Христианлыҡ: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
77 юл:
150 меңдән артыҡ кеше христиандар тарафынан (православ, католик һ.б.сиркәүҙәр) изгеләр тип иғлан ителгән (см. [[Канонизация]]). Сиркәү айырымланғансы (1054) исемлеккә ингән изгеләр католиктар һәм православтар тарафынан таныла.
== Дин ғилеме ==▼
== Христианлыҡты тәнҡитләү ==▼
[[Файл:Andrej Rublëv 001.jpg|thumb|Троица, Андрей Рублёв иконаһы]]▼
{{начало цитаты}}▼
Христианлыҡ өс аллалыҡҡа ышаныуҙан тора: Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух. (I Ио. 5, 4-5).<ref>[http://www.magister.msk.ru/library/philos/bulgakov/bulgak26.htm Вероучение] // ''Булгаков С. Н.'' , прот. Православие: Очерки учения Правосл. Церкви. — М., 1991</ref><ref name="pravenc">{{Православная энциклопедия|158182|Вероучение|8|8-11|[[Зайцев, Алексей Алексеевич (богослов)|Зайцев А. А.]]}}</ref>▼
{{конец цитаты}}▼
=== Теология ===▼
Христианлыҡ- Авраамдан (Ибраһим пәйғәмбәрҙән) башланған Инжилдә яҙылғанса (монотеизм), йәғни Донъяны һәм кешене булдырған Аллаһ берҙән- бер тигән ҡараш. Шул уҡ ваҡытта христианлыҡ йүнәлеше монотеизмға троица идеяһын өҫтәп ҡуша: тәбиғәте менән бер үк Аллаһ-Ата, Аллаһ-Ул һәм Аллаһ-Изге-Рух.<ref name="pravenc"></ref>▼
=== Христология ===▼
{{main|Христология}}▼
Христология — [[Иисус Христос]] тураһында тәғлимәт. Христиан сиркәүендә Иисус Тәүратта (библейские) алдан күрелгән Мессия- «идеаль батша», «рухи етәксе, остаз» тип аңлатыла. Ортодоксаль (эҙмә-эҙлекле, тайпылышһыҙ)([[Католицизм|католиктар]], [[Православие|православ христиандар]] һәм [[Протестантизм|протестанттар]]) Иисус Христос — Аллаһ-кеше — ярымилаһ та, ярымкеше лә түгел, ләкин үҙендә тулы мәғәнәлә илаһи һәм бәндәүи тәбиғәтте бергә берләштергән, кәүҙәләндерелгән Аллаһ Улы, ул Ерҙә тыуғанға тиклем мәңге Күктә йәшәгән, ул-Атаһы менән бер үк (тәбиғәте Уның менән бер үк). Арианлыҡ Иисус Христос- донъяны булдырғансы уҡ Аллаһ булдырған иң бөтөн теүәллек тип иҫәпләй. Несторианлыҡ Иисустың Логосының илаһи тәбиғәтен һәм кешегә хас тәбиғәтен айырып ҡарай. Монофизиттар, киреһенсә, Иисустың кешегә хас тәбиғәтенең Логостың (Слово, сын Божий) илаһи тәбиғәте тарафынан йотолоуы тураһында фекер йөрөтә<ref name="Квливидзе">{{Православная энциклопедия|293939|Иисус Христос|21|674-713 |[[Квливидзе, Нина Валериевна|Квливидзе Н. В.]]}}</ref>.▼
=== Христиан антропологияһы ===▼
Христиан дине буйынса, кеше Алланың кәүҙәләнеше буйынса, уға оҡшатып булдырылған. Уның башта етешһеҙлектәре булмай, ул теүәл була, ләкин гонаһ эшләүе арҡаһында түбән хәлгә төшә. Түбән төшкән кешенең күренеп торған тупаҫ тәне, уның көслө теләктәр тулы күңеле һәм Аллаға табан йүнәлтелгән рухы бар. Шуға ҡарамаҫтан, кеше- бер бөтөн, шуға күрә уның күңеле генә түгел, тәне лә ҡотҡарыла ала (күккә олғаша һәм Аллаға яҡыная ала). Иисус Христос- бөтә яҡтан да камил, берләштерелмәйенсә генә Алла тәбиғәте менән бер булған кеше. Ләкин христианлыҡ буйынса үлгәндән һуң тағы башҡа төрлө тормош бар: [[тамуҡ]], [[ожмах]] һәм [[чистилище]] (тик [[Католицизм|католиктар]]ҙа ғына, күңелендә Алла булған, ләкин үҙ ғүмере эсендә гонаһтар эшләгән кешеләр бында таҙарыныу үтә. Улар өсөн христиандар доғалар уҡырға, ҡорбан килтерергә, бүләктәр бирергә тейеш).▼
=== Христиан тылсымлы йолалары ===▼
Алланың кешегә ҡарата юғары ниәте башҡа диндәргә хас булмаған тылсымлы йолалар (таинства) менән бәйле, улар ритуал, ғәҙәти йола сиктәрен үтеп китеүсе ғәмәл. Әгәр йолалар кеше тормошон Алла булмышына бәйләнешен билдәләй һәм бының менән донъя менән кеше араһындағы тыныслыҡ тотороҡлолоғон тәьмин итһә, тылсымлы йолалар (христиандар аңлауынса) ысынлап кеше тормошона Алланың барлығын алып инә һәм киләсәктә «Алла менән берләшеү» (обожение), эсхатологик ваҡытты (ерҙәге һәм космостың башы һәм аҙағына бәйле, рухи) еңеү өсөн нигеҙ булып тора.▼
Бөтә христиандар таныған тылсымлы йола— ''[[суҡындырыу]]'' (инициация, ул кешене христиандар тормошо менән бәйләй һәм Алла менән берләшеүҙең символы, тәүбә) һәм [[Евхаристия]], йәки причащение (икмәк менән шарап ауыҙ итеү, сиркәү өйрәткәнсә, улар- Христостың тәне менән ҡаны, уларҙы ауыҙ итеп, христиан Христос менән ҡушыла тип иҫәпләнә, Христос «унда йәшәй башлай»). [[Православие]] менән [[католицизм]] тағы ла биш тылсымлы йоланы таный, протестанттар уның сакраменталь статусын танымай: ''миро майын һөртөү'' [[миропомазание]]— Изге Рухтың мистик бүләген тапшырыу, Суҡындырыуҙы теүәлләп ҡуйыу, ул кешенең рухи тормошона көс бирә тип иҫәпләнә ; ''тәүбә'' итеү (рухани янында Алла алдында тәүбә итеү һәм гонаһтарҙан арындырыу); ''[[рукоположение]]'' йәки ординация (йәки сиркәү иерархы ҡулын ҡуйып тора, рухани вазифаһына билдәләү ваҡытында башҡарыла, бынан һуң рухани дин ҡәрҙәштәрен уҡытып, өйрәтеп кенә ҡалмай, ете тылсымлы йола башҡара ала, ул иудазм, йәки исламдағы кеүек юридик акт ҡына (документ алыу) түгел); ''никах'' (сиркәүҙә нығытылған никах) Библияла яҙылған Ефесяндарға мөрәжәғәткә ярашлы Христостың сиркәү менән мистик никахында ҡатнашыу кеүек тип аңлатыла ({{Библия|Еф|5:22, 5:32}}); ''[[соборование]]'' (сире кешенең тәненә доғалар уҡып, елей майы һөртәү)— урыҫ православ сиркәүендә (гректар һәм башҡаларҙан айырмалы) ғәҙәттә аңында булмаған кешегә лә соборование йолаһы үткәрелә (был осраҡта йыназаға яҡын тип ҡарарға була, тик христиан йолаһы- Христостың елей майы һөртөп, сирлеләрҙе дауалауы иҫтәлеге). Тылсымлы йолалар һәр саҡ билдәле бер тәнгә бәйле, христианлыҡта улар һәм аскетизм этикаһы һәр саҡ кеше тәбиғәтенең юғары маҡсатына бәйле, шул иҫәптән, тән дә эсхатологик рухи яңырыуға аскетизм һәм тылсымлы йолалар аша әҙерләнергә тейеш.▼
▲== Христианлыҡты тәнҡитләү ==
(әлегә яҙылмаған)
== Христиандар һаны ==
[[Файл:Christian distribution.png|thumb|400px| Донъя илдәрендә христиандар һаны проценттарҙа]]
Юл 129 ⟶ 149:
=== Боронғо көнсығыш православиеһы ===
* Әрмән апостол сиркәүе<ref>[http://aniv.ru/view.php?numer=10&st=13&rub=8 Армянская Церковь и Халкидон] {{недоступная ссылка}}</ref>
* Копт православие сиркәүе<ref>[http://www.coptic.net/EncyclopediaCoptica/ Encyclopedia Coptica]</ref>
Юл 159 ⟶ 179:
* Евангелие христиандары
* Харизматик ағымдар
▲== Дин ғилеме ==
▲[[Файл:Andrej Rublëv 001.jpg|thumb|Троица, Андрей Рублёв иконаһы]]
▲{{начало цитаты}}
▲Христианлыҡ өс аллалыҡҡа ышаныуҙан тора: Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух. (I Ио. 5, 4-5).<ref>[http://www.magister.msk.ru/library/philos/bulgakov/bulgak26.htm Вероучение] // ''Булгаков С. Н.'' , прот. Православие: Очерки учения Правосл. Церкви. — М., 1991</ref><ref name="pravenc">{{Православная энциклопедия|158182|Вероучение|8|8-11|[[Зайцев, Алексей Алексеевич (богослов)|Зайцев А. А.]]}}</ref>
▲{{конец цитаты}}
▲=== Теология ===
▲Христианлыҡ- Авраамдан (Ибраһим пәйғәмбәрҙән) башланған Инжилдә яҙылғанса (монотеизм), йәғни Донъяны һәм кешене булдырған Аллаһ берҙән- бер тигән ҡараш. Шул уҡ ваҡытта христианлыҡ йүнәлеше монотеизмға троица идеяһын өҫтәп ҡуша: тәбиғәте менән бер үк Аллаһ-Ата, Аллаһ-Ул һәм Аллаһ-Изге-Рух.<ref name="pravenc"></ref>
▲=== Христология ===
▲{{main|Христология}}
▲Христология — [[Иисус Христос]] тураһында тәғлимәт. Христиан сиркәүендә Иисус Тәүратта (библейские) алдан күрелгән Мессия- «идеаль батша», «рухи етәксе, остаз» тип аңлатыла. Ортодоксаль (эҙмә-эҙлекле, тайпылышһыҙ)([[Католицизм|католиктар]], [[Православие|православ христиандар]] һәм [[Протестантизм|протестанттар]]) Иисус Христос — Аллаһ-кеше — ярымилаһ та, ярымкеше лә түгел, ләкин үҙендә тулы мәғәнәлә илаһи һәм бәндәүи тәбиғәтте бергә берләштергән, кәүҙәләндерелгән Аллаһ Улы, ул Ерҙә тыуғанға тиклем мәңге Күктә йәшәгән, ул-Атаһы менән бер үк (тәбиғәте Уның менән бер үк). Арианлыҡ Иисус Христос- донъяны булдырғансы уҡ Аллаһ булдырған иң бөтөн теүәллек тип иҫәпләй. Несторианлыҡ Иисустың Логосының илаһи тәбиғәтен һәм кешегә хас тәбиғәтен айырып ҡарай. Монофизиттар, киреһенсә, Иисустың кешегә хас тәбиғәтенең Логостың (Слово, сын Божий) илаһи тәбиғәте тарафынан йотолоуы тураһында фекер йөрөтә<ref name="Квливидзе">{{Православная энциклопедия|293939|Иисус Христос|21|674-713 |[[Квливидзе, Нина Валериевна|Квливидзе Н. В.]]}}</ref>.
▲=== Христиан антропологияһы ===
▲Христиан дине буйынса, кеше Алланың кәүҙәләнеше буйынса, уға оҡшатып булдырылған. Уның башта етешһеҙлектәре булмай, ул теүәл була, ләкин гонаһ эшләүе арҡаһында түбән хәлгә төшә. Түбән төшкән кешенең күренеп торған тупаҫ тәне, уның көслө теләктәр тулы күңеле һәм Аллаға табан йүнәлтелгән рухы бар. Шуға ҡарамаҫтан, кеше- бер бөтөн, шуға күрә уның күңеле генә түгел, тәне лә ҡотҡарыла ала (күккә олғаша һәм Аллаға яҡыная ала). Иисус Христос- бөтә яҡтан да камил, берләштерелмәйенсә генә Алла тәбиғәте менән бер булған кеше. Ләкин христианлыҡ буйынса үлгәндән һуң тағы башҡа төрлө тормош бар: [[тамуҡ]], [[ожмах]] һәм [[чистилище]] (тик [[Католицизм|католиктар]]ҙа ғына, күңелендә Алла булған, ләкин үҙ ғүмере эсендә гонаһтар эшләгән кешеләр бында таҙарыныу үтә. Улар өсөн христиандар доғалар уҡырға, ҡорбан килтерергә, бүләктәр бирергә тейеш).
▲=== Христиан тылсымлы йолалары ===
▲Алланың кешегә ҡарата юғары ниәте башҡа диндәргә хас булмаған тылсымлы йолалар (таинства) менән бәйле, улар ритуал, ғәҙәти йола сиктәрен үтеп китеүсе ғәмәл. Әгәр йолалар кеше тормошон Алла булмышына бәйләнешен билдәләй һәм бының менән донъя менән кеше араһындағы тыныслыҡ тотороҡлолоғон тәьмин итһә, тылсымлы йолалар (христиандар аңлауынса) ысынлап кеше тормошона Алланың барлығын алып инә һәм киләсәктә «Алла менән берләшеү» (обожение), эсхатологик ваҡытты (ерҙәге һәм космостың башы һәм аҙағына бәйле, рухи) еңеү өсөн нигеҙ булып тора.
▲Бөтә христиандар таныған тылсымлы йола— ''[[суҡындырыу]]'' (инициация, ул кешене христиандар тормошо менән бәйләй һәм Алла менән берләшеүҙең символы, тәүбә) һәм [[Евхаристия]], йәки причащение (икмәк менән шарап ауыҙ итеү, сиркәү өйрәткәнсә, улар- Христостың тәне менән ҡаны, уларҙы ауыҙ итеп, христиан Христос менән ҡушыла тип иҫәпләнә, Христос «унда йәшәй башлай»). [[Православие]] менән [[католицизм]] тағы ла биш тылсымлы йоланы таный, протестанттар уның сакраменталь статусын танымай: ''миро майын һөртөү'' [[миропомазание]]— Изге Рухтың мистик бүләген тапшырыу, Суҡындырыуҙы теүәлләп ҡуйыу, ул кешенең рухи тормошона көс бирә тип иҫәпләнә ; ''тәүбә'' итеү (рухани янында Алла алдында тәүбә итеү һәм гонаһтарҙан арындырыу); ''[[рукоположение]]'' йәки ординация (йәки сиркәү иерархы ҡулын ҡуйып тора, рухани вазифаһына билдәләү ваҡытында башҡарыла, бынан һуң рухани дин ҡәрҙәштәрен уҡытып, өйрәтеп кенә ҡалмай, ете тылсымлы йола башҡара ала, ул иудазм, йәки исламдағы кеүек юридик акт ҡына (документ алыу) түгел); ''никах'' (сиркәүҙә нығытылған никах) Библияла яҙылған Ефесяндарға мөрәжәғәткә ярашлы Христостың сиркәү менән мистик никахында ҡатнашыу кеүек тип аңлатыла ({{Библия|Еф|5:22, 5:32}}); ''[[соборование]]'' (сире кешенең тәненә доғалар уҡып, елей майы һөртәү)— урыҫ православ сиркәүендә (гректар һәм башҡаларҙан айырмалы) ғәҙәттә аңында булмаған кешегә лә соборование йолаһы үткәрелә (был осраҡта йыназаға яҡын тип ҡарарға була, тик христиан йолаһы- Христостың елей майы һөртөп, сирлеләрҙе дауалауы иҫтәлеге). Тылсымлы йолалар һәр саҡ билдәле бер тәнгә бәйле, христианлыҡта улар һәм аскетизм этикаһы һәр саҡ кеше тәбиғәтенең юғары маҡсатына бәйле, шул иҫәптән, тән дә эсхатологик рухи яңырыуға аскетизм һәм тылсымлы йолалар аша әҙерләнергә тейеш.
== Иҫкәрмәләр ==
{{
== Әҙәбиәт ==
| |||