән, эске күҙәнәк компонентарын яһау өсөн, төҙөлөш материалдарын (сырьё)сеймалын ҡулланыу, энергия үҙгәртеү, ҡалдыҡ продукттарҙан бушатылау;

* Күҙәнәктең фунцияланыуы химимк энергияны ҡулланыу һәм уҙләштереүенәүҙләштереүенә ҡарай;