Википедия

Антарктида: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
MerlIwBot (фекер алышыу | өлөш)
16 139 төҙәтеү
ә робот юйҙы: roa-rup:Antarctica (deleted)
ә Робот: косметик үҙгәртеүҙәр
6 юл:
Антарктида тип шулай уҡ Антарктида ҡитғаһын һәм сиктәш утрауҙарҙы атайҙар.
Антарктида рәсми рәүештә [[1820]] йылдың 28 ғинуарында [[Беллинсгаузен, Фаддей Фаддеевич]] һәм [[Лазарев, Михаил Петрович|Михаил Лазарев]] етәкселегендәге рус экспедицияһы тарафынан асыла.
Улар «Восток» һәм «Мирный» елкәнле хәрби кораблдәрҙә {{coor dm|69|21|S|2|14|W|}} нөктәһенә, хәҙерге Беллинсгаузен шельф боҙлоғона яҡынлаша.
 
Элек көньяҡ материктың булыуы фаразға нигеҙләнеп кенә раҫланған.
[[Беллинсгаузен, Фаддей Фаддеевич|Фаддей Беллинсгаузен]] һәм [[Лазарев, Михаил Петрович|Михаил Лазарев]] экспедицияһы көньяҡтағы боҙлоҡто урап сығып, алтынсы ҡитға булыуын иҫбатлай.
 
Антарктида – ғәжәп тәбиғәтле берҙән-бер материк. Поляр тикшереүселәр уны йәнһеҙ, аҡ боҙло материк тип исем биргән. Ҡышын поляр төндәр, ә йәйен поляр көндәр була. Ҡояш сығыу һәм батыу күренешен йыллына бер генә тапкыр күҙәтеп була. Антарктидала Ерҙәге сөсө һыуҙың 80%-ы тупланған.
[[Рәсем:Antarctica surface.jpg|thumb|Материктың рельефы, ҡыҙыл төҫ менән бейегерәк урындар күрһәтелгән]]
[[Рәсем:AntarcticBedrock2.jpg|thumb|Боҙ ҡатламы аҫтында материк рельефы]]
[[FileРәсем:Antarctica Without Ice Sheet.png|thumb|This is topographic map of Antarctica after removing the ice sheet and accounting for both isostatic rebound and sea level rise. Hence this map suggests what Antarctica may have looked like 35 million years ago, when the Earth was warm enough to prevent the formation of large-scale ice sheets in Antarctica.]]
== Рельефы һәм боҙ ҡатламы ==
Антарктида — [[Ер]]ҙә иң бейек континент, [[диңгеҙ өҫтө бейеклеге]]нән уртаса 2000 м бейеклектә, үҙәк өлөшө 4000 м бейеклектә. Материктың ҙур өлөшө боҙ менән ҡапланған, тик 0,3 % (40 мең кВ. км.) өлөшө генә боҙҙан асыҡ. [[Трансатлантик тауҙары]] Антарктиданы, геологик төҙөлөшө төрлө булған, [[Көнсығыш Антарктида]]ға һәм [[Көнбайыш Антарктида]]ға бүлә.
Яҡынса боҙ ҡалынлығы 2500—2800 м, Көнсығыш Антарктидала максималь боҙ ҡалынлығы —4800 м. Ҡитғаның яры буйында барлыҡҡа килгән боҙлоҡ ярылып төшөп [[айсберг]]тар барлыҡҡа килтерә.
[[Рәсем:Tangra-Great-Needle.jpg|thumb|left|Смоленск утрауында Тангра тауы]]
=== Көнсығыш Антарктиданың геологик төҙөлөшө ===
Көнсығыш Антарктиданың геологик платформаһы боронғо кембрийға тиклемге геологик осорҙа барлыҡҡа килгән. Төҙөлөшө [[Һиндостан]], [[Бразилия]], [[Африка]] һәм [[Австралия]] платформаһы менән оҡшаш. Был платформалар [[Гондвана]] суперконтиненты тарҡалыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән. Тау тоҡомдарының йәшен 2,5 — 2,8 млрд. йыл, тип билдәләйҙәр.
 
Ҡаҙылма ҡатламдар 350—190 млн. йыл элек барлыҡҡа килгән. Ҡатламдар араһында үҫемлек һәм хайуандар ҡалдыҡтары, шул иҫәптән [[ихтиозавр]] ҡалдыҡтары табыла. Йылылыҡ яратыусы үҫемлектәр һәм хайуандар йәшәгән ваҡытта был ҡитғаның климаты хәҙергенән айырылып торған. Был иһә тектоник күренеште, платформаларҙың күсеп йөрөүен иҫбат итә.
== Сейсмик әүҙемлеге ==
Материк ситендә [[Росс диңгеҙе]] утрауҙарында хәрәкәт итеүсе [[Эребус вулканы]] бар.
== Климаты ==
Антарктида климаты бик ҡырыҫ – температура [[йәй]]ен –30 °C-тан юғары күтәрелмәй, ә [[ҡыш]]ын –70 °C-тан да түбәнерәк була. Ерҙәге иң түбән температура (-89,2 °C) Антарктидалағы "Восток" станцияһында теркәлә. [[Йәй]] ваҡытында Антарктида [[Ҡояш]] йылыһын экваториаль зонаға ҡарағанда ла күберәк ала, ләкин был йылылыҡтың 90% ҡар һәм боҙ өҫтөнән кире сағылдырыла.
[[ba:Антарктика]]▼
 
[[Категория:Ҡитғалар]] [[Категория:Ер йөҙө]] [[Категория:Климат]] [[Категория:Антарктида]] [[Категория:Антарктика]]
 
[[Категория:Ҡитғалар]]
[[Категория:Ер йөҙө]]
[[Категория:Климат]]
[[Категория:Антарктида]]
[[Категория:Антарктика]]
 
[[ace:Antartika]]
Юл 41 ⟶ 45:
[[ast:Antártida]]
[[az:Antarktida]]
▲[[ba:Антарктика]]
[[bat-smg:Antarktėda]]
[[bcl:Antartika]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Антарктида» битенән алынған