Катынь енәйәте: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
||
117 юл:
[[Файл:Mercedes_black_crow.jpg|мини|250x250пкс|<center>Свяневич тасуирлаған тотҡондарҙы ташыған «Мерседес» немец автобусы. А. Вайданың «Катынь» фильмын төшөргәндә ҡулланыла.</center>]]
{{Цитата башы}}
''Поезд алдында бер аҙ үлән баҫҡан тигеҙ урын. (…)Майҙансыҡты тығыҙ түңәрәк менән НКВД формаһындағы һалдаттар уратып алған. Улар мылтыҡҡа кейҙерелгән штыктар менән тулы әҙерлектә торалар. Ошо штыктар шундуҡ минең күҙҙәремә ташланды (…) белеүемсә, тыл хеҙмәте шарттарында штыктарҙы мылтыҡтарға кейҙереү тик бирелгән заданиеның мөһимлегенә ишара, шунан да артыҡ түгел. (…) Ошо ваҡытта автобус килеп туҡтаны. Дөйөм алғанда, был бер нәмә менән дә айырылмаған пассажир автобусы ине, бәлки, беҙ үҙебеҙҙең ҡалаларҙа күнеккән автобустарҙан бер аҙ йәтешерәк кенә ине. Автобус яҡынса утыҙ кеше һыйҙыра, инә торған урыны арттан, тәҙрәләре аҡ буяу менән буялған.(…) автобус арт яғы менән күрше вагонға яҡынланы һәм, әсирҙәр уға, ергә аяҡ менән баҫмай, туранан-тура вагондан инерлек итеп, туҡтаны. Ике яғынан да уны энкеведешниктар уратып алды. Автобус яңы зэктар партияһы артынан ярты сәғәт һайын килеп торҙо. Шуға мин, уларҙы беҙҙең торған урындан бигүк алыҫ ергә алып бармайҙар, тигән һығымтаға килдем. Әлеге һығымта тура һорау тыуҙыра ине: ни өсөн, маршрут оҙон булмағас, зэктарҙы шундай ҡатмарлы ысул менән ташырға кәрәк булды икән, ни өсөн, элек эшләнгән кеүек, конвой оҙатыуында алып бармаҫҡа? ''<ref>[https://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?t=page&num=12034 Станислав Свяневич. В тени Катыни]</ref>{{Цитата аҙағы}}
</blockquote>Оҡшаш хәл Харьковта Старобельск лагеры тотҡоно поручик Анджей Булгак менән була — ул этаптан алына һәм Грязовцы лагерына ебәрелә, был лагерға ниндәйҙер сәбәптәр буйынса атып үлтереүгә дусар ителмәгән поляктар оҙатыла (шунда уҡ Прибалтика илдәренән тотолған поляк офицерҙары ебәрелә)<ref>[http://old.memo.ru/uploads/files/killed_in_katyn.pdf Убиты в Катыни. Книга памяти польских военнопленных-узников Козельского лагеря. М., о-во Мемориал, издательство «Звенья», 2015, стр. 80]</ref><ref>[https://www.ukrinform.ru/rubric-regions/3217674-novye-zagadki-starobelskogo-monastyra.html Новые загадки Старобельского лагеря]</ref>.
[[Файл:1972_Walther_PP.jpg|мини|250x250пкс| «Walther» РР" пистолеты — төп атып үлтереү ҡоралы]]
Катындә иһә атып үлтереү алдынан тотҡондарҙың ҡулдарын бәйләйҙәр (ҡайһы берҙә шулай уҡ башына шинель бөркәндерәләр), соҡорға терәп ҡуйғандан һуң пистолеттан кешенең соңҡаһына аталар. [[Харьков]] һәм [[Тверь|Калинин]] ҡалаларында НКВД төрмәләрендә аталар. 1991 йылда Осташков лагеры тотҡондарын атыу нисек ойоштолороуы тураһында Баш хәрби прокуратураһында ул осорҙа Калинин УНКВД начальнигы вазифаһын биләгән Дмитрий Токарев бәйән итә. «Операция» тураһында Токарев март айында Мәскәүҙә Меркуловтан ишетә, шунан эске төрмәлә әҙерлек эштәре үткәрелә, унан ваҡытлыса башҡа тотҡондарҙы ситкә сығаралар, тауыш ишетелмәһен өсөн бер камераны кейеҙ менән көпләйҙәр. Операция менән етәкселек итеү өсөн Мәскәүҙән НКВД-ының комендан бүлеге начальнигы Блохин, дәүләт именлеге майоры Синегнубов һәм конвой ғәскәрҙәре начальнигы комбриг Кривенко ебәрелә. Блохин үҙе менән бер сумаҙан «Вальтер» немец пистолеттарын алып килә, шулай уҡ Токаревты бик ныҡ ғәжәпкә ҡалдырған йәлләт махсус кейемен: терһәктән бейегерәккрагалы перчаткалар һәм оҙон алъяпҡыс. Атып үлтереү командаһы 30 кеше тәшкил итә. хөкөм ителгәндәрҙе бер-бер артлы «Ленин бүлмәһенә» индерәләр, тиҙ арала шәхесен асыҡлағандан һуң атып үлтереү бүлмәһенә алып китәләр. Таңға ҡарай мәйеттәрҙе Медное ҡасабаһындағы полигонға алып баралар һәм бульдозер ярҙамында күмәләр<ref>[https://www.svoboda.org/a/29836903.html Кожаные фартуки палачей. Признания генерал-майора КГБ ]</ref>.
Шундай уҡ күренеште Харьков УНКВД эске төрмәһенең элекке хеҙмәткәре М. В. Сыромятников тасуирлай, бер генә айырма менән: Харьковта атыу командаһын урындағы комендант Куприй етәкләй, ә Мәскәү вәкилдәре (уларҙың етәксеһе дәүләт именлеге капитаны Иван
Язалауҙар 1940 йылдың апрель башынан алып май уртаһына тиклем «лагерҙарҙы бушатыу буйынса операция» сиктәрендә дауам итә<ref name="Leb">{{Cite web|author=Н. С. Лебедева|url=http://katyn.codis.ru/lebedeva.htm|title=Четвёртый раздел Польши и катынская трагедия|lang=ru|accessdate=2021-05-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131024100454/http://katyn.codis.ru/lebedeva.htm|archivedate=2012-08-27|description=«Другая война. 1939—1945», Российский государственный гуманитарныый университет, 1996, с. 237—295}}</ref><ref name="syndrom_apx">И. С. Яжборовская, А. Ю. Яблоков, B.C. Парсаданова ''Катынский синдром в советско-польских и российско-польских отношениях'' [http://katynbooks.narod.ru/syndrome/Docs/appendix.html ПРИЛОЖЕНИЕ: Заключение комиссии экспертов Главной военной прокуратуры по уголовному делу № 159 о расстреле польских военнопленных из Козельского, Осташковского и Старобельского спецлагерей НКВД в апреле—мае 1940 г], ISBN 5-8243-0197-2</ref>.
Юл 129 ⟶ 128:
КГБ рәйесе А. Н. Шелепин (1959 йылда) мәғлүмәттәре буйынса бөтәһе 21 857 кеше атып үлтерелә, шул иҫәптән Катындә 4 421 кеше, Харьковта — 3 820, Калининда — 6311, Көнбайыш Украина һәм Көнбайыш Белоруссия төрмәләрендә һәм лагерҙарында 7305 кеше<ref name="autogenerated1">«Вопросы истории», 1993, № 1, стр. 7-22</ref><ref name="hideit">[http://katyn.ru/index.php?go=Pages&in=view&id=42 Записка председателя КГБ при СМ СССР А. Н. Шелепина от 3 марта 1959 года № 632-Ш с предложением ликвидировать все дела по операции, проведенной органами НКВД в соответствии с постановлением ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года.]</ref>.
{| class="standard" style="margin:auto;"
!Шелепиндың «Яҙмалары…» мәғлүмәттәре буйынса атып үлтереү урыны
!Һаны, кеше
|-
|Катынь урманында (Смоленск өлкәһе)
|{{0}}4 421
|-
|Старобельск лагерында (Луганск өлкәһе)
|{{0}}3 820
|-
|Осташков лагерында (Калинин өлкәһе)
|{{0}}6 311
|-
|Көнбайыш Украина һәм Көнбайыш Белоруссияның башҡа лагерҙарында һәм төрмәләрендә
|{{0}}7 305
|-
|'''
|'''21 857'''
|}
Язаланғандар араһында кадр офицерҙары (шул иҫәптән Харьковта үлтерелгәнбилдәле кинорежиссер А. Вайданың атаһы Якуб Вайда) һәм хәрби осоро офицерҙары — мобилизацияланған адвокаттар, инженерҙар, уҡытыусылар, табиптар һәм башҡалар була<ref name="semiryaga">Семиряга М. И. [http://katyn.ru/index.php?go=Pages&file=print&id=277 Глава «Преступление в Катыни»] из книги ''Тайны сталинской дипломатии 1939—1941'' М.: Высшая школа, 1992 год.</ref>, шул иҫәптән университет профессорҙары (Козельск лагерында ғына 20 кеше тотола) . Иң билдәле ҡорбандар араһында — Катындә үлтерелгән ҡатын-ҡыҙ — осоусы Янина Левандовская һәм Харьковта язаланған генералдар Станислав Халлер, Брест ҡәлғәһен обороналау етәксеһе Констатнтин Плисовский һәм Львовты обороналау етәксеһе Францишек Сикорский.
| |||