Ҡырым походы (1675-1676): өлгөләр араһындағы айырма

{{Хәрби конфликтУк}}'''Ҡырым походы (1675-16761675—1676)'''  ('''''Иван Сирконың Ҡырым походы''''') — Рус армияһының [[Ҡырым ханлығы|Ҡырым ханлығына]]на ҡаршы походы. Походта Дон, Запорожье казактары, [[ҡалмыҡтар]] һәм [[стрелецтар]] менән бер рәттән [[Себер даруғаһы]] [[Башҡорттар|башҡорттарыбашҡорттар]]ы ҡатнаша.

Ошо уҡ йылда воевода П.  Т.  Кондыревтың наказы буйынса дүрт даругаға ла [[Өфө]] ҡәлғәһенән А.  М.  Аничков, Д. В.  Артемьев, И.  В.  Дерюшкин һәм М.  И.  Черкашенин башҡорттарға Ҡырым походында ҡатнашыуға өндәү менән йүнәлтелә. Себер даруғаһынан 57 башҡорт походҡа ҡушылырға теләк белдерә. [[Нуғай даруғаһы|Нуғай]] һәм [[Ҡазан даруғаһы|Ҡазан даруғалары]] башҡорттары төрлө сәбәптәр арҡаһында (ҡорамалдар һатып алыу өсөн аҡса етмәүе; ҡалмыҡтарҙың һөжүм итеү хәүефе) походтан баш тарталар. Ҡырым походында ҡатнашҡан өсөн башҡорт тархандарына һәм служилый кешеләргә эш хаҡы вәғәҙә ителә. Башҡорттар походҡа [[Царицын]] аша сығалар, унда фураж һәм аҙыҡ-түлек менән тәьмин ителгәс, башҡа ҡатнашыусылар (Дон казактары, 200 кеше, командующийы - — ғәскәри атаман Ф. Минаев; ҡалмыҡтар, башлығы ҡалмыҡ мырҙаһы Мазан; стрелецтар, 2000 кеше, башлығы И.  Ю.  Леонтьев, артабан - — Черкасский) менән осрашалар. Ошо уҡ йылдың көҙөндә егерме меңлек ғәскәр йыйып, Запорожье гетманы Иван Сирко өс аҙна матди һәм хәрби әҙерлектән һуң походҡа сыға.

Перекоп ҡәлғәһе тирәһендә ғәскәр икегә бүленә: бер өлөшө Ҡырымды баҫып ала, икенсе ҡәлғә эргәһендә ҡала. Ҡырым ханлығы территорияһына [[Сиваш]] аша сығып, Иван Сирко 3-4 меңлек казак корпусы менән ярымутрау уртаһына Серегән диңгеҙе территорияһы аша бер ниндәй хәрби хәрәкәттәр башламайынса үтеп инә, сөнки уның маҡсаты Ҡырым татар дәүләтенең баш ҡалаһы  — [[Баҡсаһарай]], шулай уҡ әлеге ҡала илдең сәнәғәт үҙәге лә була.

Иван Сирко үҙенең ғәскәрен бер нисә корпусҡа бүлә, һәр береһендә командирҙар беркетә һәм Ҡырым ханлығын ҡыйратҡандан һуң Сиваш боғаҙына әйләнеп ҡайтырға ҡуша. Казак отрядтары Күҙле (хәҙер Евпатория) ҡәлғәһен, Ҡараһыубаҙар һәм Баҡсаһарай ҡалаларын ҡыйраталар, әммә Перекоп ҡәлғәһенә ҡайтыу юлында Ҡырым ханы Сәлим I Гирәй һөжүменә дусар булалар. Казактар дошманды ике яҡтан ҡамауға алалар һәм юҡ итәләр.

Казактар барлығын белгәс, Ҡырым ханы үҙенең ярандары менән тауҙарға ҡаса. татарҙарҙың ҡайһы берҙәре уның артынан эйәрә, ҡайһы берҙәре нығытылған ҡәлғәләрҙә тороп ҡала. Самойл Величка йылъяҙмаһы буйынса, ҡалған татарҙарҙың күпселеге үлтерелә.

Поход барышында ете мең христиан азат ителә.

Иван Сирко христиандарға[[христиандар]]ға [[Рәсәй империяһы|Рәсәйгә]] барыу һәм [[Ҡырым|Ҡырымға]]ға барыу мөмкинлеге араһында һайлау мөмкинлеге бирә: дүрт мең кеше беренсеһен һайлай, өс меңе икенсеһен һайлай.

* [https://weekend.rambler.ru/read/40911698-kak-zaporozhskie-kazaki-hodili-pohodami-na-krym/ Как  запорожские казаки ходили походами на  Крым — Рамблер_субботний]

* [http://ратныйтруд.рф/ivan-sirko-koshevoj-ataman-zaporozhskoj-sechi/ Как  запорожские казаки ходили походами на  Крым — Рамблер_субботний]