Сәләх Кулибай: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
Сәләх Кулибай — башҡорт яҙыусыһы
Сәләх Ғәбит улы Кулибаев 1910 йылдың 15 июлендә Башҡортостандың Әбйәлил районы Таһир ауылында ярлы крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Бик йәшләй етем ҡалған Сәләх байтаҡ ғүмерен төрлө байҙарҙа батраклыҡта йөрөп үткәрә. 1921-1923 йылдарҙа Темәс балалар йортонда тәрбиәләнә. 1924-1925 йылдарҙа Түбә руднигының фабзавучында уҡый, аҙаҡ приискыларҙа эшләй. 1929 йылда Баймаҡ заводының тау-техник мәктәбен тамамлап сыға. Баймаҡ баҡыр иретеү, Свердловск заводтарында практика үтә.
1930 йылда “Башҡортостан” газетаһында Сәләх Кулибайҙы промышленность бүлегенә әҙәби сотрудник итеп эшкә саҡыра. Был йылдарҙа ул “Октябрь” журналының яуаплы секретары, Башҡортостан Пролетариат яҙыусылары ассоциацияһының (БАПП) секретары, шул уҡ ваҡытта Башҡортостан китап нәшриәтендә художестволы әҙәбиәт редакторы кеүек вазифаларҙы башҡара.
С. Кулибай 1933 йылдың көҙөнән алып 1937 йылдың яҙына тиклем Алыҫ Көнсығышта Ҡыҙыл Армия сафында хеҙмәт итә. Армиянан ҡайтҡас, Бөйөк Ватан һуғышына тиклем Башҡортостан Яҙыусылар союзы аппаратында һәм “Октябрь” журналы редакцияһында эшләй.
Бөйөк Ватан һуғышының тәүге айҙарынан алып фашистик Германияны еңгән көндәргә тиклем Сәләх Кулибай яу эсендә була. Башта ул хәрби училищела уҡый, аҙаҡ Көнбайыш Украина, Карпат, Польша, Чехословакия ерҙәрендә ҡаты һуғыштарҙа ҡатнаша, ҡаты яраланып, байтаҡ ваҡыт госпиталдә ятып сыға. Һуғыш ҡырында күрһәткән батырлыҡтары өсөн II дәрәжә Ватан һуғышы ордены һәм миҙалдар менән наградлана.
Кулибай 1945 йылдың көҙөнән алып 1950 йылға саҡлы Башҡортостан Яҙыусылар союзында әҙәби консультант, “Әҙәби Башҡортостан” журналы сотруднигы, СССР Яҙыусылар союзының Литфонд вәкиле булып эшләй. Шунан һуң ун йыл Башҡортостан китап нәшриәтендә художестволы әҙәбиәт редакторы һәм шул бүлектең мөдире вазифаларын башҡара.
Сәләх Кулибайҙың әҙәбиәткә яҡынлашыуында драматург Мирхәйҙәр Фәйзи ҙур роль уйнай. Ул Түбә фабзавуына уҡыған сағында, Түбә руднигындағы китапхана менән етәкселек иткән М.Фәйзи менән яҡындан таныша, ул ойошторған драма һәм әҙәбиәт түңәрәгендә актив ҡатнаша. Сәләх Кулибайҙың Мирхәйҙәр Фәйзи тәҡдиме менән “Сәсән” журналына ебәргән тәүге шиғыры 1927 йылда баҫылып сыға. Ул шунан эшсе-хәбәрсе сифатында “Башҡортостан”, “Башҡортостан йәштәре” газеталарында, “Сәсән” журналында хәбәрҙәр һәм шиғырҙар менән сығыш яһай башлай.
Кулибайҙың “Эш тауышында” тигән шиғырҙар йыйынтығы 1930 йылда донъяға сыға. Төрлө жанрҙарҙа яҙа һәм 30-ҙан ашыу китабы баҫылып сыға. Көлкөлө хикәйә, мәҫәл, фельетондарҙан торған “Төрлө биҙәктәр” (1958), “Күңелле хикәйәләр” (1964) йыйынтыҡтары авторы. Быуындан-быуынға рухи күсәгилешлек проблемалары “Тау йыры” (1965) повесында сағылыш таба. Драма һәм комедиялары республика театрҙары сәхнәләрендә ҡуйыла. Башҡорт әҙәбиәтендә мемуар жанрын үҫтереүгә ҙур өлөш индерә. “Ватан улдары” китабында (1972) әҙәбиәт һәм сәнғәт эшмәкәрҙәренең ижади портреттары бирелгән.
Сәләх Кулибай тәржемә эше менән дә шөғөлләнә. Башҡортсаға ул Пушкин һәм Лермонтов шиғырҙарын, Лермонтовтың “Беҙҙең заман геройы” романын, С.Щипачевтың “Павлик Морозов” исемле китабын тәржемә итте.
1948 йылдан КПСС ағзаһы ине.
1934 йылдан бирле СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы булды.
Вафаты 1976 йыл
==Китаптары==
1. Эш тауында: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1930, 44 б.
2. Суйындар һулышы: Шиғырҙар [Текст].- Мәскәү, 1931.- 183 б.
3. С. Кулибай шиғырҙары [Текст].- Өфө, 1932.- 71 б.
4. Цехларда: Шигырьләр [Текст].- Казан, 1932.- 84 б.
5. Асыу: Поэма һәм шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1933.- 87 б.
6. Йәшлек: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1933.- 22 б.
7. Гөлдәр һәм һәйкәлдәр: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1940.- 84 б.
8. Яратам һине: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1940.- 60 б.
9. Бөйөк дуҫ тураһында: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1942.- 40 б.
10. Йондоҙ: Өс шаршаулыҡ сәхнә әҫәре [Текст].- Өфө, 1942.- 40 б.
11. Дәүер әкиәте: Поэмалар һәм шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1945.- 56 б.
12. Дуҫтың өйөндә: Пьеса [Текст].- Өфө, 1947.- 40 б.
13. Яуҙағы йыр: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1947.- 70 б.
14. Ҡоштар: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1948.- 28 б.
15. Шиғырҙар һәм поэмалар [Текст].- Өфө, 1950.- 142 б.
16. Аҫыл таштар: Шиғырҙар һәм баснялар [Текст].- Өфө, 1951.- 70 б.
17. С. Кулибай: Стихи [Текст].- Уфа, 1952.- 88 с.
18. Һайланма әҫәрҙәр [Текст].- Өфө, 1953.- 256 б.
19. Осрашыу: Шиғырҙар һәм баснялар [Текст].- Өфө, 1954.- 68 б.
20. Любовь и гнев: Стихи [Текст].- Уфа, 1955.- 84 с.
21. Төрлө биҙәктәр: Шиғырҙар, баснялар, фельетондар, юмористик хикәйәләр [Текст].- Өфө, 1958.- 44 б.
22. Хәтреләү: Ике повесть һәм хикәйәләр [Текст].- Өфө, 1959.- 167 б.
23. Һайланма әҫәрҙәр. Бер томда [Текст].- Өфө, 1960.- 554 б.
24. Ғүмер юлы: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1963.- 78 б.
25. Күңелле хикәйәләр [Текст].- Өфө, 1964.- 118 б.
26. Тау йыры: Повесть [Текст].- Өфө, 1965.- 204 б.
27. Яҙһылыу: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1968.- 94 б.
28. Родник: Повести [Текст].- Уфа, 1968.- 292 с.
29. Ҡоштар: Шиғырҙар [Текст].- Өфө, 1969.- 14 б.
30. Птицы: Стихи [Текст].- Уфа, 1969.- 16 с.
31. Һайланма әҫәрҙәр: Т. I. Шиғырҙар, поэмалар [Текст].- Өфө, 1970.- 236 б.
32. Һайланма әҫәрҙәр: Т. II. Юмористик хикәйәләр, бер шаршаулы комедиялар[Текст].- Өфө, 1970, 528 б.
33. Ватан улдары: Пограничник яҙмалары, иҫтәлектәр, әҙәби портреттар [Текст].- Өфө, 1972.- 190б.
34. Память жизни: Стихи [Текст].- Уфа, 1972.- 63 с.
35. Чудеса привычки: Рассказы и повесть [Текст].- Уфа, 1975.- 181 с.
36. Үҙе бер ғүмер: Хикәйәләр һәм иҫтәлектәр [Текст].- Өфө, 1980.- 283 б.
==Уның тураһындағы китаптар==
1. Вәхитов, Ә. С. Кулибай ижады тураһында [Текст] / Ә. Вәхитов // Офоҡтаркиңәйгәндә.- Өфө, 1979.- Б. 246-247.
2. Хөсәйенов, Ғ. Төрлө биҙәктәр [Текст] / Ғ. Хөсәйенов // Шағирҙар.- Өфө, 1981.- Б. 49-53.
3. Ғиләжев, Х. Ул тауҙарға ғашиҡ [Текст] / Х. Ғиләжев // Ҡәләмдәштәр.- Өфө,1984.- Б. 56-63.
4. Сәләх Кулибай (1910-1976) [Текст] / М. Ғәйнуллин, Ғ. Хөсәйенов // Совет Башҡортостаны яҙыусылары: Библиографик белешмә.- Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988.- Б. 195-197.
5. Сәләх Кулибай (1910-1976): Тормош юлы, ижады // Башҡорт әҙәбиәте тарихы.Т.4.- Өфө.- 1993.- Б. 351-364.
6. Ҡолмой Яҡуп. Әҙәби биҙәктәргә бай ижад / Ҡолмой Яҡуп // Хәтер хазинаһы.- Өфө, 1996.- Б. 99-109.
7. Любовь поэта [Текст] // Заман. Башкортостан.- 1997.- 20-26 января.- С. 4.
8. Кулибай Сәләх [Текст] / Баҫманың баш мөхәр. Р.З. Шәкүров // Башҡортостан ҡыҫҡаса энциклопедия.- Өфө: “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт ғилми нәшриәте, 1997.- Б. 351.
9. Бикбаев, Р. Яҡтылығы ҡалды күңелдә [Текст] / Р. Бикбаев // Шағир һүҙе – шағир намыҫы.- Өфө, 1997.- Б. 267-271.
10. Певец жизни и труда [Текст] // Заман. Башкортостан.- 1998.- №5.- С. 7.
11. Оло шағир, зирәк юморист [Текст] // Ағиҙел.- 2000.- №7.- Б. 164-166.
12. Баһуманов, А. Кулибай / А. Баһуманов // Һуғыш үтте, һағыш ҡалды.- Өфө: Китап, 2000.- Б. 291-294.
== Һылтанмалар ==
* http://baimaklib.ru/node/85
[[Категория:Башҡорт яҙыусылары]]
| |||