Википедия

Пиза башняһы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Баныу (фекер алышыу | өлөш)
18 882 төҙәтеү
"Пизанская башня" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Баныу (фекер алышыу | өлөш)
18 882 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
'''Пизан башняһы''' ({{Lang-it|Torre pendente di Pisa}}) — [[Пиза]] ҡалаһындағы Санта-Мария Ассунта (Пизан соборы) ҡала соборы ансамбленең бер өлөшө булған манаралы [[башня]], ауышлыҡ арҡаһында бөтә донъяға билдәлелек ала.
 
Собор артында урынлашҡан, ул Пиза ҡалаһының Мөғжизәләр майҙанында өсөнсө боронғо бина булып тора.
 
.Башняның ауышлығы бер нисә тиҫтә йыл дауам иткән төҙөлөш барышында барлыҡҡа килгән. Һуңынан, XX быуаттың аҙағында XXI башында, нығытыу буйынса эштәр һөҙөмтәһендә тотороҡлана.
 
== Төп мәғлүмәт ==
Башняның 294 баҫҡысы бар. Бейеклеге - — иң түбән нөктәлә ерҙән 55,86 метр һәм иң бейек нөктәлә - — 56,7 метр. Нигеҙенең диаметры - — 15,54  м. Тышҡы стеналарҙың ҡалынлығы нигеҙҙән түбәгә табан кәмей (нигеҙендә - — 4,9  м, галереяларҙың бейеклегендә - — 2,48 м).
 
 
Уның массаһы  — 14 453 тонна. Ағымдағы ауышлыҡ 3°54 тип баһалана.'<ref name="newszn">[http://news.zn.ua/news/75429 Падение Пизанской башни прекратилось]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}. ''news.zn.ua'', 15 декабря 2010</ref>.
 
Ул католик соборы Дуомо Санта-Мария Ассунтаның (Duomo Assunta Santa Maria) манараһы булып тора. . Ансамблдең архитектураһы XII—XIV быуаттарҙағы Италияның монументаль сәнғәтенә ҙур йоғонто яһай.
 
 
 
1986 йылдың 30 декабрендә [[ЮНЕСКО]] Мөғжизәләр майҙанының бөтә архитектура ансамбленә (Piazza dei Miracoli ) [[Бөтә донъя мираҫы]] статусын бирә: (: кафедраль собор (Assunta Duomo Santa Maria), баптистерий ( Battistero San Giovanni), манара (Campanile Torre pendente) һәм зыярат (Camposanto Monumentale).
 
== Төҙөлөшө ==
Проект авторы -  — Бонанно Пизано. Башняны төҙөү өс этапта алып барыла, 1173 йылдың 9 авгусынан, 200 йылға яҡын өҙөклөк менән, 1360 йылға тиклем дауам итә. Башня аҡ мәрмәрҙән һалынған, беренсе ҡаты - — аркатура, башҡа ҡаттарҙың һәр ҡайһыһы галерея менән уратып алынған. Һәр галереяның тышҡы өлөшө ябыҡ аркаларға таянған классик капителдәре булған колонналарҙан тора
 
Элегерәк башняның «ауышлығы» проекттың бер өлөшө булған тип иҫәпләнһә лә, хәҙер был фараз шикле күренә. Башняның конструкцияһы иң баштан уҡ хаталы була  — өс метрлы ҙур булмаған фундаменттың һәм грунттың көсһөҙлөгө өсөнсө ҡатты төҙөгәндән һуң (1178) башняның ауыш булыуына килтерә. Нигеҙ нығытыла, һәм 1198 йылда төҙөлөп бөтмәгән бина ваҡытлыса асыла.
 
 
 
Башня ауыш булһа ла, [[XIV быуат|XIV]] быуаттың икенсе яртыһында башняның өҫкө өлөшөндә төҙөлгән манара ул ваҡытта ауышҡан башня мөйөшөндә тора. Әлеге ваҡытта бинаның ике өлөшө лә ҡыйшайған булып күренә.
 
=== Хронологияһы ===
* 1172 йылдың 5 ғинуарында Донна Берта ди Бернардо «Campanilis petrarum Sancte Marie» операһына алтмыш селлос васыят итә. Аҡса бер нисә таш һатып алыуға тотонолған, улар әле лә ҡыңғырау манараһының нигеҙен тәшкил итә.▼
 
* 1173 йылдың 9 авгусында башняға нигеҙ һалына.▼
▲* 1172 йылдың 5 ғинуарында Донна Берта ди Бернардо «Campanilis petrarum Sancte Marie» операһына алтмыш селлос васыят итә. Аҡса бер нисә таш һатып алыуға тотонолған, улар әле лә ҡыңғырау манараһының нигеҙен тәшкил итә.
▲* 1173 йылдың 9 авгусында башняға нигеҙ һалына.
* .1233 йылдың 27 декабрендә Бененато эшсеһе, Жерардо Ботисиҙың улы, ҡыңғырау манараһын төҙөүҙе үҙ өҫтөнә ала.
* 1260 йылдың 23 февралендә башня төҙөлөшөн күҙәтеү өсөн архитектор Джованни ди Симонаның улы, Санта-Мария-Мэгджоре соборы хеҙмәткәре Гвидо Спазоле һайлана.
* 1264 йылдың 12 апрелендә Джованни ди Симона һәм 234 эшсе Мәрмәр сығарыу өсөн Пиза янындағы тауҙарға сыға. Ауышлыҡты ҡаплау өсөн башня емерелгән яҡта юғары коридор түшәмдәре менән артабанғы ҡаттар төҙөлә, был үҙәк күсәрҙән кәкрелеккә килтерә. Бындай алым һөҙөмтә бирмәй, һәм бина «ҡолауын» дауам итә. 1284 йылда Мелория янындағы алышта Пиза ҡалаһы Генуянан еңелгәндән һуң эштәр туҡтатыла<ref name="MarioComo">{{Китап|автор=Mario Como|заглавие=Statics of Historic Masonry Constructions|ссылка=https://books.google.com/books?id=Z_Sga5Bm1wIC&pg=PA456&dq=%22in+1272+construction+was%22&hl=en&sa=X&ved=0CB0Q6AEwAGoVChMIj-iKkZDDxwIV0JyICh354g_H#v=onepage&q=%22in%201272%20construction%20was%22&f=false|издательство=[[Springer Science+Business Media]]|год=2012|том=1|серия=Springer Series in Solid and Structural Mechanics|страницы=456|страниц=588|isbn=3642301320}}</ref>.
* 1319 йылға бинаның 7-се ҡаты төҙөкләндерелә. <ref name="MarioComo" />.
* 1350 йылда (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 1360 йәки 1372 йылдарҙа) 8-се ( манара) ҡат төҙөлөп бөтә. Һуңғы эш этабының етәксеһе - — Андреа Пизаноның улы Томассо , ул түбәнең готик стилен башняның төп өлөшөнөң роман стиле менән берләштереүгә өлгәшә. Һуңғы ҡаты тағы ла ҙурыраҡ бөгөлөп, бина «банан» формаһы ала.
 
=== Төҙөүселәре ===
 
* .Төҙөүселәрҙең береһе Херардо ди Херардо була. Быны Берта ди Бернардоның «Мастер Херардо» һәм исеме Херардо булған эшсе тигән мөрәжәғәте дәлилләй.
* Төҙөүсе Диотисальви булыуы ихтимал. Ғәҙәттә ул эштәренә ҡул ҡуя, ләкин манарала ҡултамғаһы юҡ.
 
== Галилей эксперименттары ==
Галилейҙың шәкерте һәм секретары Винченцо Вивиани яҙған биографияға ярашлы, Галилей башҡа уҡытыусылар алдында бер үк ваҡытта Пизан башняһынан төрлө ауырлыҡтағы есемдәрҙе ырғытҡан. Был билдәле тәжрибәнең тасуирламаһы бик күп китаптарға индерелгән, ләкин XX быуатта ҡайһы бер авторҙар, Галилей үҙенең китаптарында был тәжрибәне үткәргәнен раҫламай, тигән һығымтаға килә.
 
Был билдәле тәжрибәнең тасуирламаһы бик күп китаптарға индерелгән, ләкин XX быуатта ҡайһы бер авторҙар, Галилей үҙе китаптарында был тәжрибәне үткәргәнен раҫламай, тигән һығымтаға килә. Ләкин ҡайһы бер тарихсылар был тәжрибәнең ысынлап та үткәненә ышана. <ref name="Gliozzi">Марио Льоцци 'История физики' — Москва: 'Мир', 1970</ref>.
 
== Нығытыу эштәре ==
1173 йылдан алып бөгөнгө көнгә тиклем башня ныҡлы иғтибар объекты булып тора. Башня тотороҡлораҡ булһын өсөн даими көс һалына. Мәҫәлән, коллапс колонналары бер нисә тапҡыр алмаштырылған. Әле нигеҙҙе нығытыу буйынса башлыса ер аҫты эштәре алып барыла.
 
Пизан башняһының көньяҡ өлөшө аҫтында тупраҡ төньяҡтағына ҡарағанда ләмлерәк һәм балсыҡлыраҡ, шул арҡала ул төҙөй башлағас та ауыша башлай. Башняны тышҡы таяуҙар ярҙамында ҡолауҙан тотҡарлау бик ҡатмарлы икәнлеге, һәм бынан тыш, каркас һәйкәлдең йөҙөн боҙоуы күҙаллана. Шуға ҡарамаҫтан, Пизан башняһының ҡолауын туҡтата алғандар, һәм уның , ҡырынлауын ярты градусҡа ҡыҫҡартып, бер аҙ турайтҡандар. Былар барыһы ла 1990 йылдарҙа манара аҫтында һәм уның тирәләй башҡарылған үҙенсәлекле эштәр һөҙөмтәһе була.
 
 
Төньяҡ яҡтан ваҡытлыса (башня көньяҡҡа ауыша), бетон урҙаларға ҡурғаш сығырлы бурсалар ҡуйылған, улар ҡоролманы тотороҡландырған. Һуңынан башня нигеҙе аҫтында ерҙә барған һыҙыҡһыҙ процестар тикшерелә, артабан уның янында махсус төҙөлгән бетон фундамент-модель менән тәжрибәләр үткәрелә. Тәжрибәләр фундаменттың төньяҡ өлөшө аҫтынан ҡаты тупраҡтың бер өлөшөн һайлаһаң, башняны бер аҙ төҙәтергә һәм тотороҡландырырға мөмкин икәнлекте раҫлай.
 
 
Шуныһы билдәле: эшкәртеүҙең ғәҙәти ер эштәре менән бер ниндәй ҙә уртаҡлығы юҡ - — тупраҡ уратып торбалар системаһы аша бер миллиметрға тиерлек сығарыла, уларҙың эсендә әйләнеүсе винтлы бырау урынлаштырыла. Пизан башняһы, төньяҡҡа табан бер аҙ ауышҡас, бер нисә сантиметрға ултыра һәм тотороҡлана. Был ҡурғаш арауыҡтарын да хәүефһеҙлек өсөн ҡуйылған ваҡытлыса таяуҙарҙы ла алырға мөмкинлек бирә.<ref name="newszn">[http://news.zn.ua/news/75429 Падение Пизанской башни прекратилось]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}. ''news.zn.ua'', 15 декабря 2010</ref>
 
2001 йылдың 15 декабрендә тағы ла туристар өсөн башня асыла.
 
2008 йылда ғалимдар Пизан башняһының артабан ҡолауы туҡтатылды тип белдерә. Быға тиклем башня вертикалдан йылына 1  мм тиҙлек менән тайпылыуын дауам иткән.
 
2002—2010 йылдарҙа башня реставрациялана, һөҙөмтәлә уның мөйөш ауышлығы 5°30' 3°54' тиклем кәмей. Түбәнең вертикалдән тайпылыуы  — яҡынса 4,8 метр<ref>{{Cite web|author=|url=https://www.pnp.ru/in-world/pizanskuyu-bashnyu-stroili-pochti-200-let.html|title=Пизанскую башню строили почти 200 лет|lang=ru|website=Парламентская газета|date=|accessdate=2020-06-23|deadlink=no|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626150713/https://www.pnp.ru/in-world/pizanskuyu-bashnyu-stroili-pochti-200-let.html}}</ref>.
 
== Факттар ==
Юл 67 ⟶ 66:
 
* Найлс ҡалаһында (Чикаго ҡалаһы, Иллинойс биҫтәһе, АҠШ) Пизан башняһының натураль үлсәмдең 1/2-се теүәл күсермәһе рәүешендә һыу баҫымы башняһы төҙөлгән.
* 2018 йылдың 22 ноябрендә Пизан университеты белгестәре башняның ҡырынайыуы кәмей барыуы, ә һуңғы 20 йылда 4 см-ға тигеҙләнеүе тураһында хәбәр итә.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/nauka/5822458|title=Ученые установили, что Пизанская башня перестала «падать»|access-date=2019-04-17|archive-date=2019-02-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190213012034/https://tass.ru/nauka/5822458|deadlink=no}}</ref>.
 
=== Мәҙәниәттә ===
 
* Пизан башняһы «Финес һәм Ферб», «Футурама», «Симпсондар» һәм «Мистер Пибоди менән Шермандың мажаралары», шулай уҡ «Итекле бесәйҙең донъя буйлап сәйәхәте» (Япония) йәнһүрәттәрендә телгә алына.
* «Жизнь после людей» документаль фильмдә 250 йыл үткәс, башня емерелә.
 
=== Йәнле һөйләштә ===
«Пизан башняһы» атамаһы күптән көнкүреш атамаһы булып тора  — вертикаль йәки тотороҡһоҙ вертикаль ҡоролмаларҙан һиҙелерлек тайпылған башҡа ҡоролмаларҙың атамаһы ла йыш ҡына шулай тип йөрөтөлә.
 
== Галереяһы ==
Юл 113 ⟶ 111:
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
 
* Список падающих башен
* Олдехове — [[Нидерланд|голландский]] «аналог».
Юл 123 ⟶ 120:
 
== Һылтанмалар ==
 
* [http://www.italyguides.it/en/tuscany/pisa/piazza-dei-miracoli/leaning-tower-of-pisa Виртуаль музейы]
* [http://zet-news.ru/news/Pizanskaja-bashnja-magnit-dlja-turistov Йомаҡ пиза башняһы]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Пиза_башняһы» битенән алынған