Тымыҡ океан: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
SaganBot (фекер алышыу | өлөш) ә Робот: косметик үҙгәртеүҙәр |
||
1 юл:
{{Море
|Название = Тихий океан
Юл 17 ⟶ 16:
'''Тымыҡ океан''' — Ер шарында океандарҙың майҙаны буйынса иң ҙуры һәм иң тәрәне. Көнбайышта [[Евразия]] һәм [[Австралия]], көнсығышта [[Төньяк Америка|Төньяҡ]] һәм [[Көньяҡ Америка]], көньяктан [[Антарктида]] ҡитғалары араһында урынлашҡан.
Тымыҡ океан төньяҡтан көньяҡҡа 15,8 мең км һәм көнсығыштан көнбайышҡа 19,5 км йәйелгән. Диңгеҙҙәр менән майҙаны — 179,7 млн км², уртаса тәрәнлеге — 3984 м, һыу күләме — 723,7 млн км³ (диңгеҙҙәрҙе иҫәкә алмайынса: 165,2 млн км², 4282 м һәм 707,6 млн км³). Тымыҡ океандың иң тәрән урыны (донъя океаныныңда) — Мариан уйпатында 10 994 м
== Этимологияһы ==
Океанда беренсе күргән европалы испан конкискодоры Бальбоа булған. 1513 йылда ул юлдаштары менән [[Панама муйыны]]н үтеп океанға сыға. Улар көньяҡҡа асыҡ ҡултыҡҡа сыҡҡанға күрә, Бальбоа Көняҡ океан тип атай (исп. [[:es:Mar del Sur|Mar del Sur]]).1520 йылдың 28 ноябренде асыҡ океанға [[Фернан Магеллан]] сыға. Ул океанда 3 ай 20 көндә [[Утлы Ер]]ҙән [[Флиппин утрауҙары]]на тиклем үтеп сыға. }.Бөтә сәйәхәт барышында тымыҡ һауа торошо торған, һәм Магеллан океанды Тымыҡ океан тип атай. 1753 йыда
1917 йылға тиклем Рәсәй карталарында Көнсығыш океан тигән исем менән йөрөй<ref name="Географические названия мира"
[[Астероид]] [[(224) Океан]] Тымыҡ океан хөрметенә аталған<ref name="Schmadel Lutz D. 2003">{{Книга:Словарь имён малых планет|35}}</ref>.
Юл 29 ⟶ 28:
|+Океандарҙың төп морфологик характеристикаһы<ref name="Атлас Океанов">Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы.— М.: ГУНК МО СССР, 1980. С. 84—85</ref>
!Океандар
!Майҙаны<br />поверхности <br />воды, млн км²
!Күләме,<br />млн км³
!Уртаса <br />глубина,тәрәнлеге <br />м
!Океандаң <br />иң тәрән урыны, <br />м
|-
|Атлантик
Юл 68 ⟶ 67:
=== Дөйөм мәғлүмәт ===
Тымыҡ океан планеталағы иң ҙур океан, ул Донья океанының 49,5% майҙанын һәм 53% һыу күләмен алып тора. Көнсығыштан көнбайышҡа 19 мең км-ға һуҙылған һәм 16 км-ға — төньяҡтан көньяҡҡа. Его воды расположены большей частью на южных широтах, меньшейна северных<ref name="Физическая география материков и океанов">{{книга|заглавие =Физическая география материков и океанов|ответственный =Под общей ред. А. М. Рябчикова|место =М.|издательство =Высшая школа|год =1988|страницы =516—521}}</ref>.
Уның һыуҙарының күп өлөшө көньяҡ киңлектә, әҙерәге
1951 йылда инглиз экспедицияһы
Океан үҙенең көнсығыш сиге менән [[Төньяҡ Америка|Төньяҡ]] һәм [[Көньяҡ Америка]] ярҙарын йыуа, көнбайыш сиге менән [[Австралия]] һәм [[Евразия]]ның көнсығыш ярҙарын йыуа, көньяҡ сиге [[Антарктида]]ны йыуа.
=== Диңгеҙҙәре ===
Тымыҡ океандың диңгеҙҙәре, ҡултыҡтары, боғаҙҙары майҙаны 31,64 млн км² (дөйөм океан майҙанының 18 %) , һыу кәуләме
Көньяҡ-Көнсығыш Азия уртауҙары араһындағы диңгеҙҙәр: [[Көньяҡ Ҡытай диңгеҙе]], [[Яван диңгеҙе]], [[Сулу диңгеҙе]], [[Сулавеси диңгеҙе]], [[Бали диңгеҙе]], [[Флорес диңгеҙе]], [[Саву диңгеҙе]], [[Банда диңгеҙе]], [[Серам диңгеҙе]], [[Хальмахере диңгеҙе]], [[Молукк диңгеҙе]]; [[Австралия]] яры буйлап: [[Яңы Гвинея диңгеҙе]], [[Соломонов диңгеҙе]], [[Коралл диңгеҙе]], [[Фиджи диңгеҙе]], [[Тасман диңгеҙе]]; [[Антарктида]] янындағы диңгеҙҙәр (уларҙы ҡайһы ваҡытта [[Көньяҡ океан]]да тип иҫәпләйҙәр): [[
=== Уртауҙар ===
Вулкан атылыу нәтижәһендә Тымыҡ океанда бер нисә мең утрау барлыҡҡа килгән. Уларҙың ҡайһы берҙәре кораллдар менән үҫеп, кире диңгеҙгә батҡандар, үҙҙәренән һуң [[атолл]] ҡулсаларын ҡалдырып<ref name="Физическая география материков и океанов"
Утрауҙар һаны (10 меңгә яҡын) һәм дөйөм майҙаны буйынса тымыҡ океан беренсе урында тора. Океанда Ерҙә ҙурлығы буйынса икенсе һәм өсөнсө урындағы утрауҙар урынлашҡан: [[Яңы Гвинея]] (829,3 мең км²) и [[Калимантан]] (735,7 мең км²); иң ҙур утрауҙар төркөмө: [[Ҙур Зонд утрауҙары]] (1485 мең км², шул иҫәптән ҙур уртауҙар: [[Калимантан]], [[Суматра]], [[Сулавеси]], [[Ява]], [[Банка]]). Башҡа ҙур утрауҙар һәм архипелагтар: Яңы Гвинея утрауҙары (Яңы Гвинея, Колепом), Япон утрауҙары (Хонсю, Хоккайдо, Кюсю, Сикоку), Филиппин утрауҙары (Лусон, Минданао, Самар, Негрос, Палаван, Панай, Миндоро), Яңы Зеландия (Көньяҡ һәм Төньяк утрауҙар), Кесе Зонд утрауҙары (Тимор, Сумбава, Флорес, Сумба), Сахалин, Молукка утрауҙары (Серам, Хальмахера), Бисмарк архипелагы (Яңы Британия, Яңы Ирландия), Соломон утрауҙары (Бугенвиль), Алеут утрауҙары, Тайвань, Хайнань, Ванкувер, Фиджи утрауҙары (Вити-Леву), Гавай утрауҙары (Гавай), Яңы Каледония, Кадьяк архипелагы, Куриль утрауҙары,
{|class="graytable" style="text-align:center"
|+
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|-
|Закат в Южно-Курильске
Юл 98 ⟶ 97:
|+
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|-
|Диңгеҙ ылымыҡтары үҫентәләре <br /> Калифорния яр буйы, АҠШ
|Буйлы һыу тауығы, <br /> Тонга утрауы
|[[Диңгеҙ бесәйе|Диңгеҙ бесәйҙәре]] колонияһы <br />Аляскала
|Ҙур Барьер рифаы кораллдары, <br /> [[Австралия|Австралия]]
|}
== Экологические проблемы ==
[[
{|class="graytable" style="text-align:center"
|+
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|width="25%"|[[
|-
|Плот Кон-Тики. <br />Фото 1947 года
|Памятник Магеллану в Пунта-Аренас, Чили. <br />Магеллан стоит лицом к Магелланову проливу
|Батискаф «Триест» перед погружением, <br />23 января 1960 года
|Почтовая марка СССР. 1959 год.<br />Советское научно-исследовательское <br />судно «Витязь»
|}
Юл 143 ⟶ 142:
{{Link FA|hr}}
{{Link FA|krc}}
{{Link FA|la}}▼
{{Link FA|lez}}
{{Link FA|tl}}
▲{{Link FA|la}}
[[ab:Аокеан Ҭынч]]
[[af:Stille Oseaan]]
281 юл:
[[ro:Oceanul Pacific]]
[[roa-tara:Oceane Pacifeche]]
[[ru:Тихий океан]]▼
[[rue:Тихый океан]]
▲[[ru:Тихий океан]]
[[sah:Чуумпу океан]]
[[scn:Ocèanu Pacìficu]]
|