Гавай утрауҙары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
З. ӘЙЛЕ (фекер алышыу | өлөш) |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) ә clean up using AWB |
||
11 юл:
Европалылар Гавай утрауҙарында бер нисә дәүләт ойошмаһына тап була, улар [[1810 йыл]]да Европа ҡоралына эйә булған I Камеамеа хакимлығындағы берҙәм Гавай короллегенә берләшә. Шәкәр ҡамышы етештереүгә ҡыҙыҡһыныу үҫеше быуат һуңында [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ-]]ты архипелагтың иҡтисади һәм сәйәси тормошона әүҙем ҡыҫылырға мәжбүр итә. Урындағы халыҡ, иммунитеты булмайынса, ситтән индерелгән инфекцияларҙан күпләп ҡырыла: быуат аҙағында 300 мең полинезиялынан ни бары 30 мең самаһы кеше ҡала. Улар урынына [[1852 йыл]]да Гавай ауыл хужалығы йәмғиәте Гонолулуға эшселәрҙең беренсе партияһын — 200 ҡытайҙы килтерә. Тиҙҙән башҡа партиялар ҙа килә. Ҡытайҙарға япондар, филиппиндар, корейҙар, шулай уҡ Европа эшселәре: Мадейра утрауынан португалдар, [[Немецтар|немец]]тар һәм норвегиялылар өҫтәлә.
1887 йылда аҡтарҙың ҡораллы отрядтары «штык Конституцияһын» ҡабул итергә мәжбүр итә. Сөнки утрауҙарҙың һуңғы батшабикәһе Лилиуокалани, был "конституция"ның положениеларын кире ҡағырға тырыша, әммә америка сығышлы бер төркөм бухтала торған караптан америка моряктарын ярҙамға саҡыра һәм [[1893 йыл]]да түңкәрелеш яһап, королеваны тәхетенән ҡолата. Бер йылда марионетка Гавай Республикаһы иғлан ителә һәм уның президенты Сэнфорд Доул була. Гавайи полковник Уильям Был [[1898 йыл]]да, испан-америка һуғышы ҡыҙғанда, АҠШ Гавайҙы аннексиялай<ref name="annexhawaii">[https://books.google.ru/books?id=YmxuAAAAMAAJ&q=Аннексия+Гавайев&dq=Аннексия+Гавайев&hl=en&sa=X&ei=-YkdVaKVFIa2sQH114HoAg&redir_esc=y История внешней политики и дипломатии США, 1867—1918] / Рос. акад. наук. Ин-т всеобщ. истории; Редкол.: Г. П. Куропятник (отв. ред.) и др. — {{М.}}: Наука, 1997. — 383 с. — ISBN 5-02-008656-8</ref> һәм [[1900 йыл]]
1901—1902 йылдарҙа Гавай утрауҙары сенаты рәйесе халыҡ араһынанн сыҡҡан революционер, Лукини Каук (канакса «рус докторы») исеме аҫтында билдәле Николай Судзиловский-Руссель<ref>{{Cite web|url=http://hawaii.gov/lrb/hndbook/appe.html|title=Hawaii Legislators' Handbook — Apppendix E|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130202034434/http://hawaii.gov/lrb/hndbook/appe.html|archivedate=2013-02-02}}</ref> була. Вазифаһында саҡта ул канактарҙы яяҡлаусы реформалар үткәрергә өлгөрә, әммә АҠШ-тың йоғонтоһона ҡаршы тора алмай һәм Америкаға ҡаршы эшләгәне өсөн гражданлыҡтан мәхрүм ителә. Утрауҙарҙың шәкәр плантацияларына эйә булған биш компания урындағы сәйәсәтте контролләй һәм Гавай АҠШ сиктәрендә тигеҙ булмаған хоҡуҡҡа эйә булһын өсөн тырыша, сөнки был осраҡта утрауҙарға Американың хеҙмәт ҡануниәте таралмай өлгәшә һәм шәкәр плантацияларының утрау өҫтөнән контролде үҙ форсаттан ҡуйҙы белә — күрһә өсөн бөтә көсөн статусына эйә төҙөшә Гавайи, АҠШ, шулай итеп түгел, сөнки хеҙмәт ҡануниәтен америка утрауҙарында таралған.
25 юл:
* [http://apdrc.soest.hawaii.edu/Hawaii/ Информационный сайт архипелага Гавайи]{{ref-en}}.
{{Тышҡы һытанмалар}}
[[Категория:Архипелагтар]]
| |||