Википедия

Аҙыҡ: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
25 юл:
 
== Кеше тормошонда аҙыҡ ==
 
[[Файл:Myaso (3897728158).jpg|thumb|250px|{{center|Аҙыҡ продукттары}}]]
Аҙыҡ  — организмдың йәшәү эшмәкәрлеге өсөн энергия сығанағы булараҡ кешеләр тормошонда нигеҙҙәрҙең береһе булып тора (кеше көнөнә 1-ҙән 5-кә тиклем тапҡыр туҡланырға тейеш). Тулы ҡиммәтле туҡланыу (туҡланыу рационы) аҙыҡтың бөтә үтә кәрәкле элементтарын  — кеше организмының нормаль эшмәкәрлеген тәьмин итеү өсөн аҙыҡ индерергә тейеш элементтарҙы үҙ эсенә ала. Кеше алыштырғыһыҙ элементты бөтөнләй синтезламай, йәки уны организм һаулығын һаҡлау өсөн етерлек булмаған күләмдә синтезлай (мәҫәлән, ниацин, холин), шуға күрә уны аҙыҡ менән алырға тейеш.
 
Диетологтарҙың сәләмәт туҡланыу рационын төҙөү буйынса дөйөм тәҡдимдәре туҡланыу пирамидаларында йыйыла (Шулай уҡ ҡарағыҙ. [[Суточная потребность человека в биологически активных веществах]]).
 
=== Аҙыҡ-түлек ===
Аҙыҡ-түлек  — кеше ашаған тәбиғи йәки эшкәртелгән аҙыҡ (шул иҫәптән балалар ризығы, диетик туҡланыу аҙығы), шешәләрҙәге эсәр һыу, спиртлы һәм алкоголһеҙ эсемлектәр, һағыҙ, шулай уҡ аҙыҡ сеймалы, аҙыҡ өҫтәмәләре һәм биологик актив өҫтәмәләр.
 
==== Үҫемлек сығышлы ====
 
[[Файл:Foods.jpg|thumb|right|200px|{{center|Үҫемлек аҙыҡтар}}]]
* [[Иген культуралары|башаҡлылар]] ([[бойҙай]], [[арыш]], [[арпа]], [[дөгө]], һоло һәм башҡалар) һәм уларға оҡшпған: [[баҫыу ҡарабойҙайы|ҡарабойҙай]], [[кукуруз]], киноа, амарант
** [[сәтләүектәр]]: сәтләүек ҡыуағы, урман сәтләүеге, грек сәтләүеге, кокос, баҙам һәм башҡалар
** [[Ҡуҙаҡлы культуралар|ҡуҙаҡлылар]]: [[борсаҡ]], [[фасоль]], баҡса борсағы , [[соя]], яҫы борсаҡ, төрөк борсағы, ҡытай сәтләүеге
** [[май бирә торған үҫемлектәр]]: [[Бер йыллыҡ көнбағыш|көнбағыш]], [[етен]], Һинд кунжуты
* [[емеш-еләк]]
Юл 45 ⟶ 43:
** [[еләктәр]]
* [[йәшелсәләр]]:
** [[емеш]]леләр (баклажандар), шул иҫәптән баҡса культуралары (ҡарбуз, ҡауын, ҡабаҡ һ.б.)
** [[тамыр аҙыҡтар]] ([[сөгөлдөр]], [[кишер]], [[шалҡан]]) һәм бүлбелеләр ([[картуф]])
** [[япраҡ]]лылар (шпинат, кәбәҫтә) һәм сәскәлеләр (хәшәф үләне, брокколи)
** (хуш еҫле) йәшелсә: Петрушка, кинза, әнис
** һуғанбаш үҫемлектәр : һуған, һарымһаҡ
** һабаҡлы үҫемлектәр (спаржа)
* [[үләндәр]] һәм тәмләткестәр
* ағас һуттары (ҡайын һыуы, саған сиробы)
Юл 59 ⟶ 57:
 
* Хайуан ите (тәүге ике төркөм шулай уҡ йорт хайуандарының итенә һәм ҡыр йәнлектәре итенә бүленә)
** Һөтимәрҙәр: һыйыр ите, сусҡа ите, һарыҡ ите, ҡуян ите һәм башҡалар, шулай уҡ эс-бауырҙар
** ҡош ите: тауыҡ ите, өйрәк ите, ҡаҙ ите, күркә ите, дөйәғош ите, күгәрсен ите һәм башҡалар
** һөйрәлеүселәр һәм ер-һыу хайуандары : тәлмәрйендәр, йыландар, гөбөргәйелдәр һәм башҡалар
* хайуандарҙың йәшәү эшмәкәрлегенән алынған (үлтеремәйенсә) [[Һөт]] һәм [[һөт продукттары]]: [[кефир]], һөт өҫтө, эремсек, сыр, [[май]], ҡаймаҡ һәм башҡалар
* Йомортҡалар һәм ыуылдырыҡ: ҡош йомортҡаһы, ҡыҙыл һәм ҡара балыҡ ыуылдырығы, ҡусҡарҙарҙың аҡ ыуылдырығы һәм башҡалар
* [[Балыҡ]]
* Моллюскалар (устрицалар, кальмарҙар, ҡусҡарҙар һәм башҡалар) һәм ҡыҫала һымаҡтар (ҡыҫалалар, креветкалар, крабтар, лангустар һәм башҡалар)  — уларҙың диңгеҙҙә йәшәгәндәре диңгеҙ аҙыҡтары тип аталалар
* Бөжәктәр һәм үрмәксе һымаҡтар: саранча, тарантулдар (бөйө), сиңерткәләр һәм башҡалар.
 
==== Башҡа органик ашамлыҡтар ====
Юл 76 ⟶ 74:
 
==== Генетик модификацияланған аҙыҡтар ====
[[Генетик модификацияланған организм]] (ГМО)  — ген инженерияһы ысулдарын ҡулланып гены яһалма рәүештә үҙгәртеп ҡоролған тере организм. Бындай үҙгәрештәр, ҡағиҙә булараҡ, фәнни йә иҡтисади маҡсаттарҙа башҡарылалар. Генетик модификация организм генотипында тәбиғи һәм яһалма мутагенезға хас, атап әйткәндә селекция ваҡытында барған, осраҡлы үҙгәрештәрҙән айырмалы рәүештә маҡсатлы локалләштерелгән үҙгәрештәр менән ҡылыҡһырлана. ▼
 
▲[[Генетик модификацияланған организм]] (ГМО) — ген инженерияһы ысулдарын ҡулланып гены яһалма рәүештә үҙгәртеп ҡоролған тере организм. Бындай үҙгәрештәр, ҡағиҙә булараҡ, фәнни йә иҡтисади маҡсаттарҙа башҡарылалар. Генетик модификация организм генотипында тәбиғи һәм яһалма мутагенезға хас, атап әйткәндә селекция ваҡытында барған, осраҡлы үҙгәрештәрҙән айырмалы рәүештә маҡсатлы локалләштерелгән үҙгәрештәр менән ҡылыҡһырлана.
 
==== Органик булмаған ашамлыҡтар ====
Юл 89 ⟶ 86:
** [[Малсылыҡ]]
* [[Балыҡсылыҡ]]
* Тоҙ ҡайнатыу
* Һунар
* Емеш-еләк йыйыу
* Химик синтез  — яһалма синтезланған ҡайһы бер матдәләр ашарға ҡулланылырға мөмкин
 
=== Аҙыҡты эшкәртеү ===
=== Переработка пищевых продуктов ===
[[Файл:LG refrigerator interior.jpg|thumb|250px|[[ХолодильникҺыуытҡыс]] помогаетаҙыҡты сохранитьяңы продуктытоторға свежимиярҙам итә]]
Эшкәртеү төрҙәре: таҙалау, турау, ваҡлау, бешереү, киптереү, тоҙлау, ҡаҡлау, ҡурыу, маринадлау, консервалау һәм, аҙаҡ килеп, үлсәп төрөү һәм төргәкләү.
Виды переработки: очистка, [[разделка]], [[измельчение]], [[Приёмы приготовления пищи|варка]], [[Сушка (процесс)|высушивание]], [[засолка]], [[вяление]], [[жарка]], [[маринование]], [[консервирование]] и, наконец, расфасовка и упаковка.
 
Тәбиғи аҙыҡ-түлекте эшкәрткәндән һуң алынған[[аҙыҡ-түлектәр]]:
После переработки натуральных продуктов получают [[пищевые изделия]]:
* Игендән:
* Из злаков:
** [[Он]] һәм ҡамыр аштары, шул иҫәптән макарондар, [[икмәк]]
** [[Мука]] и [[мучные изделия]], в том числе [[макароны]], [[хлеб]]
** [[Ярма]]лар, уларҙан бутҡалар бешерәләр
** [[Крупа|крупы]], из которых варят [[каша|каши]]
 
ИзБашҡа других растенийүҫемлектәрҙән: [[шоколад]], [[кофе]], [[растительноеүҫемлек масло]]майы, [[томатная паста]]пастаһы иһәм другиебашҡалар.
 
* Һөттән — һөт ашамлыҡтары:
* Из молока — молочные продукты:
** [[МолокоҺөт]]
** [[Сыр]] иһәм [[творог]]эремсек
** Һыйыр майы, ҡуйы һөт
** [[Сливочное масло]], [[сливки]]
** Ҡаймаҡ
** [[Сметана]]
** Әсетелгән һөт аҙыҡтары (айран, ҡымыҙ, һ. б.)
** [[Кисломолочные продукты]]
** Туңдырма
** [[Мороженое]]
* Иттән: фарш, филе, колбасалар, ҡаҡланған (ыҫланған) ашамлыҡтар, Сало, туң май.
* Из мяса: [[фарш]], [[филе]], [[колбасы]], [[копчености]], [[Сало (жир)|сало]], [[жир]].
* Шәкәрҙән (һәм емеш-еләктән): ҡайнатма, һут, джем, кәнфиттәр һәм башҡалар.
* Из сахара (и фруктов): [[варенье]], [[сироп]], [[джем]], [[конфеты]] и другие.
 
Аҙыҡ-түлек, ҡағиҙә булараҡ, оҙайлы һаҡлау өсөн яраҡлы. Был, ғөмүмән, һаҡлау мөҙҙәте сикләнгән эшкәртелмәгән продукцияға ҡағылмай.
Пищевые изделия обычно пригодны для продолжительного хранения. Это не относится к необработанным продуктам, срок годности которых, как правило, ограничен.
 
=== Аш-һыу әҙерләү ===
=== Приготовление пищи ===
{{Main|Кулинария}}
Перед употреблением в пищу пищевые изделия обычно ''готовят'' — доводят сырые продукты до состояния, наиболее благоприятного для [[Пищеварение|пищеварения]]. Практикуется также [[сыроедение]], то есть употребление пищи без какой-либо предварительной температурной обработки. Набор продуктов, приёмов и способов приготовления людей определённого круга, региона или национальности называется [[Кухня (традиции)|кухней]] (см. [[:Категория:Национальные кухни]]).
 
Ашар алдынан, ғәҙәттә, аҙыҡ изделиелары әҙерләнә — сей ризыҡты аш һеңдереү өсөн иң уңайлы булған хәлгә килтерәләр. Сей ризыҡты ла, йәғни ашамлыҡты алдан бер ниндәй йылылыҡ эшкәртеүһеҙ ашау ҙа ҡулланыла. Билдәле бер төбәк йәки милләт кешеләренең аҙыҡ-түлек йыйылмаһы, әҙерләү алымдары һәм ысулдары тупланмаһы милли аш-һыу тип атала (ҡарағыҙ. [[:Категория:Милли аш-һыу]]).
Наиболее распространены такие виды приготовления пищи, как [[Приёмы приготовления пищи|варка]], [[жарка]], [[Тушение (кулинария)|тушение]], [[запекание]].
 
Аш-һыу яраштырыуҙың иң киң таралған төрҙәре — бешереү, ҡыҙҙырыу, быҡтырыу, ҡурыу.
Примеры приготовленной пищи: [[суп]], [[гарнир]], [[Салат (блюдо)|салат]], [[соус]], [[рагу]], [[пюре]], [[жаркое]], [[пудинг]] и другие.
 
Бешерелгән ризыҡ миҫалдары: аш, гарнир, салат, соус, рагу, иҙмә, ҡурылған ит, пудинг һәм башҡалар.
==== Виды кулинарной обработки пищи ====
; Термическая обработка
: варка, жарка, тушение, запекание, [[пассерование]], бланширование
 
==== Кулинар аҙыҡ эшкәртеү төрҙәре ====
; Холодная обработка
; Термик эшкәртеү
: соление, квашение, вымачивание, сушка, маринование и так далее, также [[консервирование]] приготовленных таким образом продуктов.
: бешереү, ҡурыу, быҡтырыу, төрөп бешереү, бешекләү
<!-- ; [[Обработка продуктов питания высоким давлением|Обработка высоким давлением]]
Вакуумирование -какую пищу приготовляют подобным способом?-->
 
; Һалҡын эшкәртеү
: тоҙлау, ойотоу, ебетеү, киптереү, маринадлау һәм башҡалар, шулай уҡ ошо рәүешле әҙерләнгән аҙыҡ-түлекте консервалау.
 
== Һылтанмалар ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Аҙыҡ» битенән алынған