Шәриғәт: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Тамғалар: Кире алынған Мобиль үҙгәртеү Мобиль ҡушымта аша үҙгәртеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Тамғалар: Ҡулдан кире ҡайтарыу
10 юл:
Шәриғәт әлегәсә йәнле һәм йәнһеҙ мөлкәткә хосуси милекселекте Аллаһ исеме менән законлаштыра.
Шәриғәттә шулай уҡ [[намаҙ]], [[тәһәрәт]], [[ураҙа]], [[зәкәт]], [[хаж]] һәм [[йыһат]] (жихад) турында тулы күрһәтмәләр бар.
 
== Шәриғәт хөкөмдәре ==
 
Фикһ китаптарында түбәндәге хөкөмдәрҙе осратырға мөмкин:
 
* [[Фарыз]] (ғәрәпсә бурыс, мәжбүриәт) эш. Фарыз эште үтәү мәжбүри.
* Важиб (ғәрәпсә кәрәкле, зарури) эш шулай уҡ мәжбүри
* Сөннәт (ғәрәпсә ғәҙәт, йола) хуплана торған эш.
* Мөбах (ғәрәпсә рөхсәт ителгән)
* Харам (ғәрәпсә тыйылған)
* Мәкруһ (ғәрәпсә шелтәләнә) торған тыйылған эш.
 
== Шәриғәт бөгөн ==
Хәҙерге факиһтар ҡайһы бер мосолман илдәренең шәриғәткә нигеҙләнгән Конституцияларына таяна. Улар шәриғәт төшөнсәһенә фикһ сығанаҡтарын өйрәнгән мөжтәһидтәрҙең һығымталарын да индерә. 1869—1877 йылдарҙа [[Осман империяһы|Осман империяһында]] 99 шундай норма-принцип (''тәнзимәт'') ҡабул ителгән булған, улар граждандар һәм процессуаль кодекстарҙа мөһим роль уйнаған {{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=293}}.
 
Бөгөнгө Ислам идеологияһында фикһ хоҡуҡиәте шәриғәткә инмәй һәм уның менән тап килмәй тип һанала. Уларҙың мөнәсәбәте шәриғәт фикһ сығанағы булараҡ һәм шәриғәттең хоҡуҡиәт менән бәйләнеше рәүешендә бара {{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=294}}.
 
Мосолмандың тәртибе шәриғәт тарафынан билдәләнгән, ә инде билдәле номативтарға индереп ҡарау фикһ-юриспруденция бурысына инә. Фикһ шәриғәткә нигеҙләнеп тәғәйен нормалар индерә{{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=294}}.
 
{{часть изображения | изобр =Use of Sharia by country.svg| позиция = right | подпись = Халҡы күбеһенсә мослман булған илдәрҙә шәриғәтте ҡулланыу:<br>
{{legend|#179C86|Донъяуи ҡануниәтле илдәр }}
{{legend|#F6DD4F|Шәриғәт бары ғаилә хоҡуҡтарына ғына ҡағыла }}
{{legend|#706EA4|Шәриғәт тормоштоң бар өлкәләрен дә үҙ ҡағиҙәләренә буйһондора}}
{{legend|#FF9950|Шәриғәт төбәгенә ҡарап ҡулланыла}} | позиция_подписи = left | увеличить=| ширина = 330 | общая = 600 | верх = 55 | право = 250 | низ =110 | лево = 350 | цвет_фона = AliceBlue }}
 
== Яза биреү ==
Енәйәтсегә яза биреү өммәткә яҡшылыҡ килтереү ниәтенән эшләнергә тейеш.
Ул '''ғүкүбә''' тип атала ({{lang-ar|عقوبة}}). Язаны шәриғәт хөкөмдары - ҡаҙый билдәләй, ул һәр енәйәткә шәриғәттәге талаптарҙы яҡшылап өйрәнеп ҡарар сығара. Ғүкүбә Ҡөрьәнгә һәм Сөннәткә таянып ҡына башҡарыла. Енәйәт өсөн яза кешенең кем икәнлегенә ҡарамай бер үк рәүештә бирелә {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
Язалар өс төргә бүленә: иҫкәртеү язаһы (хәдд), үс алыу язаһы (ҡисас, диййә, кәффәрәт, мираҫтан мәхрүм итеү) һәм өгөт-нәсихәт, еңелерәк яза (тәзир){{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
* '''Хәдд''' — өммәттең әхлаҡи хәленә хәүеф тыуҙыра торған енәйәттәргә ҡаралған яза. Бындайҙарға, мәҫәлән, зина ҡылыу, зина ҡылды тип ғәйбәт таратыу, иҫерткес эсеү, кеше мөлкәтен ҡанунһыҙ үҙләштереү инә. Бындай енәйәттәр өсөн штраф, ҡамсылау, зинданға ябыу, үлем язаһы (рәжм) биреү ҡаралған {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
* '''Үс алыу язалары''': ҡисас (үс), диййә (компенсация), кәффәрәт (ғәфү ителеүгә өлгәштереү) һәм мираҫтан мәхрүм итеү. Алдан уйлап кеше үлтергән өсөн кешегә үлем язаһы бирелә. Мәгәр айырым осраҡтарҙа үлтерелгән кеше өсөн түләү (кәффәрәт) йәки килтерелгән зыянды ҡаплатыу (диййә) юлы менән хәл ителереүе ихтимал. Осраҡлы үлтереш булғанда йәки яралағанда диййә түләнә {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
* '''Тәзир''' — төрлө хоҡуҡ боҙоуҙар айҡанлы ҡулланыла. Бындайҙарға ошолар инә: йәмәғәт тәртибен боҙоу, мутлыҡ, ҡараҡлыҡ һәм башҡалар. Бындай енәйәттәр өсөн штраф, төрмә, йәшәгән ерҙән ҡыуыу, ҡамсылау ҡаралған. Ҡайһы ваҡытта йәмғиәт өгөт-нәсихәте ҡулланыла{{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
== Әҙәбиәт ==
* Башҡорт теленең һүҙлеге. 2-се том. - Мәскәү, 1993. - 688-се бит
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
 
[[Категория:Ислам терминдары]]
[[Категория:Шәриғәт]]
[[Категория:Дини тәртип һәм тәжрибә]]
 
== Шәриғәт хөкөмдәре ==
 
Фикһ китаптарында түбәндәге хөкөмдәрҙе осратырға мөмкин:
 
* [[Фарыз]] (ғәрәпсә бурыс, мәжбүриәт) эш. Фарыз эште үтәү мәжбүри.
* Важиб (ғәрәпсә кәрәкле, зарури) эш шулай уҡ мәжбүри
* Сөннәт (ғәрәпсә ғәҙәт, йола) хуплана торған эш.
* Мөбах (ғәрәпсә рөхсәт ителгән)
* Харам (ғәрәпсә тыйылған)
* Мәкруһ (ғәрәпсә шелтәләнә) торған тыйылған эш.
 
== Шәриғәт бөгөн ==
Хәҙерге факиһтар ҡайһы бер мосолман илдәренең шәриғәткә нигеҙләнгән Конституцияларына таяна. Улар шәриғәт төшөнсәһенә фикһ сығанаҡтарын өйрәнгән мөжтәһидтәрҙең һығымталарын да индерә. 1869—1877 йылдарҙа [[Осман империяһы|Осман империяһында]] 99 шундай норма-принцип (''тәнзимәт'') ҡабул ителгән булған, улар граждандар һәм процессуаль кодекстарҙа мөһим роль уйнаған {{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=293}}.
 
Бөгөнгө Ислам идеологияһында фикһ хоҡуҡиәте шәриғәткә инмәй һәм уның менән тап килмәй тип һанала. Уларҙың мөнәсәбәте шәриғәт фикһ сығанағы булараҡ һәм шәриғәттең хоҡуҡиәт менән бәйләнеше рәүешендә бара {{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=294}}.
 
Мосолмандың тәртибе шәриғәт тарафынан билдәләнгән, ә инде билдәле номативтарға индереп ҡарау фикһ-юриспруденция бурысына инә. Фикһ шәриғәткә нигеҙләнеп тәғәйен нормалар индерә{{sfn|Ислам: ЭС|1991|с=294}}.
 
{{часть изображения | изобр =Use of Sharia by country.svg| позиция = right | подпись = Халҡы күбеһенсә мослман булған илдәрҙә шәриғәтте ҡулланыу:<br>
{{legend|#179C86|Донъяуи ҡануниәтле илдәр }}
{{legend|#F6DD4F|Шәриғәт бары ғаилә хоҡуҡтарына ғына ҡағыла }}
{{legend|#706EA4|Шәриғәт тормоштоң бар өлкәләрен дә үҙ ҡағиҙәләренә буйһондора}}
{{legend|#FF9950|Шәриғәт төбәгенә ҡарап ҡулланыла}} | позиция_подписи = left | увеличить=| ширина = 330 | общая = 600 | верх = 55 | право = 250 | низ =110 | лево = 350 | цвет_фона = AliceBlue }}
 
== Яза биреү ==
Енәйәтсегә яза биреү өммәткә яҡшылыҡ килтереү ниәтенән эшләнергә тейеш.
Ул '''ғүкүбә''' тип атала ({{lang-ar|عقوبة}}). Язаны шәриғәт хөкөмдары - ҡаҙый билдәләй, ул һәр енәйәткә шәриғәттәге талаптарҙы яҡшылап өйрәнеп ҡарар сығара. Ғүкүбә Ҡөрьәнгә һәм Сөннәткә таянып ҡына башҡарыла. Енәйәт өсөн яза кешенең кем икәнлегенә ҡарамай бер үк рәүештә бирелә {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
Язалар өс төргә бүленә: иҫкәртеү язаһы (хәдд), үс алыу язаһы (ҡисас, диййә, кәффәрәт, мираҫтан мәхрүм итеү) һәм өгөт-нәсихәт, еңелерәк яза (тәзир){{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
* '''Хәдд''' — өммәттең әхлаҡи хәленә хәүеф тыуҙыра торған енәйәттәргә ҡаралған яза. Бындайҙарға, мәҫәлән, зина ҡылыу, зина ҡылды тип ғәйбәт таратыу, иҫерткес эсеү, кеше мөлкәтен ҡанунһыҙ үҙләштереү инә. Бындай енәйәттәр өсөн штраф, ҡамсылау, зинданға ябыу, үлем язаһы (рәжм) биреү ҡаралған {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
* '''Үс алыу язалары''': ҡисас (үс), диййә (компенсация), кәффәрәт (ғәфү ителеүгә өлгәштереү) һәм мираҫтан мәхрүм итеү. Алдан уйлап кеше үлтергән өсөн кешегә үлем язаһы бирелә. Мәгәр айырым осраҡтарҙа үлтерелгән кеше өсөн түләү (кәффәрәт) йәки килтерелгән зыянды ҡаплатыу (диййә) юлы менән хәл ителереүе ихтимал. Осраҡлы үлтереш булғанда йәки яралағанда диййә түләнә {{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
* '''Тәзир''' — төрлө хоҡуҡ боҙоуҙар айҡанлы ҡулланыла. Бындайҙарға ошолар инә: йәмәғәт тәртибен боҙоу, мутлыҡ, ҡараҡлыҡ һәм башҡалар. Бындай енәйәттәр өсөн штраф, төрмә, йәшәгән ерҙән ҡыуыу, ҡамсылау ҡаралған. Ҡайһы ваҡытта йәмғиәт өгөт-нәсихәте ҡулланыла{{sfn|Али-заде, А. А.|2007|loc=[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/783.html Укуба]}}.
 
== Әҙәбиәт ==
* Башҡорт теленең һүҙлеге. 2-се том. - Мәскәү, 1993. - 688-се бит
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
 
[[Категория:Ислам терминдары]]
[[Категория:Шәриғәт]]
[[Категория:Дини тәртип һәм тәжрибә]]
 
== Шәриғәт хөкөмдәре ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Шәриғәт» битенән алынған