Ҡылым: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
5 юл:
[[Башҡорт теле]]ндә ҡылым заман менән үҙгәрә: хәҙерге заман, үткән заман, киләсәк заман.
'''Хәҙерге заман''' эш-хәрәкәттең хәҙерге ваҡытта эшләнеүен йә эшләнмәүен
'''Үткән заман''' эш-хәрәкәттең һөйләү ваҡытына тиклем булғанлағын, эшләнгәнлеген- эшләнмәгәнлеген аңлата: ''һөйләне, яҙған, әйткәйне, ултырған ине, торғайны, ҡайтманы.''
31 юл:
2. ярҙамсы мәғәнәлә.
Телмәрҙә үҙенең төп мәғәнәһендә
Үҙ аллы ҡылымға эйәреп, ул бедергән эш-хәрәкәттең биҙәктәрен, торошон, нескәлектәрен аңлатҡан ҡылым ярҙамсы ҡылым тип атала.
51 юл:
3-сө зат һөйләп тора ине.
== Тамыр һәм нигеҙ ҡылым ==
Башҡорт телендә тамыр һәм нигеҙ ҡылымдар була. Яһаусы ялғауы булмаған, тамырҙан ғына торған ҡылым тамыр
Ҡылым яһаусы ялғауҙар ярҙамынды
== Ҡылым һөйкәлештәре ==
Башҡорт телендә ҡылымдың дүрт һөйкәлеше бар
=== Бойроҡ һөйкәлеше ===
Бойроҡ һөйкәлешендәге ҡылым ниндәйҙер бер эште, хәрәкәтте башҡарырға өндәүҙе, бойороуҙы белдерә:
Бойроҡ һөйкәлеше ҡылымдары түбәндәге мәғәнәләрҙе аңлата:
1. Ғәҙәти бойороу:
2. Ҡаты бойороу: ''тор, күҙемә күренмә. Уйлап торма. Барып йөрөмә.''
3. Рәсми бойороуҙы: ''Ҡыр эштәрендә барыһы ла ҡатнашһын.
4.Үтенес:
Бойроҡ һөйкәлеше ҡылымдары зат, һан менән үҙгәрә, барлыҡ- юҡлыҡта килә ала. Заман менән үҙгәрмәй. Бойроҡ һөйкәлешенең 1-се заты булмай.
=== Хәбәр һөйкәлеше ===
Хәбәр һөйкәлеше эш хәрәкәттең эшләнеүен, эшләнмәүен белдерә: ''Уҡыған, әйтә, белә, һөйләй торғайны.'' Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдары үткән, хәҙерге. киләсәк замандарҙа килә.
=== Шарт һөйкәлеше ===
Башҡорт телендә
=== Теләк һөйкәлеше ===
Башҡорт телендә теләк һөйкәлеше эш-хәрәкәтте башҡарырға теләүҙе йәки үтәргә саҡырыуҙы белдерә.
81 юл:
=== Исем ҡылым ===
Башҡорт телендә
87 юл:
Исем ҡылымдар тамыр йәки нигеҙ ҡылымға -ыу, -еү, -оу,-өү, -у, -ү ялғауҙары ҡушылыуҙан яһала: килеү, эшләү, ҡайтыу, башлау, һуғыу, көлөү, бороу һ.б.
====Эйәлек заты менән үҙгәреше ====
Исем ҡылымдар эйәлек заты һәм
===Уртаҡ ҡылым===
94 юл:
Уртаҡ ҡылым менән бәйләнешкә ингән һүҙҙәр тейешлек, теләк, ниәт, йөкмәтеү, бойороу, саҡырыу, мөмкинлек һәм мөмкин түгеллек кеүек мәғәнә биҙәктәрен сағылдыра.
Һөйләмдә ул күбеһенсә маҡсат хәле функцияһын үтәй, бер составлы инфинитив һөйләмдәрҙең төп киҫәге булып сығыш яһай.
Уртаҡ ҡылым тамыр йәки нигеҙ ҡылымдарға -рға, -ргә (башҡа фонетик варианттары менән) аффиксы ҡушылып яһала. Йәнле һөйләү телендә -ыр, -ер, -р аффикслы ҡыҫҡа вариант та йыш ҡулланыла: эшләр кәрәк, йөрөр кәрәк, йөрөр булғас; Бөгөн уйынға
=== Сифат ҡылым ===
103 юл:
1) күсемлелек-күсемһеҙлек: а) яҙышыуын туҡтатҡан кеше, б) экскурсиянан -ҡайтыусы уҡыусылар һүҙбәйләнештәрҙең беренсеһендә — күсемле, икенсеһендә күсемһеҙ ҡылым сифат ҡылым функцияһын башҡара;
2) йүнәлеш:
3) ҡылым рәүешлеге: ''урамда уйнап йөрөгән бала, йырлап ебәргән һәүәҫкәр, һөйләп бөткән
4) мөмкинлек-мөмкин түгеллек: ''йөрөй
5) -ма, -мә ялғаулы юҡлыҡ формаһы: ''дәрестә
6) килеш менән башҡарыу: ''ҡаланан килгән ярҙам, ҡалаға килгән уҡыусы, ҡалала уҡыған студент.''
119 юл:
''
3) Сифат ҡылымдың төп вазифаһы — һөйләмдә аныҡлаусы булып килеү: ''Ғинуар айында һыуыҡтар бик көслө булды бит: өшөп килгән Ҡансыуаровҡа колхозсының йылы өйө бик килешеп ҡуйҙы. (С. Агиш.)''
Үткән заман сифат ҡылым предметтың, заттың үткәндәге һөйләү моментына тиклем булған эшмәкәрлеге буйынса билдәһен белдерә һәм һөйләмдә аныҡлаусы вазифаһын башҡара, -ған, -гән, -ҡан, -кән ялғауҙары менән яһала. Мәҫәлән: «Шулай ҙа эҫе була икән ул күңелгә
Хәҙерге заман сифат ҡылым тамыр йәки нигеҙ ҡылымға -ыусы, -еүсе, -усы, -үсе (төрлө фонетик варианттарҙа) ялғауы ҡушылып яһала: йыуыусы, йыйыштырыусы, уҡыусы, эшләүсе, ярҙамлашыусы, ярҙам итеүсе һ. б.
Киләсәк заман сифат ҡылым нигеҙҙә өс төрлө формала була. Беренсе форма нигеҙ һәм тамыр ҡылымға -ыр, -ер, -ор, -өр, -р аффикстары, юҡлыҡ формаһы -маҫ, -мәҫ ялғауы ҡушылып яһала: ''Хәҙер бына һырға һабағы алып, килен булырға әҙерләнеп йөрөр сағы ла бит, ул рәхәтләнеп уҡып тик йөрөй. (
Сифат ҡылымдың икенсе формаһы нигеҙ йәки тамыр ҡылымға -
Сифат ҡылымдың был формаһының мәғәнә үҙенсәлеге шунда, ул аңлатҡан эш-хәрәкәт киләсәктә мотлаҡ үтәләсәк.
Өсөнсө форма киләсәк заман сифат ҡылым тамыр йәки нигеҙ ҡылымға -аһы, -
===Хәл ҡылым===
|