Эҫем заводы: өлгөләр араһындағы айырма

1770 йылда заводта 3 сүкеү фабрикаһы, якорь тимерлеге һәм ярҙамсы оҫтаханалар эшләй. 1771 йылда крица тимере етештереү өсөн 4-се сүкеш фабрикаһы һәм түбә тимере табаҡтарын етештереү өсөн 16 сүкеш менән ике фабрика төҙөлгән. 1770-1773 йылдарҙа заводта ике домна мейесе төҙөлә. Крәҫтиәндәр һуғышы башланыу арҡаһында төҙөлөш тамамланмай. Һуғыш алдынан заводта 905 ир-ат эшләй, һуңынан улар баш күтәреүселәргә ҡушыла. 1774 йылдың 23 майында заводты [[Салауат Юлаев]] ғәскәрҙәре баҫып ала<ref name="Рундквист, Задорина">{{Книга:Урал: Иллюстрированная краеведческая энциклопедия |часть=Сим |ссылка часть =http://quist.pro/books/ural_17.s.11.php |с=404}}</ref>. Эҫем заводы һуғыш йылдарында ярайһы ныҡ зыян күрә һәм 1777 йылдың сентябренә тиклем эшләмәй. 247 завод крәҫтиәне һәләк булған{{Sfn|Гудков, Гудкова|1985|с=159—162}}. 1775-1778 йылдарҙа 2 домна, 2 крица фабрикаһы, якорь фабрикаһы һәм тимерлек тергеҙелгән. Беренсе домна 1777 йылдың 9 сентябрендә эшләй башлай. Икенсе мейес бер нисә йыл запаста ҡалды, һуңынан даими режимда эшләй башланы{{Sfn|Хохолев|2001|c=430}}.

 

 

=== XIX быуат ===