Тулеев Аман Ғүмәр улы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Тулеев, Аман Гумирович" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
'''Туле́ев Ама́н Ғүмәр улы''' ( ''Амангельды́ Молдагазы́евич Туле́ев'' ({{Lang-kk|Аманкелді Молдағазыұлы Төлеев}}); [[13 май]] [[1944 йыл]]) — Рәсәй дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре. [[2018 йыл|2018 йылдың]]дың [[17 сентябрь|17 сентябренән]] Һөнәри белем биреүҙе үҫтереү Кузбасс төбәк институты ректоры. «[[Берҙәм Рәсәй]]<nowiki/>» партияһының Юғары советы ағзаһы.
 
1997 йылдың 1 июненән 2018 йылдың 1 апреленә тиклем 2001 йылдың ғинуар—ғинуар—майында майында өҙөкләкөҙөклөк менән) Кемерово өлкәһе губернаторы<ref name="lenta_ru-2018-04-01">[https://lenta.ru/news/2018/04/01/tuleev/ Тулеев подал в отставку] — Lenta.ru</ref>. 2018 йылдың 3 апреленән Кемерово өлкәһе халыҡ депутаттары советы депутаты (2018 йылдың 10 апреленән 14 сентябренә тиклем - — рәйес)<ref name="bezformata">[https://kemerovo.bezformata.com/listnews/kuzbassa-stal-vyacheslav-petrov/69634035/ 15 сентября 2018 года спикером парламента Кузбасса стал Вячеслав Петров]</ref>.
 
Губернатор вазифаһында 20 йылдан ашыу була, был күрһәткес буйынса Евгений Савченконан ҡала [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]<nowiki/>ҙә икенсе урында тора<ref>[https://meduza.io/feature/2017/06/21/gubernator-kemerovskoy-oblasti-aman-tuleev-nikak-ne-mozhet-vyyti-iz-otpuska-no-i-v-otstavku-uhodit-ne-planiruet Meduza, 21 июня 2017. Губернатор Кемеровской области Аман Тулеев никак не может выйти из отпуска. Но и в отставку уходить не планирует]</ref>. 2018 йылдың 1 апреленән һуң, «Ҡышҡы сейә» сауҙа үҙәгендәге янғынға бәйле, губернатор карьераһы тамамлана<ref name="lenta_ru-2018-04-01">[https://lenta.ru/news/2018/04/01/tuleev/ Тулеев подал в отставку] — Lenta.ru</ref>. «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» орденының тулы кавалеры.
 
== Биографияһы ==
Амангельды Молдагазы улы Тулеев [[1944 йыл]]<nowiki/>дың [[13 май]]<nowiki/>ында Төркмән ССР-ы [[Төркмәнбашы|Красноводск]] ҡалаһында Молдагазы Колдыбай улы Тулеев ғаиләһендә (1914-19431914—1943) тыуа. Милләте буйынса [[Ҡаҙаҡтар|ҡаҙаҡ]]. Адай ырыуының Балыҡсы араһынан<ref>http://adebiportal.kz/upload/iblock/948/948573e5404bc074bb7aa62cf3b12da2.pdf</ref>, фронтта һәләк булған. Әсәһе  — Мөнирә Файез ҡыҙы Власова (ҡыҙ фамилияһы - — Насырова; 1921-20011921—2001), ярымяртылаш [[Татарҙар|татар]], ярымяртылаш [[Башҡорттар|башҡорт]]<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2300869 Я приверженец классики — интервью с Аманом Тулеевым]</ref>. Олатаһы Ҡолдыбай [[Алаш автономияһы|алаш]] урҙаһынан, Граждандар һуғышында һәләк була<ref>[http://russian7.ru/post/pochemu-arkadiy-gaydar-ubil-deda-amana/ Почему Аркадий Гайдар убил деда Амана Тулеева]</ref>. Малайҙы үгәй атаһы  — Власов Иннокентий Иванович (1923-19841923—1984) тәрбиәләп үҫтерә. 1964 йылда Тулеев «Аман Ғүмәр улы» булып йөрөй башлай. Оҙаҡ ваҡыт Ҡараҡалпаҡский АССР-ының Нукус ҡалаһында йәшәй, унда Киров исемендәге мәктәптә белем ала. 1964 йылда тамамлай Тихорецкий тимер юл транспорты техникумын тамалай. 1973 йылда Новосибирск Тимер юл транспорты инженерҙары институтын (хәҙер -  — [[Себер дәүләт тимер юл университеты|Себер дәүләт юл бәйләнеше университеты]]) ситтән тороп тамамлай. 1989 йылда КПСС Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Ижтимағи фәндәр академияһын ситтән тороп тамамлай (хәҙер Рәсәй дәүләт хеҙмәте академияһы)<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
1964 йылда Кемерово тимер юлының Новокузнецк бүлеге Мундыбаш тимер юл станцияһында станция буйынса дежурный булып эшләй башлай. Совет Армияһында (1964-19671964—1967) хеҙмәт иткәндән һуң элекке эш урыныңа кире ҡайта, унда станция буйынса дежурный (1967-19681967—1968), станция начальнигының өлкән ярҙамсыһы (1968-19691968—1969) һәм Мундыбаш станцияһы начальнигы (1969-19731969—1973) булып эшләй. Һуңынан  — Междуреченск станцияһы начальнигы (1973-19781973—1978), етәксе урынбаҫары (1978-19831978—1983) һәм Новокузнецк бүлеге начальнигы (1983-19851983—1985)<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
1985-19881985—1988 йылдарҙа [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС]]-тың Кемерово өлкә комитетының транспорт һәм элемтә бүлеге мөдире <ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
1988-19901988—1990 йылдарҙа —Кемерово тимер юлы начальнигы<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
=== Сәйәси эшмәкәрлеге ===
Юл 18 ⟶ 19:
1991 йылда тәүге Рәсәй Президенты һайлауҙарында үҙ кандидатураһын тәҡдим итә. Һайлаусыларҙың 7 процент тауышын йыйып, 4-се урын биләй ([[Ельцин Борис Николаевич|Ельцин]]<nowiki/>дан, Рыжковтан, Жириновскийҙан ҡала)<ref name="NG040817">''Илья Азар'' Кузбассбаши и аномальные цифры // [[Новая газета]]. — 2017. — № 84. — 04.08.2017 — С. 11-14</ref>.
 
1990-19931990—1993 йылдарҙа  — [[Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы|РСФСР]]<nowiki/>халыҡ депутаты<ref>[http://politika.su/gos/ndra.html Алфавитный список народных депутатов РСФСР/РФ]</ref>.
 
1990-19931990—1993 йылдарҙа  — халыҡ депутаттарының Кемерово өлкә советы рәйесе<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>. 1990 йылдың декабренән 1991 йылдың авгусына тиклем  — халыҡ депутаттары өлкә советының башҡарма комитеты рәйесе. 1991 йылдың авгусында Кемерово өлкә башҡарма комитетының ул саҡтағы рәйесе Тулеев ГКЧП етәксеһе Геннадий Янаевҡа ГКЧП мөрәжәғәтенең «яҙылған һәр һүҙе аҫтына» ҡул ҡуйырға вәғәҙә итә. Бының өсөн һуңынан [[Ельцин Борис Николаевич|Борис Ельцин]] өлкә хакимиәте башлығы итеп Кузбасс эшселәр хәрәкәте лидерҙарының береһе Михаил Кислюкты  тәғәйенләй<ref name="lenta.ru">[https://lenta.ru/lib/14172021/full/ Тулеев, Аман] — [[Lenta.ru]]</ref>.
 
1994 йылдың мартында Кемерово өлкәһенең закондар сығарыу йыйылышына һайлауҙарҙа уның ойошторған «Народовластие» блогы 63,3 процент тауыш йыя. Апрелдә Тулеев өлкә закондар сығарыу йыйылышын етәкләй. Спикер булараҡ, Ельцин тәғәйенләгән хакимиәт башлығы Михаил Кислюкты даими рәүештә коррупцияла һәм махинацияларҙа ғәйепләй, өлкә хакимиәте эшмәкәрлеген парламенттың төрлө тикшереүҙәренә дусар итә һәм төбәктә киң популярлыҡ яулай<ref name="lenta.ru">[https://lenta.ru/lib/14172021/full/ Тулеев, Аман] — [[Lenta.ru]]</ref>.
 
1994-19961994—1996 йылдарҙа  — [[Кемерово өлкәһе]]<nowiki/>нең закондар сығарыу йыйылышы рәйесе, [[Федераль йыйылыш|РФ Федераль Йыйылышының]] [[Федерация Советы]]<nowiki/>ағзаһы<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
1996 йылдың 22 авгусында [[Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе]]<nowiki/>нә инеүсе дәүләттәр менән хеҙмәттәшлек буйынса [[Рәсәй Федерацияһы]] министры итеп тәғәйенләнә <ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>. Күҙәтеүселәр фекеренсә, был тәҡдим Тулеев 1997 йылға тәғәйенләнгән Кемерово өлкәһе губернаторы һайлауҙарында ҡатнашмаһын өсөн эшләнә. Әммә 1997 йылдың яҙ-йәйендә хәл-торош үҙгәрә: өлкәлә киң күләмле пикеттар һәм митингылар үтә, өлкә башлығы Кислюктың популярлыҡ кимәле бик түбән була. Шундай шарттарҙа Кремль башлығы үҙе Тулеевҡа өлкә башлығы булырға тәҡдим итә<ref name="lenta.ru">[https://lenta.ru/lib/14172021/full/ Тулеев, Аман] — [[Lenta.ru]]</ref>.
 
1997 йылдың 1 июлендә Кемерово өлкәһе хакимиәте башлығы итеп тәғәйенләнә<ref>[https://www.lawmix.ru/pprf/122623 УКАЗ Президента РФ от 01.07.1997 n 666 О ГЛАВЕ АДМИНИСТРАЦИИ КЕМЕРОВСКОЙ ОБЛАСТИ — Сейчас.ру]</ref>.
 
1997 йылдың 19 октябрендә Кемерово өлкәһе губернаторын һайлауҙарҙа еңеп сыға<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref> (94,54 процент тауыш йыя)<ref>[http://politika.su/vybory/rre97t.html Губернаторские выборы — 1997]</ref>.
 
2001 йылдың 25 ғинуарында Кемерово өлкәһе губернаторы вазифаһынан китергә ғариза бирә. Сәбәбе -  — губернатор һайлауҙары менән муниципаль һайлауҙарҙы берләштереү теләге<ref>[https://lenta.ru/vybory/2001/01/24/tuleev Аман Тулеев 25 января уходит в отставку. 24 января 2001]</ref>. [[2001 йыл|2001 йылдың]] дың [[22 апрель|22 апрелендә]] үткән алдан һайлауҙарҙа үҙ кандидатураһын ҡуя һәм һәм 93,5 процент тауыш менән еңеп сыға<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>. 2001 йылдың 4 майында ҡабат Кемерово өлкәһе губернаторы вазифаһын билдәй.
 
Өс тапҡыр  — 1991, 1996, 2000 йылдарҙа  — Рәсәй Президенты вазифаһына үҙенең кандидатураһын ҡуя. 1991 йылдың 12 июнендә РСФСР президентын һайлау ваҡытында 6,81 процент тауыш йыйып, дүртенсе була. 1996 йылда һайлау алдынан үҙенең кандидатураһын ала һәм тауышын «"халыҡ-патриотик блогы»"нан кандидат Геннадий Зюгановҡа бирергә саҡыра. 2000 йылда 2,95 процент тауыш йыя, тауыштар барыһы ла тиерлек Кемерово өлкәһендә бирелә, уны халыҡтың 50 проценттан ашыуы хуплай. Был хатта В. Путиндың дөйөм Рәсәй буйынса йыйған процентынан да күберәк.
 
1999 йылда Дәүләт Думаһына һайлауҙарҙа Тулеев [[Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы|КПРФ]] исемлегенә инә, әммә Кузбасста «"Берҙәмлек»"те хуплай<ref>[http://www.ng.ru/news/6694.html Тулеев будет поддерживать «ЕДИНСТВО»]</ref>. 2000 йылда НПСР-ҙан сығарыла. 2003 йылдың декабрендә «[[Берҙәм Рәсәй]]<nowiki/>» төбәк исемлеген етәкләй, һөҙөмтәлә партия Кемерово өлкәһендә {{S|52 процент тауыш йыя}}. Кемерово өлкәһе халыҡ депутаттары советының барлыҡ 35 депутаты ла Тулеев ярҙамы менән ойошторлған «Кузбассҡа хеҙмәт итәм"» блогынан һайланған.
 
1999 йылдың июлендә Б. Ельциндан [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]]<nowiki/>н алыуҙан баш тарта һәм быны шулай аңлата: «Мин илде хәйерселеккә төшөргән властан принципиаль рәүештә награда ҡабул итә алмайым»<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=221530 Аман Тулеев отказался от ордена Почёта] // [[Коммерсантъ]], № 118 (1762) от 08.07.1999</ref>. Әммә 2000 йылдың сентябрендә был награданы В. Путин ҡулынан ала<ref>[http://www.businesspress.ru/newspaper/article_mId_33_aId_35876.html Губернатор Кемеровской области принял от Владимира Путина орден Почёта, от которого отказался год назад] // [[Деловая пресса]], № 38(62) от 25.09.2000</ref>.
 
2009 йылдың 24 майынан 19 декабренә һәм 2003 йылдың 25 майынан 29 ноябренә тиклем  — Рәсәй Федерацияһы Дәүләт советы президиумы ағзаһы<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/19512 Распоряжение Президента Российской Федерации от 24.05.2003  г. № 269-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/20322 Распоряжение Президента Российской Федерации от 19.12.2003  г. № 606-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/29316 Распоряжение Президента Российской Федерации от 25.05.2009  г. № 326-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/30228 Распоряжение Президента Российской Федерации от 29.11.2009  г. № 797-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref>.
 
2005 йылда В. Путин Тулеевтың вкәләттәрен 2010 йылға тиклем оҙайта<ref>А. Воронина, А. Николаева. [http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/2005/04/15/90865 На своём месте] // [[Ведомости]] № 67 (1348), 15 апреля 2005</ref>. Ошо уҡ йылда ул «[[Берҙәм Рәсәй]]<nowiki/>» партияһына инә.
 
«Ярҙамы» һәм «Семипалатинск эҙҙәре» йәмәғәт хәйриә йәмәғәт фондтарын ойоштороусы .
 
2010 йылдың 11 мартында [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Д.]] [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Медведев]] Тулеев кандидатураһын Кемерово өлкәһе парламентына губернатор вазифаһына раҫлау өсөн тәҡдим итә<ref>[https://ria.ru/politics/20100312/213684775.html Кандидатуру Тулеева на пост губернатора рассмотрят в Кузбассе 19 марта] — РИА Новости, 12.03.2010</ref><ref>[http://www.vedomosti.ru/politics/news/996984/tuleev_stal_gubernatorom_kuzbassa_chetvertyj_raz Тулеев стал губернатором Кузбасса четвёртый раз] [[Ведомости]]</ref>. Бер аҙнанан һуң парламент уны бер тауыштан дүртенсе мөҙҙәткә губернатор итеп һайлай<ref>[https://ria.ru/politics/20100318/215070602.html Кемеровские депутаты утвердили Амана Тулеева на посту губернатора]</ref>.
 
2011 йылдың 27 декабрендә Кемерово өлкәһе халыҡ депутаттары советы Тулеевҡа «Халыҡ губернаторы» тигән почетлы исем бирә<ref>Глава Кузбасса Аман Тулеев стал «народным губернатором». — РИА Новости, 27.12.2011</ref>.
 
2013-20142013—2014 йылдарҙа Гражданлыҡ йәмғиәтен үҫтереү фонды версияһы буйынса Рәсәй Федерацияһының иң һөҙөмтәле тиҫтәләгән губернаторы араһына инә<ref>[https://www.ridus.ru/news/273856 От стрелочника до губернатора: чем запомнился Аман Тулеев. Ридус]</ref>.
 
2015 йылдың 16 апрелендә Кемерово өлкәһе губернаторы вазифаһын башҡарыу ваҡыты үтеү сәбәпле, В. Путин уны ваҡытлыса вазифа башҡарыусы итеп тәғәйенләй. 2015 йылдың 26 майында «Берҙәм Рәсәй» партияһының праймеризында Тулеев күпселек тауыш йыя. 2015 йылдың 13 сентябрендә 96,69  процент тауыш йыйып, ҡабаттан Кузбасс башлығы итеп һайлана<ref>[https://rg.ru/2015/09/14/reg-sibfo/itogi-anons.html Тулеев набрал на выборах губернатора Кузбасса 96,69 процента голосов]</ref>. 22 сентябрҙә Кемерово өлкәһе губернаторы вазифаһын башҡара башлай<ref>[http://www.kp.ru/daily/26436/3307300/ Аман Тулеев стал губернатором в пятый раз]</ref>.
 
2016 йылдың көҙөндә парламент һайлауҙарында Алтай Республикаһы, Алтай крайы, Томск һәм кемерово өлкәләре буйынса «Берҙәм Рәсәй»ҙең партия исемлеген етәкләй<ref>''Максим Иванов''. [http://kommersant.ru/doc/3024791 Предварительные лица] // «Коммерсантъ Власть» № 26 от 04.07.2016, стр. 9</ref>.
 
=== Терроризмға ҡаршы көрәше ===
Аман Тулеев күп тапҡыр [[Терроризм|террористартеррорсылар]]<nowiki/> менән һөйләшеүҙәр алып бара. 1991 йылда, РСФСР халыҡ депутаты булараҡ, [[Ҡыҙыл майҙан|Ҡыҙыл майҙанда]]да ҡала яны автобусында аманатлыҡҡа алынған Маша Пономаренконы азат итергә булыша, ҡыҙ урынына аманатлыҡҡа үҙен тәҡдим итә<ref name="rg">[https://rg.ru/2009/03/19/amantuleev.html Губернатор взял на себя переговоры с террористом]</ref>.
 
1995 йылда Кемерово автовокзалында кешеләрҙе аманатлыҡҡа алып, үҙе эшләгән бомба шартлатыу менән янаған Евгений Жеренков менән һөйләшеүҙәр алып бара<ref name="rg">[https://rg.ru/2009/03/19/amantuleev.html Губернатор взял на себя переговоры с террористом]</ref>.
 
1999 йылда [[Чечен Республикаһы|Чечня]]<nowiki/>ла Тулеев, йәнәһе, [[Христианлыҡ|христиан]] динен ҡабул итакән өсөн, үлем язаһына хөкөм ителә<ref>[http://www.1tv.ru/news/social/139120 Смертный приговор вынесен в Чечне губернатору Кемеровской области Амангельды Тулееву]</ref><ref>[http://databasebank.ru/137/114 Кто и почему приговорил к смерти Амана Тулеева]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}} {{недоступная ссылка|число=05|месяц=04|год=2018}}</ref>.
 
2001 йылда емерово аэропортында такси водителен аманатлыҡҡа алған Андрей Пангинды зарарһыҙландырыуҙа ҡатнаша<ref name="rg">[https://rg.ru/2009/03/19/amantuleev.html Губернатор взял на себя переговоры с террористом]</ref>.
 
2007 йылда торлаҡ йортто шартлатыу менән янаған милиция прапорщигы Шаталов менән телефондан һөйләшкәндән һуң, Новокузнецк көс ғәскәрҙәре террорсыны ҡоралһыҙландыраһәм уны тере килеш ҡулға ала<ref name="rg">[https://rg.ru/2009/03/19/amantuleev.html Губернатор взял на себя переговоры с террористом]</ref>.
 
2009 йылдың 13 мартында ь Аман Тулеев банкта өс кассир ҡатынды һәм ике һаҡсыны аманатлыҡҡа алған уғры менән һөйләшеүҙәр алып бара<ref>М. Кларисс. [https://rg.ru/2009/03/19/amantuleev.html Ликвидация] // «[[Российская газета]]<nowiki/>» № 47 (4871) от 19—25 марта 2009.</ref><ref>[https://rg.ru/2009/03/18/reg-sibir/sled-anons.html В деле о захвате банка в Ленинске-Кузнецком появился туркменский след — Российская газета]</ref><ref>[https://rg.ru/2009/03/16/reg-sibir/bank-ograblenie-anons.html Житель Кемерово, напавший на банк, был должником — Российская газета]</ref>.
Юл 71 ⟶ 72:
=== «Ҡышҡы сейә» һәм сауҙа-күңел асыу үҙәгендәге янған һәм отставка ===
[[Файл:Vladimir_Putin_in_Kemerovo_(2018-03-27)_06.jpg|справа|мини|290x290пкс|Аман Тулеев Кемероволағы фажиғә менән бәйле кәңәшмәлә, 2018 йылдың 27 марты]]
2018 йылдың 25 мартында Кемеровола «Ҡышҡы сейә» сауҙа-күңел асыу үҙәгендә янғын сыға. Һөҙөмтәлә 60 кеше, шул иҫәптән Аман Тулеевтың туғанының ҡыҙы һәләк була. Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министры Владимир Пучковтың һорауы буйынса Тулеев, ҡотҡарыу операцияһын ҡатмарлаштырмаҫ өсөн, фажиғә урынына килмәй<ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2018/03/26/tuleev_stop/|title=Тулееву помешал приехать на место пожара в «Зимней вишне» глава МЧС|author=|date=2018-03-26|publisher=[[lenta.ru]]|accessdate=2018-04-01|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://life.ru/t/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/1101527/v_mchs_opravdalis_pochiemu_tulieiev_nie_priiekhal_na_miesto_pozhara_v_tts_v_kiemierovie|title=В МЧС оправдались, почему Тулеев не приехал на место пожара в ТЦ в Кемерове|author=|date=2018-03-26|publisher=[[life.ru]]|accessdate=2018-04-01|lang=ru}}</ref>.
 
2018 йылдың 27 мартында ҡалала Тулеевтың отставкаға китеүен талап иткән митинг үтә. Сарала һәләк булғандарҙың туғандары ҡатнашыуға ҡарамаҫтан, Тулеев, митингыла 200 «бузотер» ҡатнаша, ә һәләк булғандарҙың туғандары юҡ, тип билдәләй. Шул уҡ ваҡытта губернатор, төбәк властары янғында һәләк булғандарҙың һәм зыян күреүселәрҙең ғаиләләренә ярҙам күрһәтәсәген, ә үҙе шәхсән һәр ғаилә менән осрашасағын белдерә. 30 мартта Тулеев үҙенең бер көнлөк эш хаҡын (5803 һум<ref>[https://snob.ru/selected/entry/135798 Кемеровский губернатор и его заместители перечислили семьям погибших в пожаре в ТЦ свой однодневный заработок]</ref>) янғын ваҡытында һәләк булғандарҙың ғаиләләренә ярҙам иҫәбенә күсерә<ref>[https://ria.ru/society/20180330/1517574126.html Тулеев перечислил свой однодневный заработок семьям жертв пожара в ТЦ]</ref>.
 
2018 йылдың 1 апрелендә Кемерово халҡына мөрәжәғәт менән сығыш яһай, шулай уҡ РФ Президенты В. Путинға үҙ теләге буйынса губернатор вәкәләттәрен ваҡытынан алда туҡтатыуҙы һорап мөрәжәғәт итә, бер нисә сәғәттән һуң уның үтенесе ҡәнәғәтләндерелә. Телефон аша һөйләшкәндә, президент В. Путин Аман Тулеевҡа төбәк етәксеһе вазифаһында күп йыллыҡ хеҙмәте өсөн рәхмәт белдерә.
 
3 апрелдә Кемерово ҡлкә советы депутаты итеп һайлана. 2016 йылғы төбәк һайлауҙарынан һуң депутат мандатынан баш тарта, әммә уны ҡабаттан ала.
 
10 апрелдә Кемерово өлкә советының сираттан тыш сессияһында спикер итеп һайлана. Был вазифаны 14 сентябргә тиклем биләй<ref name="bezformata">[https://kemerovo.bezformata.com/listnews/kuzbassa-stal-vyacheslav-petrov/69634035/ 15 сентября 2018 года спикером парламента Кузбасса стал Вячеслав Петров]</ref>.
 
2018 йылдың 17 сентябрендә Һөнәри белем биреүҙе үҫтереү Кузбасс төбәк институтының ректоры итеп тәғәйенләнә<ref>[https://www.gazeta.ru/social/news/2018/09/14/n_12037363.shtml В Кемеровской области рассказали о новой работе Амана Тулеева]</ref><ref>[http://krirpo.ru/info/structure/rectorate/ Аман Тулеев на сайте КРИРПО]</ref>.
 
=== Ғаиләһе ===
Ҡатыны  — Тулеева (ҡыҙ фамилияһы - — Соловьева) Эльвира Федоровна (1943). Улдары Дмитрий (1968) һәм Андрей (1972-19981972—1998; [[Ташкент|Ташкентта]]<nowiki/>та автомобиль һәләкәтендә һәләк була)<ref>{{Cite web|url=http://www.rospres.com/hearsay/7837/|title=Новости — Руспрес}}</ref>.
 
Ейәндәре  — Тулеев Станислав Андреевич (1992), Тулеев Андрей Дмитриевич (1999) һәм Татьяна Дмитриевна Тулеева (2005).
 
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Сәйәси фәндәр докторы<ref>[http://www.dissercat.com/content/politicheskoe-liderstvo-v-regionakh-sovremennoi-rossii Диссертация на тему «Политическое лидерство в регионах современной России» автореферат по специальности ВАК 23.00.02 — Политические институты, этнополитическая конфликтология,…]</ref>. Һуңыраҡ диссертацияһында плагиат табыла. Монголия Фәндәр академияһы Улан-Батор университетының Почетлы профессоры<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
Дәүләткә ҡарамаған Халыҡ-ара информатизация һәм Халыҡ-ара инженер академияларының вәкәләтле ағзаһы<ref name="ria">[https://ria.ru/spravka/20150913/1238498633.html Биография Амана Тулеева — РИА Новости, 13.09.2015]</ref>.
 
=== Төп хеҙмәттәре ===
 
* Долгое эхо путча. — М., 1992.
* Власть в руках человека и … человек в руках власти. — Новосибирск, 1993.
105 юл:
 
== Наградалары ==
 
; Рәсәй Федерацияһының дәүләт наградалары
 
* I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[29 октябрь]] [[2018 йыл]])<ref>[http://krirpo.ru/institute/news/detail.php?ID=4130 Ректору института вручен орден «За заслуги перед Отечеством» I степени]</ref>
* II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[16 апрель]] [[2012 йыл]]) <ref>[http://goskatalog.ru/portal/#/collections?id=10886789 Указ Президента Российской Федерации от 16 апреля 2012 года № 451 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Тулеева  А.  М.»]</ref><ref>[http://www.gazeta.ru/politics/news/2012/04/27/n_2316081.shtml «Ведомости»: Медведев наградит десятки чиновников, в том числе Нургалиева и Володина]</ref><ref>[http://www.vedomosti.ru/politics/news/1689737/razdast_po_zaslugam Раздаст по заслугам]</ref>
* III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[17 ғинуар]] [[2008 йыл]])<ref>{{Cite web|url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=43769|title=Указ Президента Российской Федерации от 17.01.2008 № 52}}</ref>
* IV дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[28 март]] [[2003 йыл]])<ref>Указ Президента РФ от 28 марта 2003  г. № 371</ref><ref>[http://www.centrasia.ru/newsA.php4?st=1048885260 ЦентрАзия]</ref>
* Александр Невский ордены ([[16 май]] [[2014 йыл]])<ref>{{Cite web|url=http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?102533|title=Указ Президента Российской Федерации от 16 мая 2014 года № 337 «О награждении орденом Александра Невского Тулеева А. М.»}}</ref>
* [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] ([[5 июль]] [[1999 йыл]])<ref>Указ Президента РФ от 5 июля 1999  г. № 869</ref><ref>[http://www.businesspress.ru/newspaper/article_mId_33_aId_35876.html Губернатор Кемеровской области принял от Владимира Путина орден почёта, от которого отказался год назад]</ref>
 
; Рәсәй Федерацияһы Президенты һәм Хөкүмәт бүләктәре
 
* Рәсәй Федерацияһы президентының рәхмәт хаты ([[12 май]] [[2004 йыл]]<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor22/text22534.htm Распоряжение Президента Российской Федерации от 12 мая 2004 года № 195-рп «О поощрении Тулеева  А.  М.»]</ref>
* Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Почет грамотаһы ([[12 май]] [[2004 йыл]])<ref>[http://open.lexpro.ru/document/76859 Распоряжение Правительства РФ от 12 мая 2004 года N 614-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Тулеева  А.  Г.»]</ref>
* Рәсәй федерацияһы Хөкүмәтенең Почет грамотаһы ([[25 апрель]] [[2005 йыл]])<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor19/text19502.htm Распоряжение Правительства РФ от 25 апреля 2005 года N 457-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Тулеева  А.  Г.»]</ref>
* Рәсәй Федерацияһы Президентының Рәхмәт хаты ([[25 август]] [[2005 йыл]])<ref>[http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1;836221 Распоряжение Президента Российской Федерации от 25 августа 2005 года № 368-рп «О поощрении членов Государственного совета Российской Федерации»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107200316/http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1;836221|date=2012-01-07}}</ref>
* Рәсәй Федерацияһы Президенты Почет грамотаһы ([[12 декабрь]] [[2008 йыл]])<ref>[http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=49537&PSC=1&PT=3&Page=1 Распоряжение Президента Российской Федерации от 12 декабря 2008 года № 777-рп «О награждении Почётной грамотой Президента Российской Федерации»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107095459/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=49537&PSC=1&PT=3&Page=1|date=2012-01-07}}</ref>
* II дәрәжә П.  А.  Столыпин миҙалы ([[24 апрель]] [[2014 йыл]])<ref>{{Cite web|url=http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?100446}}</ref>
 
; Сит ил наградалары
 
* V дәрәжә Кенәз Ярослав Мудрый ордены ([[Украина]], [[11 май]] [[2004 йыл]])<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/documents/1719.html Указ Президента Украины № 517/2004]</ref><ref>{{Cite web|url=http://tribuna.com.ua/news/137829.htm|title=Кучма наградил Тулеева орденом Ярослава Мудрого 5-й степени|accessdate=2007-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927155844/http://tribuna.com.ua/news/137829.htm|archivedate=2007-09-27}}</ref>
* Халыҡтар дуҫлығы ордены ([[Беларусь|Белоруссия]], [[5 июль]] [[2002 йыл]])<ref>{{Cite web|url=http://old.bankzakonov.com/d2008/time43/lav43955.htm|title=Указ Президента Республики Беларусь от 5 июля 2002 года № 367 «О награждении А. М. Тулеева орденом Дружбы народов»|accessdate=2019-06-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180219090711/http://old.bankzakonov.com/d2008/time43/lav43955.htm|archivedate=2018-02-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://old.metallpress.ru/archive/3528137.html|title=Губернатор Кемеровской области Аман Тулеев награждён орденом Дружбы народов|accessdate=2007-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009184819/http://old.metallpress.ru/archive/3528137.html|archivedate=2007-10-09}}</ref>
* Почет ордены ([[Беларусь|Белоруссия]], [[4 сентябрь]] [[2014 йыл]])<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31400436&p1=1 Указ Президента Республики Беларусь от 4 сентября 2014 года № 436 «О награждении А. Г. Тулеева орденом Почёта»]</ref>
* II дәрәжә «Дуҫлыҡ ордены» ([[Ҡаҙағстан]], [[2004 йыл]])<ref>[http://ria-sibir.ru/viewnews/3756.html Губернатор Кемеровской области Аман Тулеев награждён Орденом «Достык» (Дружбы) Республики Казахстан]</ref>
* «Астана» миҙалы ([[Ҡаҙағстан]], [[11 декабрь]] [[1998 йыл]])<ref>[http://continent-online.com/Document/?doc_id=1012623 Указ Президента Республики Казахстан от 11 декабря 1998 года № 4161 «О награждении Памятной медалью в честь презентации столицы Республики Казахстан „Астана“ группы работников»]</ref>
* «Дуҫлыҡ» ордены ([[Әзербайжан]], [[12 май]] [[2014 йыл]])<ref>[https://ru.president.az/articles/11711 Распоряжение Президента Азербайджанской Республики о награждении орденом «Достлуг» А. М. Тулеева]</ref>
Юл 140 ⟶ 139:
 
== Һылтанмалар ==
 
* [https://ako.ru/gubernator/biografiya.php Биография на официальном сайте администрации Кемеровской области]
* [https://web.archive.org/web/20140313212857/http://sndko.ru/section/758.html Биография на официальном сайте СНД КО]