Башҡорт ихтилалдары (1735—1740): өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Rescuing 8 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8
40 юл:
* 1-се — 1735—1736 йй.
* 2-се — 1737—1738 йй.
* 3-сө — 1739—1740 йй.<ref name=autogenerated1>[http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160405194543/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40 |date=2016-04-05 }}</ref>
 
== Хәрби хәрәкәттәр барышы ==
65 юл:
Тулы булмаған мәғлүмәт буйынса, баш күтәреүселәр 15 меңдән ашыу кешеһен юғалтҡан. 1737 йыл башына ихтилалдың бөтөн әһәмиәтле лидерҙары ҡулға алынған.
 
1738 йылдың ҡышы-яҙында Себер, Уҫа һәм Нуғай даруғалары территорияларында тағы ла көслө ихтилал тоҡанған.''Көҫәп Солтанғолов'' батыр отрядының генерал Л. Я. Соймоновтың хәрби лагерына һөжүм итеүе баш күтәреүселәрҙең иң эре операцияларының береһе булған. Апрель—майҙа башҡорт отрядтары Сыбаркүл, Силәбе, Красноуфимск ҡәлғәләренә, Ревда заводына һөжүм иткән, июндә полковник И. С. Арсеньев һәм майор Люткиндарҙың хөкүмәт командаларына ҡаршы һуғышҡан. Башҡорт эштәре комиссияһы начальнигы Леонтий Яковлевич Соймонов етәкселегендә 1738 йылдың йәй-көҙөндә карателдәр 30-ҙан артыҡ ауылды туҙҙырған һәм яндырған, 900 кешене үлтергән<ref>[http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/prosmotr/2-statya/10210-bashkirskie-vosstaniya-1735-40 Статья в Башкирской энциклопедии]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Йәй көнө Татищев һәм Соймонов әҙерләгән Башҡортостанды ғәскәрҙәр менән уратып алыу планы баш күтәреүселәрҙең әүҙемлеген кәметкән һәм ике арала һөйләшеүҙәр алып барыу мөмкинлеген асҡан. 1738 йылдың сентябрендә күренекле ихтилал етәкселәре Бәпәнә Төрөпбирҙин менән ''Аллайейәнғол Ҡотлоғужин'' хөкүмәт вәкилдәренә баш һалып килгән<ref name=autogenerated1 />.
 
Ырымбур экспедицияһы начальнигы Василий Никитич Татищев башҡорттар инде баш күтәрерлек хәлдә түгел, тип иҫәпләгән. Ул хөкүмәткә крайҙағы хәл-торошто түбәндәгесә тасуирлаған:
160 юл:
Америка тарихсыһы Алтон Стюарт Доннелли, һәр дүртенсе башҡорт үлтерелгән, тип иҫәпләп сығарған. Был ихтилал барышында күп аҫаба башҡорт ерҙәре, хужаларынан тартып алынып, мишәрҙәргә бирелгән.
 
1735—1740 йылдарҙағы ихтилалда 40 меңдән артыҡ кеше үлтерелгән, язаланған йәки каторгаға оҙатылған (Василий Никитич Татищев мәғлүмәттәре буйынса, 60 меңгә яҡын башҡорт)<ref>[http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40 ''Акманов И. Г.'' Башкирские восстания 1735—1740 гг.//Статья в Башкирской энциклопедии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305224628/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40 |date=2016-03-05 }}{{ref-ba}}</ref>.
 
Батша хөкүмәте, башҡорт общиналарының эске тормошон контролдә тоторлоҡ, административ реформалар уҙғарған<ref>[http://www.bse.info-spravka.ru/bse/id_9193 Статья в БСЭ]</ref>.
170 юл:
* ''Акманов И. Г.'' Башкирские восстания XVII — начала XVIII вв. — Уфа: Китап, 1998.
* ''Акманов И. Г.'' Башкирия в составе Российского государства в XVII — первой половине XVIII века. — Свердловск: Изд-во Урал. ун-та, 1991.
* [http://www.vatandash.ru/index.php?article=390 ''Акманов И. Г.'' Челобитная башкир Уфимской провинции на имя императрицы России.// Статья в ж. «Ватандаш»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304102940/http://www.vatandash.ru/index.php?article=390 |date=2016-03-04 }}
* [http://vatandash.ru/index.php?article=2210 ''Амантаев Ирек'' Взаимоотношения власти и башкир в документах первой трети XVIII века.// Статья в ж."Ватандаш", 2013, № 11.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170202020119/http://vatandash.ru/index.php?article=2210 |date=2017-02-02 }}
* [http://ufagen.ru/node/28779 Башкирские восстания 30-х годов XVIII в.]
* ''Жуковский П. В.'' Дополнения к «Истории Оренбургской» П. И. Рычкова //Труды Оренбургской ученой архивной комиссии. Вып.33. Оренбург.1916. С.102-103; РГАДА. Ф.248. Кн.1236. Л.34-35.
177 юл:
 
== Һылтанмалар ==
* [http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40 Статья в Башкирской энциклопедии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160405194543/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/1868-bash-ort-ikhtilaldary-1735-40 |date=2016-04-05 }}{{ref-ba}}
* [http://klenovskoe.ru/index.php?page=post&id=95 Башкирское восстание 1735—1740 гг.]
* [http://www.vatandash.ru/index.php?article=255/ Вожди восстаний XVII—XVIII вв. из башкир Казанской дороги] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201117081648/http://vatandash.ru/index.php?article=255%2F |date=2020-11-17 }}
* [http://encycl.bash-portal.ru/bash_vosst.htm Статья в ''Башкортостан: краткая энциклопедия''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130602184340/http://encycl.bash-portal.ru/bash_vosst.htm |date=2013-06-02 }}
* [http://www.oktb.ru/history/bashkirii/glava1_1.htm/ Башкирия в составе русского государства. Восстания против гнёта и насилия]
* [http://www.bse.info-spravka.ru/bse/id_9193 Башкирские восстания 17—18 вв.]
* [http://ufagen.ru/node/28779 Башкирские восстания 30-х годов XVIII в.]
* [http://www.iie.kz/pages/310.jsp ''Избасарова Г.'' Башкирские восстания XVIII века] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131029185020/http://www.iie.kz/pages/310.jsp |date=2013-10-29 }}
* {{статья
|автор = Сагидулин Р.