Катынь енәйәте: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
35 юл:
 
=== Польшаны бүлгеләү ===
[[Файл:Mapa_2_paktu_Ribbentrop-Mołotow.gif|справа|мини|278x278пкс|Дуҫлыҡ һәм СССР һәм Германия араһында сик буйы тураһындағы килешеүенә ярашлы Польшаны бүлгеләү картаһы, СтавлинСталин һәм Риббентроп тарафынан ҡул ҡуйылған.]]
1939 йылдың 23 авгусында Мәскәүҙә СССР һәм Германия араһында һөжүм итмәү тураһында Килешеү төҙөлә, уға ҡараған йәшерен протоколдарҙа Польшаны Нарва-Висла-Сан һыҙаты буйлап бүлеү раҫлана.
 
54 юл:
[[Файл:Polish_eagle_and_Soviet_soldier.JPG|справа|мини|241x241пкс|Поляктарға ҡаршы плакат: ҡыҙылармеец Аҡ бөркөттө үлтерә, алғы планда азат ителгән украин һәм белорус]]
Советтар бәреп ингән саҡта әсирлеккә алынған офицерҙарҙы, полиция хеҙмәткәрҙәрен һәм сик буйы һаҡсыларын күпләп язалайҙар. Ҡайһы бер осраҡта граждан халҡы, шул иҫәптән ҡатын-ҡыҙҙар һәм балалар, ҡорбан булыуы билдәле. Ошо уҡ ваҡытта совет пропагандаһы «синфи һуғыш» риторикаһын ҡуллана, революция һәм Граждандар һуғышы традицияларына мөрәжәғәт итә. Командарм [[Тимошенко Семён Константинович|Тимошенко]] поляк һалдатарына үҙ офицерҙарын үлтереүгә өндәй:
''«Офицерҙар һеҙҙе мәғәнәһеҙ һуғышҡа ҡыуалар. Улар һеҙҙе һәм һеҙҙең ғаиләләрегеҙҙе күрә аалмай. (…) Офицерҙарығыҙға ышанмағыҙ. Офицерҙар һәм генералдар — һеҙҙең дошмандарығыҙ, улар һеҙҙең үлемде теләй! Һалдаттар, офицер һәм генералдарҙы үлтерегеҙ! Офицерҙар бойороҡтарына буйһонмағыҙ. Үҙ ерегеҙҙән уларҙы ҡыуығыҙ.»''<ref>Юзеф Мацкевич. Катынь. Изд-во Заря, б.м., 1988, стр. 17</ref> 22 сентябрҙә Гродно ҡалаһын алғандан һуң 300-гә яҡынәсирлеккә эләккән офицерҙар, курсанттар, ябай һалдаттар һәм хатта уҡыусылар атып үлтерелә<ref>{{Cite web|url=http://pth.uwb.edu.pl/biuletyn/bhp6.pdf|title=Zbrodnie sowieckie na obrońcach. Grodna 1939 r.|author=Mariusz Filipowicz, Edyta Sawicka|date=2005|pages=C.18|publisher=Polskie Towarzystwo Historyczne}}</ref> Шул уҡ көндө совет танк отряды тарафынан үҙ автомобилендә «Гродно» оператив төркөмө командующийы генерал Юзеф Ольшина-Вильчинский тотоп алына һәм отряд комисары Григоренко бойороғо буйынса соңҡаһына атып үлтерелә (уның менән адъюданты ла)<ref> Мельтюхов Михаил Иванович Советско-польские войны. Военно-политическое противостояние 1918—1939 гг — М.: Яуза, 2004, стр. 504. </ref><ref>[https://rcin.org.pl/Content/47698/WA303_63824_A507-DN-R-23-1_Bielski.pdf Воспоминания Альфреды Ольшины-Вильченской о последних днях и смерти ее мужа]//DZIEJE NAJNOWSZE, ROCZNIK XXIII — 1991, 1</ref>. 21 сентябрҙә Львовты ҡамауға алған 6-сы армияның хәрби шураһы 10 кешене атып үлтереү буйынса ҡарар сығара. Бойороҡ нигеҙендә һәм «тәғәйенләнгән лимит иҫәбенә» Злочевта 10 полиция хеҙмәткәре ҡулға алына һәм атып үлтерелә; 6-сы армияла үҙ белдеге менән атып үлтереүҙәр башлана. Язалауҙарҙы йыш ҡына политруктар һәм махсус бүлектәр вәкилдәре ойоштора<ref>[https://www.svoboda.org/a/30265023.html День красного карателя. Поляков расстреливали «по лимиту»]</ref><ref>[https://1wrzesnia39.pl/39p/artykuly/47248,Agresja-zbrodnie-zniewolenie.html Agresja, zbrodnie, zniewolenie Związek sowiecki wobec polski w latach ii wojny światowej]</ref>. Юғары власть башбаштаҡлыҡ менән көрәш алып барырға маташа<ref> Мельтюхов Михаил Иванович Советско-польские войны. Военно-политическое противостояние 1918—1939 гг — М.: Яуза, 2004, стр. 557.</ref>, мәҫәлән, 15-се танк корпусының махсус бүлеге начальнигы иванов Гроднолағы атып үлтереүҙәр өсөн 15 тәүлеккә ҡулға алына (һылт).
 
=== Әсирҙәр һәм тотҡондар ===
126 юл:
''21 апрель. Төрмә вагондарында подъём һәм сығыуға әҙерлек. Беҙҙе ҡайҙалыр машиналарҙа алып баралар. Артабан нимә? Таңдан көн нисектер сәйер башлана. Бокстарҙа ташыйҙар, «ворона» (ҡурҡыныс). Беҙҙе ҡайҙалыр урманға алып килделәр, дача урынына оҡшаған. Ентекле тентеү. Минең никах балдағым менән ҡыҙыҡһындылар, һумдарҙы, билдекте, бәкене, 6.30 минутты күрһәткән сәғәтте тартып алдылар…"''
{{Цитата аҙағы}}
 
<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
</blockquote>Берҙән-бер иҫән ҡалған поручик, Вилена университетының профессоры Станислав Свяневич, 29 апрелдә Меркуловтың шәхси күрһәтмәһе буйынса Мәскәүгә оҙатыла<ref>Письмо заместителя начальника I спецотдела Герцовского начальнику Управления по делам военнопленных и интернированных Сопруненко от 27 апреля 1940 г.: ''«По распоряжению заместителя наркома внутренних дел Союза ССР тов. Меркулова прошу немедленно же дать распоряжение о задержке этапирования в г. Смоленск Свяневича Станислава Станиславовича, содержащегося в Козельском лагере». '' См. Н.Лебедева. Операция по «разгрузке» спецлагерей//Яснова О., Мадайчик Ч., Парсаданова В. и др. Катынская драма: Козельск, Старобельск, Осташков М.,Политиздат,1991,стр. 151</ref>; НКВД хеҙмәткәрҙәре уны Гнездовта вагондан сығаралар һәм лубянка төрмәһенә ебәрәләр Һуңынан ул Козельск лагерында тотолған офицерҙар яҙмышын асыҡлау буйынса иң мөһим шаһиттарҙың береһе була:
[[Файл:Mercedes_black_crow.jpg|мини|250x250пкс|<center>Свяневич тасуирлаған тотҡондарҙы ташыған «Мерседес» немец автобусы. А. Вайданың «Катынь» фильмын төшөргәндә ҡулланыла.</center>]]
207 юл:
[[Файл:Katyn_massacre_1.jpg|мини|250x250пкс|<center>Ҡаҙылған ҡәберлек</center>]]
[[Файл:Katyn_massacre_7.jpg|мини|250x250пкс|<center>Ҡаҙылған ҡәберлек</center>]]
 
[[Файл:Аренс.png|мини|350x350пкс|<center>Аренс Нюрнбергта күрһәтмәләр бирә</center>]]
1941 йылдың көҙөндә Козьи Горы исемле урында НКВД-ының элекке дачаһында 587-се немец элемтә полкы штабы уранлаша, ул «Үҙәк» армиялар төркөмө штабы менән бәйләнеш булдыра; ноябрҙән алып уны оберст-лейтенант (подполковник) Фридрих Аренс етәкләй. Аренс ниндәйҙер һалдат ҡәберлектәре тураһында мәғлүмәттәр ала, был ҡәәберлектәр уның штабы эргәһендә табыла һәм ул «Үҙәк» армиялар төркөмөнөң разведка начальнигы фон Герсдорфты әлеге мәғлүмәт менән таныштыра, әммә шуның менән эш тамамлана. 1942 йылдың май айындТодта исемле немец төҙөлөш ойошмаһы эшселәре (поляктар) Парфен Киселевтың күрһәтмәһе буйынса бер ҡәберлекте асалар, унда улар поляк хәрби кейемендәге ҡалдыҡтарҙы табалар һәм уның тапҡырына ҡайын тәреләре ҡуялар<ref>Показания Парфена Киселева, по: [http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/167113-otchet-tehnicheskoy-komissii-polskogo-krasnogo-kresta-mezhdunarodnomu-komitetu-krasnogo-kresta-12-oktyabrya-1943-goda Немцы в Катыни. Документы о расстреле польских военнопленных осенью 1941 года.]Составители: Р. И, Косолапов, В. Е. Першин С. Ю. Рыченков, В. А. Сахаров М.: Издательство ИТРК, 2010 ISBN 978-5-88010-266-2, стр. 139</ref>. 1943 йылдың февралендә немец ялан полицияһы урындағы халыҡтың крһәтмәләре буйынса ҡәберлектәрҙе тикшереү эштәрен башлай; эксгумация 29 мартта башлана, ә 13 апрелдә Берлин радиоһы НКВД тарафынан атып үлтерелгән поляк офицерҙарының ҡәберлектәре табылыуы тураһында хәбәр итә. Шау-шоулы пропагандистик кампанияны геббельс шәхсән үҙе етәкләй, һәм Мәскәү 16 апрелдә «Немец-фашист ҡатилдарының уйҙырмалары» исеме аҫтында аңлатма баҫтыра: йәнәһе, 1941 йылдың йәйендә ҡорбандар Смолнескиҙан көнбайышҡа табан төҙөлөш эштәрендә ҡатнаша һәм шунда немецтар ҡулынан атып үлтерәләләр<ref name="sovinform">[http://www.soldat.ru/doc/sovinfburo/1943/1943_04.html Совинформбюро — 1943 г. Оперативная сводка за 16 апреля. «''Гнусные измышления немецко-фашистских палачей''»]</ref>. Нацист етәкселеге ныҡышмал рәүештә тикшереү өсөн Халыҡ-ара Ҡыҙыл Тәре тарафынан бойондороҡһоҙ комиссия булдырырға һәм комиссияға совет эксперттарын да индерергә тәҡдим итә. Сит илдә көн күргән Польша хөкүмәте был тәҡдимде хуплай<ref>>[https://runivers.ru/doc/d2.php?SECTION_ID=6337&CENTER_ELEMENT_ID=147632&PORTAL_ID=6332 Коммюнике министра обороны Польши М. Кукеля в связи с германским заявлением об обнаружении массовых захоронений польских офицеров в Катыни. 16 апреля 1943 года]</ref>. Яуап итеп, Сталин Халыҡ-ара Ҡыҙыл Тәре ойошмаһына совет территорияһында ниндәй булһа тикшеренеүҙәр үткәрергә рөхсәт бирмәй һәм поляк хөкүмәте менән бәйләнештәрҙе өҙә. тНемецтар уларға союздаш илдәре вәкилдәренән комиссия төҙөүгә өлгәшә, уны [[Швейцария]]нан бер табип етәкләй. Эксгумацияла Поляк Ҡыҙыл тәре бик әүҙем ҡатнаша, комиссияла 9 кеше була, уларҙың күпселеге Ҡаршылашыу менән бәйле булалар Поляк вәкилдәре Люфтваффе биргән самолетта осоп киләләр. Профессор Герхард Бутц етәкләгән эксгумация Катындә 7 июнгә тиклем дауам итә, уның һөҙөмтәләре буйынса киләһе һығымталар яһала:
 
235 юл:
 
=== Нюрнбергта Катынь эше ===
[[Файл:PAC-History-7.jpg|мини|300x300пкс|Президент Гарри Трумэн һәм Катынь енәйәтен тикшереү буйынса комиссия ағзалары. 1951 йыл.<br><br>]]
Менән [[20 ноябрь]] [[1945 йыл|1945 йылдың]] 20 ноябренән алып 1 946 йылдың 1 октябернә тиклем Нюрнбергта Халыҡ-ара хәрби трибуналда төп хәрби енәйәтселәргә [[Нюрнберг процесы|суд процесы]] үтә. Совет яғы тәҡдиме буйынса Катынь эпизоды трибуналдың баштағы ғәйепләү һығымтаһына индерелә баш ҡалала халыҡ-ара хәрби трибунал 23 өҫтөндә хәрби енәйәтселәр (МВТ). Тәүге талабы буйынса ғәйепләү һығымтаһын индерелгән эпизод булып трибунал яҡтан совет катынский<ref>{{Китап|заглавие=Нюрнбергский процесс. Сборник материалов|ссылка=http://nurnbergprozes.narod.ru/011/1.htm|ответственный=Под ред. К. П. Горшенина и др|издание=2-е изд., испр. и доп|место=М.|издательство=Государственное издательство юридической литературы|год=1954|том=I|страниц=936}}</ref>.
 
Юл 296 ⟶ 295:
Совет һәм поляк тарихсылары Катыннь буйынса документтарҙы эҙләгән саҡта, Катынь менән бәйле булған мөһим документтарКПСС ҮҘәк Комитеты Архивының Махсус папкаһында (һуңғараҡ Президент Архивы) һаҡлана; М. С. Горбачев уларҙың барлығы тураһында белә. [[Ельцин Борис Николаевич|Б. Н. Ельцин]] әлеге документтарҙы шәхсән Горбачевтың ҡулынан ала<ref name="syndrom6">И. С. Яжборовская, А. Ю. Яблоков, B.C. Парсаданова ''Катынский синдром в советско-польских и российско-польских отношениях'' [http://katynbooks.narod.ru/syndrome/Docs/Chapter_06.html Глава 6] ISBN 5-8243-0197-2</ref>. 8 ай үткәс, 1992 йылдың 24 сентябрендә, Катынь менән бәйле документтар һаҡланған 1-се пакет асыла. 14 октябрҙә был документтарҙың күсермәләрен Дәүләт архив хеҙмәте етәксеһе Рудольф Пихоя Польша президенты Лех Валенсаға тапшыра<ref name="maidachik">Ч. Мадайчик [http://katyn.codis.ru/madajch.htm Катынь] {{Wayback|url=http://katyn.codis.ru/madajch.htm|date=20060826190034}} Опубликовано в книге ''Другая война. 1939—1945'', «[[Рәсәй дәүләт гуманитар университеты|Российский государственный гуманитарный университет]]<nowiki/>», 1996, с. 225—236</ref>; бер үк ваҡытта улар «Тарих мәсьәләләре» журналында баҫтырыла<ref name="syndrom6" />. Хәҙерге ваҡытта был документтар ысын фәнни документтар тип ҡабул ителә<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9044867/Katyn-Massacre Encyclopaedia Britannica, «Katyn Massacre»]</ref><ref>[http://katyn.codis.ru/ebkatr.htm Статья «Массовое убийство в Катыни» из «Энциклопедии Британника», русский перевод] {{Wayback|url=http://katyn.codis.ru/ebkatr.htm|date=20060828231831}}</ref><ref>[http://www.bartleby.com/65/ka/Katyn.html Encyclopaedia Columbia Katyn] {{Wayback|url=http://www.bartleby.com/65/ka/Katyn.html|date=20070311014138}}</ref>.
 
== Катынь поляк-рәсәй мөнәсәбәттәре контексында. ([[XXI быуат]] башы) ==
Катынь атып үлтереү темаһы даими рәүештә поляк һәм рәсәй матбуғатында яҡтыртыла. Лех Качиньский, ул поляктарҙың милли тарихи хәтерендә мөһим урын биләй, тип белдерә<ref>Rzeczpospolita: [http://www.rp.pl/artykul/2,460070_Najtragiczniejsza_stacja_polskiej_Golgoty.html «Najtragiczniejsza stacja polskiej Golgoty»], [http://www.inosmi.ru/europe/20100412/159226876.html «Самая трагическая остановка польской Голгофы» (перевод ИноСМИ)], 12 апреля 2010</ref> шул ваҡытта Рәсәй халҡының күпселеге, ФОМ һорау алыу һөҙөмтәләренә ярашлы, уны актуаль тип һанамай<ref name="opros">[http://bd.fom.ru/report/cat/hist_ro/sssr/of050408 Опрос ФОМ: Катынский расстрел]</ref>.
 
Юл 307 ⟶ 306:
«Попытки поставить эти документы под сомнение, говорить о том, что их кто-то сфальсифицировал, это просто несерьёзно. Это делается теми, кто пытается обелить природу режима, который создал Сталин в определённый период в нашей стране».
{{Цитата аҙағы}}
<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
 
</blockquote>2010 йылдың 26 ноябрендә Рәсәй Дәүләт думаһы, [[Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы|КПРФ]] фракцияһы яғынан ҡаршылыҡҡа ҡарамаҫтан, «Катынь фажиғәһе һәм уның ҡорбандары тураһында»ғы белдереү ҡабул итә, әлеге белдереүҙә , Катынь атып үлтереүҙе Сталиндың һәм башҡа совет етәкселәренең туранан-тура күрһәтмәһе буйынса башҡарылған енәйәт тип таный һәм поляк халҡына мәрхәмәтлек күрһәтә<ref>[http://www.polit.ru/dossie/2010/11/26/katyn.html «О Катынской трагедии и её жертвах» Заявление Государственной Думы о расстреле в Катынском лесу]</ref>:
Юл 326 ⟶ 324:
Для представления в Варшавский университет. (увеличенно [http://dassie2001.livejournal.com/2519.html?thread=7639#t7639 см.] [http://dassie2001.livejournal.com/2519.html?thread=7639#t7639 здесь]). <br><br>
<small>Немецкий сопроводительный текст: «Капитан Козлинский, Стефан Альфред из Варшавы, M. XII, жена Франциска Розалия, Варшава, 20 октября 1941 (так!) г. Подп.: обербургомистр Варшавы». (по: Amtliches Material zum Massenmord von Katyn. Berlin, 1943). Явная небрежность составителей, приблизительно перевёдших документ и допустивших опечатку (1941 вместо 1931?), широко используется негационистами как доказательство более поздней даты расстрела</small>]]
[[Файл:Веревки-катынь.jpg|справа|мини|250x250пкс|«Үрелгән аҡ бауҙар» (Бурденко т комиссияһының тасуирламаһы буйынса)]]
 
[[Файл:Учетная-карточка-маловейского.jpg|справа|мини|333x333пкс|Л.Маловейскийҙың иҫәп карточкаһы]]
СССР-ҙың ғәйебен рәсми рәүештә танығандан һуң СССР Оборона министрлығы тарихсылары совет версияһын яҡлап маташалар<ref>Zaur T. Gasimov: ''Militär schreibt Geschichte. Instrumentalisierung der Geschichte durch das Militär in der Volksrepublik Polen und in der Sowjetunion 1981—1991.'' LIT Verlag, 2009, ISBN 978-3-643-10001-6, [https://books.google.com/books?id=wTWE4P9N3aIC&pg=PA103 S. 103]{{ref-de}}</ref> әммә СССР ҡолатылыуы һәм 1-се пакет документтарын баҫтырыу менән совет ғәйебе мәсьәләһе фәнни йәмәғәтселектә һәм ижтимағи-публицистик киңлегендә ҡабат күтәрелмәй. 1995 йылда Юрий Мухин үҙенең «Катынь детективы» исемле китабында был мәсьәләгә ҡабаттан иғтибарын бүлә. 2000 йылда был тема тағы күтәрелә, с матбуғатта совет версияһын яҡлап алты п тарих фәндәре докторҙарыдокторы сығыш яһайҙар: Жуков Ю. Н., Колесников А. Н., В. А. Сахаров<ref>«ГоворитМосква». «Программа Леонида Володарского». Валентин Сахаров. 26.03.2017 г.</ref>, Плотников А. Ю.<ref>[http://www.lgz.ru/article/-34-6522-2-09-2015/katynskiy-tupik/ Катынский тупик]</ref>, П. И. Осадчий һәм В. П. Зимонин<ref name="Infox">Infox.ru: [http://www.infox.ru/authority/foreign/2010/04/28/Kommunistyy_tryebuyu.phtml «Коммунисты настаивают: Катынь устроили фашисты»], 28 апреля 2010</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.kp.ru/daily/25659/821651/|title=Известный историк Юрий Жуков: Расстрелы в Катыни - сомнения остаются|author=Виктор Баранец|date=2011-03-29|work=[[Комсомольская правда]]|accessdate=2014-05-18}}</ref><ref name="krugstol">{{Китап|заглавие=Материалы «круглого стола» по теме «Катынская трагедия: правовые и политические аспекты», проведённого 19 апреля 2010 года в Государственной Думе федерального Собрания Российской федерации|ответственный=В. И. Илюхин|место=М.|год=2010|allpages=200|тираж=2010}}</ref>. 2010 йылдың 19 апрелендә КПРФ «Катынь — сәйәси һәм хоҡуҡи аспекттары» темаһына түңәрәк өҫтәл ойоштора. Уның һөҙөмтәләре буйынса Рәсәй Президенты Д. А. Медведев исеменә В. И. Илюхин хат яҙа<ref name="Infox" /><ref name="автоссылка898">[https://belsat.eu/ru/news/guryanov-v-rossii-s-molchalivogo-soglasiya-gosudarstva-otritsayut-katynskij-rasstrel/ Гурьянов: В России с молчаливого согласия государства отрицают Катынский расстрел]</ref>.
 
Совет версияһын яҡлаусыларҙың фекере буйынса, Катынь эшенең төп документтары ХХ быуат тарихында Иосиф Сталиндың һәм СССР ролен боҙоп күрһәтеү маҡсатында уйлап табылған (һылт)
Юл 336 ⟶ 334:
== Фотогалерея ==
<gallery mode="packed" heights="180px" class="center">
Файл:Katyn massacre 4.jpg| Бутц демонстрирует найденные в могилах предметы группе английских военнопленных
Файл:Katyn massacre 4.jpg| Инглиз төркөмөнә хәрби әсирҙәренең ҡәберҙәрен таба әйберҙәрен күрһәтте Бутц
Файл:Bundesarchiv Bild 183-J15385, Katyn, Öffnung der Massengräber, Gräber polnischer Generale.jpg|ХөкүмәтПосол генералправительства илсеһеВиши ҡәберлектәргәосматривает ҡараймогилы Вишигенералов [[Сморавинский, Мечислав|СморавинскийМечислава МечиславСморавинского]] һәми [[Богатыревич, Бронислав|БрониславБронислава БогатыревичБогатыревича]] в 1943 йылгоду
ФайлFile:The Katyn Massacre, 1940 HU106207.jpg| ПарфенПарфён ОршошКиселёв профессорбеседует һәмс Марковпрофессорами менәнОршошем һөйләшеүи КиселевтыңМарковым
</gallery>
 
== Мәҙәниәттә ==
* А. Вайда фильмыВайданың «Катынь» фильмы (2007).
* В книге и поставленному по ней фильму «[[Энигма (фильм, 2001)|Энигма]]» (2001) обнаружение катынского захоронения является одним из центральных сюжетов.
* Уның буйынса ҡуйылған фильм һәм китабы «Энигма» (2001) китабы һәм уның буйынса ҡуйылған фильмда Катынь ҡәберлеген табыу үҙәк сюжет булып тора. .
* НателлаПесня [[Болтянская, башҡарыуындағыНателла Савельевна|Нателлы Болтянской]] «ӨҙөлгәнОборванный полонез» йыры<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=mqYY6RH2b7s Нателла Болтянская — Оборванный полонез // Laertes. 5 октября 2016.]</ref>.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==