Һулыш: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
 
19 юл:
Үҫемлектәрҙә һәм хайуандарҙа молекуляр кимәлдә һулыш процесының дөйөм принциптары оҡшаш. Әммә үҫемлектәр беркетелгән тормош алып барғанға күрә, уларҙың матдәләр алмашыныуы үҙгәреп торған тышҡы шарттарға даими яраҡлашырға тейеш. Шуға күрә уларҙың күҙәнәк һулышы ҡайһы бер үҙенсәлектәргә эйә (өҫтәмә окисланыу юлдары, альтернатив ферменттар).
 
Тышҡы мөхит менән газ алмашыу ауыҙса еге, ҡабыҡ ауыҙсалары, ҡабаҡтағы ярыҡтар (ағастарҙа) аша башҡарыла.<ref>https://intensive-care.ru/wp-content/uploads/2018/05/07.pdf</ref>
 
== Кешенең һулыш алыуы ==
Өлкән кеше тыныс ваҡытта минутына уртаса 14 һулыш алыу хәрәкәтен башҡара. Шул уҡ ваҡытта һулыш алыу йышлығы һиҙелерлек тирбәлергә мөмкин (минутына 10-дан 18-гә тиклем). Балаларҙа һулыш алыу йышлығы минутына 20-30 тирәһен тәшкил итә. Сабыйҙарҙа — 30-40 тирәһе булһа, яңы тыуған сабыйҙарҙа 40-60 араһында тирбәлә.<ref name="Шмидт">Физиология человека. В 3-х т. Т. 2. Пер с англ. / Под ред. Р. Шмидта и Г. Тевса. — М.: Мир, 1996. — 313 с.: ил. — ISBN 5-03-002544-8.</ref>. Вместе с тем частота дыхания может претерпевать значительные колебания (от 10 до 18 за минуту)<ref name="Шмидт" />
 
Бер һулыш алғанда үпкәгә 400—500 мл һауа инә. Һауаның был күләме һулыш алыу күләме (''дыхательный объём'') тип атала. Шундай уҡ күләмдәге һауа һулыш ваҡытында үпкәнән атмосфераға сығарыла. Максималь тәрән һулыш яҡынса 2000 мл тирәһен тәшкил итә. Шулай уҡ максималь һулап сығарған һауа ла яҡынса 2000 мл.<ref name="Шмидт" />
 
Максималь һулыш сығарғандан һуң үпкәлә яҡынса 1500 мл һауа һаҡлана. Был үпкәнең ҡалдыҡ күләме тип атала. Тыныс ҡына һулыш сығарғандан һуң үпкәлә яҡынса 3000 мл һауа ҡала. Был күләмдәге һауа үпкәнең функциональ ҡалдыҡ ҡеүәте (''функциональная остаточная ёмкость'') тип атала.
30 юл:
Альвеолалар эсендә һауаның функциональ ҡалдыҡ ҡеүәте арҡаһында кислород менән углекислый газдың сағыштырмаса даими нисбәте һаҡлана. Сөнки үпкәнең функциональ ҡалдыҡ ҡеүәте һулыш алыу күләменә ҡарағанда бер нисә тапҡырға күберәк. Альвеолаларға һулыш алыу күләменең тик 2/3 өлөшө генә барып етә. Ул альвеолаларҙы елләтеү күләме тип атала.
 
Өлкән кешенең (һулыш алыу күләме 0,5 литр һәм минутына 14 һулыш алыу хәрәкәте менән) үпкәһе аша минутына 7 литр һауа үтә. Физик көсөргәнеш хәлендә минутлыҡ тын алыу күләме минутына 120 литрға етергә мөмкин.<ref>{{Книга|автор = |заглавие = Нормальная физиология человека|ссылка =https://archive.org/details/libgen_00046208|ответственный = под ред. Б. И. Ткаченко|издание = 2-е изд|место = М.|издательство = Медицина|год = 2005|страницы = [https://archive.org/details/libgen_00046208/page/n455 474]|страниц = 928|isbn = 5-225-04240-6}}</ref>
 
Тыныс һулыш алғанда һулыш алыу һәм һулыш сығарыу ваҡыттары нисбәте — 1:1,3
54 юл:
Кешенең һулышы тышҡы һулыш һәм туҡымаларҙа барған күҙәнәк (эске) һулышы процестарынан тора. Тышҡы һулыш алыу функцияһын һулыш алыу системаһы ла, ҡан әйләнеше системаһы ла тәьмин итә.
 
Танау ҡыуышлығынан атмосфера һауаһы тамаҡ өҫтөнэ, унан һуң ҡурылдай аша көпшә рәүешендәге боғарлаҡҡа (трахеяға) үтә. Артабан боғарлаҡтан уң һәм һул үпкәләргә инеүсе 2 бронхылар буйлап үпкәләрҙәге (бронхыларҙың һәр береһе ағас һымаҡ тармаҡлана һәм һауа үткәреү көпшәләренең диаметры аҡрынлап бәләкәйләнә бара; иң ваҡ бронх көпшәләренең остары эсенә һауа тулған йоҡа көплө үпкә ҡыуыҡсалары шәлкеме менән тамамлана) альвеолаларға барып етә. Альвеолаларҙың бер ҡатлау эпителиаль күҙәнәктәрҙән төҙөлгән көбө ҡуйы капиллярҙар селтәре менән сырмалған.<ref name="Prives">{{книга
|автор =
|часть =
|заглавие = Анатомия человека
|оригинал =
|ссылка = https://archive.org/details/libgen_00045715
|ответственный = Привес М. Г., Лысенков Н. К.
|издание = 9-е изд., перераб. и доп
|место = {{М}}
|издательство = Медицина
|год = 1985
|том =
|страницы = [https://archive.org/details/libgen_00045715/page/n299 300]—314
|страниц = 672
|серия = Учебная литература для студентов медицинских институтов
|isbn =
|тираж = 110000
}}</ref>
 
Һәр үпкәлә 300—350 миллион тирәһе альвеола була, уларҙың дөйөм өҫкө йөҙө 100 квадрат метрҙан ашып китә. Был кәүҙәнең өҫкө йөҙөнән сама менән 50 тапҡырға ҙурыраҡ була.
Юл 117 ⟶ 134:
Минутына 70 — 90 тапҡыр баҫҡылау ритмында күкрәк һөйәген өлкәндәрҙә — 4 — 5 см-ға, кесе йәштәге балаларҙа 1,5 — 2 см-ға төшөрәләр.
 
4 — 5 тапҡыр баҫҡылап алғас, бәләгә тарыусының ауыҙына йәки танауына яңынан һауа өрөргә кәрәк. Әгәр ауырыуҙың күҙ ҡараһы бәләкәйләнеп, тиреһе алһыуланһа, пульсы барлыҡҡа килһә, терелтеү саралары маҡсатҡа иреште тип иҫәпләргә мөмкин. Һыуға батҡан кеше үҙ -аллы һулыш ала башламайынса һәм аңына килмәйенсә тороп, беренсе ярҙам күрһәтеүҙе туҡтатырға ярамай. Бынан һуң уға эҫе сәй эсерергә, одеялға төрөргә һәм больницаға тапшырырға кәрәк.<ref name="Василенко">{{книга
|автор =
|часть =
|заглавие = Пропедевтика внутренних болезней
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный = В. Х. Василенко
|издание = 3-е изд., перераб. и доп
|место = {{М}}
|издательство = Медицина
|год = 1989
|том =
|страницы = 93
|страниц = 512
|серия = Учебная литература для студентов медицинских институтов
|isbn = 5-225-01540-9
|тираж = 100000
}}</ref>
 
== Тышҡы һулыш патологияһы ==
Юл 131 ⟶ 165:
Альвеолалар вентиляцияһының етерлек булмауы менән ҡылыҡһырлана, һөҙөмтәлә ҡанға кислород аҙ инә һәм ғәҙәттә ҡандан углекислый газдан таҙарыныу ҙа етерлек дәрәжәлә булмай. Гиповентилизация ҡандағы кислород миҡдарының (гипоксемия) кәмеүенә һәм ҡандағы (гиперкапния) углекислый газ миҡдарының артыуына килтерә.
 
'''Альвеолалар гиповентиляцияһының сәбәптәре''': Һулыш юлдарындағы һауа үтеүсәлеге боҙолоу, үпкәнең һулыш алыу өҫлөгөнөң кәмеүе, альвеолаларҙа һауа ҡыуыҡсаларының кирелеүе һәм кире үҙ хәленә ҡайтыуы боҙолоу, күкрәктәге ситлегендәге патологик үҙгәрештәр, һулыш мускулдарының боҙолоуы, тын алыуҙың үҙәктән көйләнеүе боҙолоуы.<ref name="Star">{{книга
|заглавие = Клиническая эндокринология. Руководство
|ответственный = Старкова Н. Т
|издание = 3-е изд., перераб. и доп
|место = СПб
|издательство = Питер
|год = 2002
|страницы = 244
|страниц = 576
|серия = «Спутник Врача»
|isbn = 5-272-00314-4
|тираж = 4000
}}</ref><ref name="Kara">{{книга
|автор =
|часть =
|заглавие = Симптомы и синдромы в эндокринологии
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный = Под ред. Ю. И. Караченцева
|издание = 1-е изд
|место = Х.
|издательство = ООО «С.А.М.», Харьков
|год = 2006
|том =
|страницы = 15—16
|страниц = 227
|серия = Справочное пособие
|isbn = 978-966-8591-14-3
|тираж = 1000
}}</ref>
 
=== Һулыш юлдарындағы һауа үтеүсәлеге боҙолоу төрҙәре: ===
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Һулыш» битенән алынған