РККА-лағы репрессиялар (1937—1938): өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) "{{subst:L}} {{главная|Сталин репрессиялары}} Файл:5marshals 01.jpg|thumb|300px|Тәүге биш [[Советт..." исемле яңы бит булдырылған |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
5 юл:
'''1937—1938 йылдарҙа РККА-лағы репрессиялар''' — РККА һәм РКВМФ команда һәм етәкселек составына ҡарата күләмле сәйәси репрессиялар («таҙартыуҙар»), уларҙы ҡайһы бер тикшеренеүселәр СССР-ҙағы Сталин шәхесе культының тура эҙемтәһе булған «Оло террор» сәйәсәтенең өлөшө, сағылышы тип билдәләйҙәр. Ысынында репрессиялар 1936 йылдың икенсе яртыһында башлана, әммә 1937 йылдың май-июнендә М. Н. Тухачевскийҙы һәм башҡа ете юғары дәрәжәләге хәрбиҙәрҙе ҡулға алғандан һәм хөкөм иткәндән һуң репресиялар ҡолас йәйеп үткәрелә; 1937—1938 йылдарға репрессияларҙың юғары нөктәһе тура килә, ә 1939—1941 йылдарҙа кинәт туҡтатылғандан һуң, улар күпкә әҙерәк интенсивлыҡ менән дауам ителә. Репрессиялар сәйәси мотивтар буйынса эштән бушатыуҙа, ҡулға алыуҙа һәм уйлап сығарылған эштәр буйынса хөкөм итеүҙә кәүҙәләнә.
РККА һәм РКВМФ-тың меңләгән командирҙары һәм яугирҙары законһыҙлыҡ һәм фальсификацияланған ғәйепләүҙер ҡорбандары булалар. Сәйәси репрессияларҙың төп һөжүме юғары звеноның команда составына тура килә: СССР оорона наркомы урынбаҫарҙарына, хәрби округтар (флоттар) ғәскәрҙәре командующийҙарына, уларҙың урынбаҫарҙарына, корпус, дивизия, бригада командирҙарына ҡаршы йүнәлтелә. Идаралыҡтар һәм штабтарҙың команда-етәкселек составы, хәрби-уҡыу йорттарының профессор-уҡытыусылар составы бик ҙур зыян күрә<ref name="мильбах">[http://www.dissercat.com/content/politicheskie-repressii-komandno-nachalstvuyushchego-sostava-raboche-krestyanskoi-krasnoi-ar Мильбах В. С. Политические репрессии командно-начальствующего состава Рабоче-Крестьянской Красной Армии и Флота на Востоке страны в 1936—1939
Һуғыштан алдағы йылдарҙа Ҡыҙыл Армияла сәйәси репрессияларҙың төп ҡорбандарын «хәрби-фашистик заговоры» һәм "уң троцкист ойошмалары"ның ағзалары тәшкил итә, уларҙың эштәрен СССР Юғары судының Хәрби коллегияһы ҡарай. Кәрәкле күрһәтмәләр алыу өсөн ғәйепләнеүселәр мыҫҡыллауҙарға, туҡмауҙарға һәм язалауға дусар ителәләр. Тикшереү барышында «дошмандарға» һәм «шпиондарға» ҡарата «физик баҫым сараларын» ҡулланыу СССР-ҙың юғары партия һәм дәүләт етәкселеге тарафынан рөхсәт ителә. «Хәрби-фашистик заговорҙа» ҡатнашыуҙа ғәйепләнгән командирҙарҙың, начальниктарҙың һәм политработниктарҙың күпселеге юғары язаға — атып үлтереүгә хөкөм ителә. Шул уҡ көндө кисекмәҫтән хөкөм ителмәгән ҡайһы берҙәргә генә һуңынан был приговор холоҡто төҙәтеү-хеҙмәт лагеры менән алмаштырыла{{sfn|Сувениров|1998|с=?}}.
19 юл:
• 25 сентябрь — 97-се уҡсылар дивизияһы командиры һәм военкомы, комдив Ю. В. Саблинды ҡулға алыу{{sfn|Черушев Н., Черушев Ю.|2012|с=274}}<ref name="П1" group="прим."/>.
• 17 декабрь — 66-сы уҡсылар дивизияһы штабы начальнигы полковник И. Л. Карпелде ҡулға алыу{{sfn|Сувениров|1998|с=432|name="ТКА432"}}<ref name="П1" group="прим."/>.
=== 1937 йыл ===
* [[23 февраль]]—[[5 март]] — Пленум ЦК ВКП(б) Үҙәк Комитеты пленумы. СССР Оборона наркомы [[Ворошилов Климент Ефремович|К. Е. Ворошилов]] на заседании Пленума ЦК ВКП(б)Үҙәк Комитеты Пленумында: «…Армияла хәҙерге мәлгә әле ул тиклем күп дошман фашланмаған. Бәхеткә күрә, тип әйтәм, сөнки Ҡыҙыл Армияла дошмандар ғөмүмән күп түгелдер, тигән өмөттәмен. Шулай булырға тейеш тә, сөнки армияға партия үҙенең иң яҡшы кадрҙарын ебәрә; ил иң сәләмәт һәм ныҡ кешеләрҙе ебәрә», — тип әйтә.
Юл 68 ⟶ 69:
* [[27 июнь]] — Баш хәрби советы [[Л. З. Мехлис]]тың [[ДКФ]], [[ЗабВО]] һәм [[СибВО]]-нан «совет власына ҡаршы көрәшкән бөтә колчковсыларҙы» сығарыу тәҡдимен ҡабул итә{{sfn|Главный военный совет РККА|2004|с=110}}.
* [[17 ноябрь]] — [[СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы]] һәм ВКП(б) Үҙәк комитеты «Ҡулға алыуҙар, прокурор надзоры һәм тикшереүҙе алып барыу тураһында» исемле ҡарар ҡабул итә, уға ярашлы НКВД тройкалары бөтөрөлә{{sfn|Органы госбезопасности в ВОВ|1995|с=3—8}}. Ҡарар НКВД һәм юстиция органдары эшендәге үҙгәрештәргә һәм законлыҡты тәьмин итеү өсөн ыңғай шарттар тыуҙырыуға булышлыҡ {{sfn|Сувениров|1998|с=275|name="ТКА275"}}{{sfn|Черушев|2006|с=8—9}}{{sfn|Мильбах|2007|с=86—87}}.
== Сәйәси мотивтар буйынса эштән бушатыу ==
=== Эштән бушатыу тәртибе ===
РККА-нан комначсоставты эштән бушатыу СССР оборона халыҡ комиссариатының һәм хәрби округтарҙың шәхси составы буйынса бөойоҡтар аша башҡарыла{{sfn|Военный совет при НКО. 1-4 июня 1937 г.|2008|с=550|name="ВСИ550"}}. 1937 йылдың июнендә округтар һәм флоттарҙың хәоби советтарына полк командирына тиклем офицерҙарҙы эштән бушатыу хоҡуғы бирелә<ref name="ВСИ543"/>. 1937 йылдың 17 октябрендә хәрби советтар бындай хоҡаҡтарҙан мәхрүм ителә {{sfn|Приказы НКО. 1937 — 22 июня 1941 г.|1994|с=31—32}}, әммә хәрби округтар 1938 йылда ла эштәр бушатыуҙы башҡаралар. Мәҫәлән, 1938 йылдың 11 июленән 13 июлгә тиклем [[В. К. Блюхер]] 279 офицерҙы эштән бушатыу буйынса 12 бойороҡҡа ҡул ҡуя {{sfn|Мильбах|2007|с=112|name="МОКДВА112"}}.
=== Эштән бушатыу күләмдәре ===
РККА-нан бушатылғандар һаны буйынса мәғлүмәттәр РККА УКНС статистик белешмәләрендә бар, улар менән хәҙерге ваҡытта тарихсыларҙың күпселеге ҡуллана: 1940 йылда ВКП(б) Үҙәк Комитетына ебәрелгән а Е. А. Щаденко справкаһы, унда РККА-нан бушатылған һаны тураһында мәғлүмәт тупланған (Хәрби-һауа көстәренән тыш)<ref>{{статья
|заглавие = О работе за 1939 год (Из отчёта начальника Управления по начальствующему составу РККА Наркомата обороны СССР Е. А. Щаденко)
|ссылка =
|издание = [[Известия ЦК КПСС]]
|место = М.
|год = 1990
|номер = 1
|страницы = 186—192
}}</ref>{{sfn|Военный совет при НКО. 1-4 июня 1937 г.|2008|с=548—551}} (на неё ссылаются Уколов и Ивкин<ref name="ИУ56"/>, Мельтюхов<ref name="ММИ116"/>, Сувениров{{sfn|Сувениров|1998|с=137|name="ТКА137"}}, Печёнкин{{sfn|Печёнкин|2003|с=126—127}}, Черушев{{sfn|Черушев. Удар по своим|2003|с=272—274}}, Лазарев{{sfn|Лазарев|2012|с=20—21}}); ряд статистических документов УКНС статистик документтары, уларҙы Черушев 1998 йылда нәшер итә{{sfn|Статистика антиармейского террора. № 2|1998}}{{sfn|Статистика антиармейского террора. № 3|1998}} (на них ссылаются Сувениров{{sfn|Сувениров //ВИА, 2007. № 12|2007|с=86, 98}}, Черушев{{sfn|Черушев. Удар по своим|2003|с=269—270, 472}}, Мильбах{{sfn|Мильбах|2007|с=156—158, 164, 342-343}}{{sfn|Григорян, Мильбах, Чернавский|2013|с=160, 307}}); «1937 һәм 1938 йылдарҙа хәрби дәрәжәләре буйынса бушатылған комначсоставы һаны тураһында белешмә» (на неё ссылаются Печёнкин{{sfn|Печёнкин|2003|с=115|name="ПРО115"}}, Черушев{{sfn|Черушев|2006|с=46—47}}). Бынан тыш, Комал{{sfn|Комал|1990|с=24|name="ФБК24"}} һәм Сувениров<ref name="ТКА137"/> РККА-нан бушатылған ВВС офицерҙары тураһында мәғлүмәттәр бирә. РКВМФ-тан бушатыуҙар тураһында мәғлүмәттәр Близниченко һәм Мильбах эштәрендә бар<ref name="П5" group="прим."/>.
Был белешмәләрҙә телгә алынған бөтә офицерҙар ҙа сәйәси мотивтар буйынса эштән бушатылмаған.
Сәйәси мотивтар буйынса эштән сығарылғандарҙың теүәл һанын билдәләү тарихсыларҙа билдәле ҡыйынлыҡтар тыуҙыра, уларҙың фекерҙәре таблицаға индерелгән:
{|class="wikitable"
|+Хәҙерге тарихсылар мәғлүмәттәренә ярашлы,, 1937—1939 йылдарҙа РККА-нана сәйәси мотивтар буйынса (шул иҫәптән, ҡулға алыуға бәйле) эштән бушатылған
|-
! align="center" | Авторы
! align="center" | Эштән бушатылғандарҙың һаны
! align="center" | Авторҙың комментарийы
|-
|
[[О. Ф. Сувениров]]<ref name="ТКА137"/>
|
28685 (ҡоро ер һәм диңгеҙ көстәре) һәм 4773 (һауа көстәре)
|
ВВС-тан эштән бушатылғандар һаны (математик һанау)
|-
|
А. А. Печёнкин{{sfn|Печёнкин|2003|с=126|name="ПРО126"}}
|
28685
|
Һауа көстәренән тыш
|-
|
Н. С. Черушев{{sfn|Черушев. Удар по своим|2003|с=271—272}}
|
15578 (в 1937), 8612 (в 1938), 357 (в 1939)
|
—
|}
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
| |||