Фридрих Ницше: өлгөләр араһындағы айырма

'''Фри́дрих Ви́льгельм Ни́цше''' ({{lang-de|Friedrich Wilhelm Nietzsche}} {{IPA|[ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniːtsʃə]}}; {{дата рождения|15|10|1844}}, Рёккен, Германия берлеге — {{дата смерти|25|8|1900}}, Веймар, Германия империяһы) — немец фекер эйәһе, классик филолог, үҙенсәлекле фәлсәфәүи тәғлимәтте барлыҡҡа килтереүсе.Был тәғлимәт фәнни-фәлсәфәүи берлек сиктәрендә генә ҡалмай, башҡа өлкәләрҙә лә сағылыш таба. Ницшеның төп концепцияһы ысынбарлыҡҡа баһа критерийҙарында әхлаҡтың, диндең, мәҙәниәттең һәм ижтимағи-сәйәси мөнәсәбәттәрҙең нигеҙҙәрен шик аҫтына алып, айырмалы тормош фәлсәфәһен үҙ эсенә ала. Афористик манерала бирелеүе менән Ницшеның күпселек әҫәрҙәрен бер яҡлы ғына ҡарап булмай һәм күп бәхәстәр тыуҙыра.

== Биографияһы ==

=== Бала сағы ===

Фридрих Ницше Рёккендә (Лейпциг янында, Көнсығыш Германия) лютеран пасторы Карл Людвиг Ницше (1813—1849) ғаиләһендә тыуған. Атаһы үлгәндән һуң әсәһе тәрбиәһендә ҡала, 1858 йылда атаҡлы «Пфорта» гимназияһына һабаҡҡа төшә. Ул бик ҡыҙыҡһынып төрлө фәндәрҙе өйрәнә, музыка, әҙәбиәт мауыҡтыра.

1862 йылда Бонн университетына уҡырға инеп, теология һәм филологияны өйрәнә башлай. Һабаҡташтары араһында фекерҙәштәр тапмай, шул сәбәпле лә уҡытыусыһы Фридрих Ричль артынан Лейпциг университетына күсә. Унда ла, әйткәндәй, ҡәнәғәтлек тапмай. 24 кенә йәшендә, студент сағында әле, Базельуниверситетына  классик филология профессоры итеп саҡырыла— Европа университетарында булмаған хәл!

Ницше 1870 йылғы Франк-прусс һуғышында санитар булып ҡына ҡатнашырға хоҡуҡ ала. Ауырыуҙарҙы вагонда алып китеп барғанда ул дизентерия һәм дифтерит йоҡтора.

1868 йылдың 8 ноябрендә Ницше гимназияла музыкаһын яратып тыңлаған композитор Рихард Вагнер менән таныша. Улар күп йәһәттән оҡшаша ҡарашлы булып сыға һәм дуҫлаша. Тик өс йыл самаһы аралашҡандан һуң 1872 йылда Вагнер Байройтҡа күсенә, һәм аралары һыуына башлай. Вагнера Ницшеның «Кешегә хас, артыҡ хас» тигән китабын<ref>[http://www.nietzsche.ru/biograf/litera/star-friends ''Л. Попкова'' Хроника "звездной дружбы". ][http://www.nietzsche.ru/biograf/litera/star-friends Ф. Ницше и Р. Вагнер.]</ref> тәнҡиләп сыҡҡандан һуң бәйләнештәр бөтөнләй өҙөлә.

=== Ижадҡа ныҡлап тотоноуы ===

Ницше һәр саҡ сирләшкә булған. 18 йәштән үк баш ауыртыуҙан яфалана һәм 30 йәшенә бөтөнләй өҙлөгә. 1879 йылдың 2 майында 3000 франк йыллыҡ пенсия менән университетта уҡытыуҙы ҡалдыра. . Артабанғы ғүмере ауырыуҙар менән алышта үтә, әммә яҙыуҙан ул туҡтамай.

<blockquote> </blockquote>

1881 йылдың июлендә «Иртәнге шәфәҡ» тигән китабы сыға, шунан башлап Ницшеның иң емешле осоро башлана. &nbsp;

Ницше ғүмеренең һуңғы йылдарында үҙ фәлсәфәһенә ярашлы әҫәрҙәр яҙа, уны киң ҡатламдар ғына түгел, яҡындары ла аңлай алмай. 1880-се йылдарҙа ғына уны таный башлайҙар

Ницше 1889 йылда ижадтан туҡтай - аҡылдан яҙа. Ницшеның күҙе алдында бер кеше атын туҡмағандан <ref>[http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php ''Реале Дж., Антисери Д.'' «][http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php Западная философия от истоков до наших дней. ][http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php От романтизма до наших дней»]</ref> һуң башлана был. . Ауырыуын нәҫелдән килеүе менән дә, ағыулауҙары менән дә, нейросифилис менән ауырыуы ихтималы менән дә бәйләгән фекерҙәр бар. Философты Базельпсихиатрия хастаханаһына һалалар<ref>[http://www.nietzsche.ru/biograf/biografia/galevi-nietzsche/?curPos=16 ''Даниэль Галеви'' «Жизнь Фридриха Ницше»]</ref>. 1900 йылдың 25 авгусында вафат була. Реккенда XII быуатта төҙөлгән сиркәүҙә ерләйҙәр. . Туғандарының ҡәберҙәре лә шунда

[[FileРәсем:Nietzsche187a.jpg|thumb|right| 1875 йылдағы фотографияһы]]

Белеме буйынса филолог булараҡ, Ницше үҙ фәлсәфәһен һүрәтләгәндә фекерен аңлатыуға, ылыҡтырырлыҡ итеүгә ныҡ иғтибар итә, һәм талантлы стилист булып абруй ҡаҙана.<ref name="new">''Подорога В.А.'' [http://iph.ras.ru/elib/2096.html Ницше] // Новая философская энциклопедия: в 4 т. / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин. — М.: Мысль, 2000—2001. — ISBN 5-244-00961-3. 2-е изд., испр. и допол. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9.</ref>. Ҡанатлы һүҙҙәре, афоризмдары әҙ һүҙ менән күпте әйтергә ярҙам итә <ref name="new"></ref>. Бының сәбәбен аңлата алмайҙар. Ул саф һауала күп йөрөргә тырыша, был фекерҙе бүлмәй генә яҙыуға ҡамасау итә. Икенсенән, аҡҡа ҡарағанда уның күҙҙәре һыҙлай башлауы ла үҙенекен эшләй, күрәһең. Нисек булһа ла, афоризмды ул үҙенең стиле итеп ала<ref name="percev">'' Перцев А.В.'' Фридрих Ницше у себя дома. — СПб.: Владимир Даль, 2009. — 480с. — (Мировая Ницшеана). — ISBN: 978-5-93615-085-2</ref> Афоризм фекерҙе төрлөсә киңәйтеп аңлатыуға ла юл ҡалдыра.<ref name="podoroga">''Подорога В.А.'' Метафизика ландшафта. — М.: Наука, 1993. — 319 с.</ref><ref>Свасьян К.А.[http://biblios.newgoo.net/t5031-topic Фридрих Ницше: мученик познания]</ref>

=== Төп әҫәрҙәре ===

* В фильме Лилианы Кавани {{нп3|По ту сторону добра и зла (фильм)|«По ту сторону добра и зла»||Beyond Good and Evil (film)}} ({{lang-it|«Al di là del bene e del male»}}, 1977) ''Ницше'' воплощает Эрланд Юзефсон (''Лу Саломе'' &nbsp;— Доминик Санда, ''Пауль Реё'' &nbsp;— {{нп3|Пауэлл, Роберт|Роберт Пауэлл||Robert Powell}}, ''Элизабет Фёрстер-Ницше'' &nbsp;— Вирна Лизи, ''{{нп3|Фёрстер, Бернард|Бернард Фёрстер|de|Bernhard Förster}}'' &nbsp;— {{нп3|Орсини, Умберто|Умберто Орсини|it|Umberto Orsini}}).

* Фильм венгерского режиссёра Белы Тарра «Туринская лошадь» ({{lang-hu|«A torinói ló»}}, 2011) основан на истории<ref>См., напр.: ''Эбаноидзе И.'' [http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1999/4/dalekoe.html «][http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1999/4/dalekoe.html Речь не о книгах, а о жизни…»]: Переписка Фридриха Ницше с Готфридом Келлером, Георгом Брандесом и Августом Стриндбергом [: вступит. статья] // Новый мир. 1999. №&nbsp;4; ''[[:en:Lesley Chamberlain|Chamberlain, Lesley]]'' . Nietzsche in Turin: An Intimate Biography. 1996. ISBN 0-7043-8028-5, ISBN 0-312-18145-0, ISBN 978-0-312-19938-8, ISBN10 0312199384</ref> о Ницше, который в Турине 3 января 1889 года стал свидетелем избиения лошади извозчиком. Ницше бросился к лошади, обнял её, а после этого замолчал навсегда, последние одиннадцать лет своей жизни проведя в больнице для душевнобольных.

* ''Ницше Ф.'' Полное собрание сочинений: В 13 томах<ref group="прим">На 26 сентября 2011&nbsp;г. издано восемь томов из запланированных тринадцати: тома 2, 4, 6, 7, 8, 10, 12 и 13.</ref> / Пер. с нем. В.&nbsp;М.&nbsp;Бакусева, Ю.&nbsp;М.&nbsp;Антоновского, Я.&nbsp;Э.&nbsp;Голосовкера и др.; Ред. совет: А.&nbsp;А.&nbsp;Гусейнов и др.; Ин-т философии РАН.&nbsp;— М.: Культурная революция, 2005-.

* ''Ницше Ф.'' Полное собрание сочинений: В 13 томах: Т. 12: Черновики и наброски, 1885—1887&nbsp;гг.&nbsp;— М.: Культурная революция, 2005.&nbsp;— 556 с.&nbsp;— ISBN 5-902764-07-6

* ''Бугера, В. Е.'' Социальная сущность и роль философии Ницше.&nbsp;— М.: КомКнига, 2010.&nbsp;— ISBN 978-5-484-01062-2.

* ''Марков, Б. В.'' Человек, государство и Бог в философии Ницше.&nbsp;— СПб.: Владимир Даль: Русский остров, 2005.&nbsp;— 786 с.&nbsp;— (Мировая Ницшеана).&nbsp;— ISBN 5-93615-031-3, ISBN 5-902565-09-X

* ''Нордау М.'' [[s:Вырождение (Нордау)/Фридрих Ницше|Фридрих Ницше]] // Вырождение.&nbsp;— М.: Республика, 1995.— 400 с.&nbsp;— (Прошлое и настоящее). ISBN 5-250-02539-0

[[CategoryКатегория:Философы Германии]]

[[CategoryКатегория:Философы XIX века]]

[[CategoryКатегория:Трансгуманисты]]

[[CategoryКатегория:Поэты Германии]]

[[CategoryКатегория:Немецкие поэты]]

[[CategoryКатегория:Философия искусства]]

[[CategoryКатегория:Выпускники Боннского университета]]

[[CategoryКатегория:Писавшие о будущем человеческой природы]]

[[CategoryКатегория:Эстетики]]

[[CategoryКатегория:Умершие от пневмонии]]