Румыния: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
170 юл:
1990 йылдың майында тәүге ирекле президент һәм парламент һайлауҙары үткәрелә. 1990 йылдан президент вазифаһын өс мөҙҙәт дауамында (1996—2000 йылдарҙағы өҙөклөк менән) [[Ион Илиеску]] биләй, ул 2004 йылда отставкаға китә. Ошо осорҙа хөкүмәт 1990-сы йылдар көрсөгө эҙемтәләрен еңергә өлгәшә һәм 2007 йылда [[Болгария]] менән бергә [[Европа берлеге]]нә инеүҙе дәүләт сәйәсәтенең төп маҡсаты итеп һанай.
2004 йылдың 29 мартында Румыния
== Халҡы ==
270 юл:
Румыния һәм [[Молдавия]] араһында көсөргәнешле мөнәсәбәттәр һаҡлана, ике ил сиктәре буйынса килешеүе юҡ. 2009 йылдың майында Румыния Президенты Бэсеску, Молдова Республикаһы менән сиктәрҙе танымай, тип белдерә һәм шуның менән Париж тыныслыҡ килешеүен (1947)<ref>Публ.: Мирный договор с Румынией, [М.], 1947</ref>, Европа хәүефһеҙлеге буйынса Хельсинки Кәңәшмәһе Ахырғы акты (1975), Ялта-Потсдам конференциялары ҡарарҙарын инҡар итә<ref>[http://kp.md/daily/24294.5/489118 Президент Румынии Бэсеску]</ref>. 2013 йылдың ноябрендә Траян Бэсеску Молдавия менән берҙәм дәүләт булдырыу теләге булыуын белдерә<ref>{{cite web | url = http://www.dni.ru/polit/2013/11/28/264926.html | title = ДНИ.РУ ИНТЕРНЕТ-ГАЗЕТА ВЕРСИЯ 5.0 / Румыния хочет объединиться с Молдавией}}</ref>, әммә Молдавия премьер-министры Юрий Лянкэ, Молдавия берләшеүгә әҙер түгел, тип яуаплай<ref>{{cite web | url = http://ria.ru/world/20131129/980670822.html | title = Премьер Молдавии: республика не готова к объединению с Румынией | РИА Новости}}</ref>.
== Иҡтисад ==
{{main| Румыния иҡтисады}}
2019 йылдың 1 ғинуарынан алып .ғары квалификациялы белгестәр өсөн минималь эш хаҡының күләме брутто 2080 румын лейы тәшкил итә. 2019 йылға ҡарата Румынияла минималь һәм урта эш хаҡының айырмаһы — [[Кейтц индексы]] буйынса уртаэш хаҡы — 4532 лей һәм минималь — 2080 лей<ref>https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_publication/field_ef_document/ef18005en.pdf</ref><ref>[http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=earn_mw_cur&lang=en]</ref>) 46 % тирәһе тәшкил итә<ref name="автоссылка2">[https://economie.hotnews.ro/stiri-finante_banci-24512101-proiect-salariu-minim-2-300-lei-brut-2021-studii-superioare-2-350-lei-milioane-salariati.htm Proiect: Salariu minim de 2.300 lei brut în 2021. Cel pentru studii superioare rămâne la fel: 2.350 lei/ 1,4 milioane salariați primesc minimul pe economie — Finante & Banci -…<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="автоссылка1">[https://www.startupcafe.ro/taxe/salariul-minim-2021-ianuarie-calcul.htm Premierul Cîțu: Salariul minim va crește de la 1 ianuarie 2021. Cum s-a calculat<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="автоссылка3">[https://playtech.ro/2020/salariu-minim-romania-2021/ Ce se întâmplă cu salariul minim din România în 2021: s-a schimbat schimbarea<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="автоссылка5">[https://www.zf.ro/eveniment/guvernul-citu-discuta-majorarea-salariului-minim-2021-2-230-lei-2-19828341 Guvernul Cîţu discută majorarea salariului minim în 2021 de la 2.230 de lei la 2.300 lei brut, adică 70 de lei, ceea ce înseamnă că salariul net va ajunge la 1.386 lei. O…<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="автоссылка4">[https://www.mediafax.ro/politic/guvernul-vrea-sa-creasca-salariul-minim-brut-cu-70-de-lei-19827729 Guvernul vrea să crească salariul minim brut cu 70 de lei<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. 2021 йылдың 1 ғинуарынан минималь эш хаҡы брутто 2300 румын лейы һәм квалификациялы белгестәр өсөн 2350 румын лейы (€473,07 һәм €483,36 юғары квалификациялы белгестәр өсөн), ә нетто 1386 румын лейы һәм квалификациялы белгестәр өсөн 1413 румын лейы (€285,08 һәм €290,63 юғары квалификациялы белгестәр өсөн) тәшкил итә<ref name="автоссылка2" /><ref name="автоссылка1" /><ref name="автоссылка3" /><ref name="автоссылка5" /><ref name="автоссылка4" /><ref>[http://www.calculator-salarii.ro/salariu-minim-pe-economie-2020/ Salariu minim pe economie in anul 2021<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="accace">[https://accace.ro/calculator-salarii/ Calculator salarii 2021 (full time) | Accace Romania<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
=== Дөйөм торошо, төп күрһәтмәләре ===
[[Файл:Magheru Boulevard Bucharest.jpg|thumb|Бухарест]]
'''Өҫтөнлөктәре''': нефть запастары, тотороҡло баҙар иҡтисадына уңышлы күсте. Түбән [[инфляция]] (3,2 %)<ref name="IMFWEORO">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=54&pr.y=6&sy=2017&ey=2021&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=968&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CPCPIPCH%2CGGXWDG_NGDP&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org|access-date=2019-04-11}}</ref>. Румыния — Европа берлегенең берҙәм баҙары ағзаһы. Ярайһы уҡ юғары иҡтисади үҫеше темптары (ЕБ буйынса уртасанан юғарыраҡ), һәм түбән дәүләт бурысы (ЕБ буйынса уртасанан түбәнерәк). Өҫтәүенә ярайһы уҡ арҙан, шул уҡ ваҡытта ЕБ илдәре менән сағыштырмаса белемле эш көсө. Эшһеҙлек кимәленең ҡәтғи рәүештә түбәнәйеүе һәм эшсе көстәре дефицитының көсәйеүе шарттарында 2019 йылға ҡарата эш хаҡының үҫеше иҡтисади үҫеш темптары яйлауынан тотҡарланмай.
'''Бушаҡ яҡтары''': Бик насар сеймал базаһы. Көслө коррупция. Бик яй барған баҙар реформалары. Инфраструктураға һәм [[НИОКР]]-ға инвестицияларҙың аҙ күләме. Иң ҙур проблема — түбән тыуым һәм халыҡтың башҡа илдәргә эмиграцияһы менән бәйле эшкә һәләтле эшселәр көсө дефициты һәм персионерҙарҙың һаны артыуы. Эш биреүселәр үҙ хеҙмәткәрҙәренә яһалма рәүештә эш хаҡын күберәк түләргә мәжбүр ителгәнгә күрә, етештереүсәнлек һәм эш хаҡы күләме араһында дисбаланс тыуҙыра.
Иң эре иҡтисади тармаҡ — нефтте мығарыу, «''[[Rompetrol]]'» байтаҡ баҙар өлөшөн биләй, әммә нефттең запастары бик аҙ һәм уның табышы йылдан-йыл кәмей бара.
Нефть-газ ҡоролмаларын етештереүселәрҙең береһе (бөтә нефть-газ ҡоролмаларының 80 % етештерә) — «Упетром — 1 Май заводы» ([[Плоешти]]); 2008 йылда заводҡа нигеҙ һалыуға 100 йыл тулды.
2000-се йылдар башынан Румыния нефтте үҙе тапҡанға ҡарағанда ике тапҡырға күберәк тотона, был хәл нефть экспорты — импортҡа ла ҡағыла.
Румынии тәбиғи газ запастары бар, әммә аҙаҡҡы йылдарҙа ил, үҙә ихтыяжын ҡәнәғәтләндерер өсөн, газды импортларға мәжбүр була.
Ауыл хужалығының төп тармағы — [ҫемлелек]], [[иген культуралары]]. [[Виноград]] хужалығы үҫешкән. [[Малсылыҡ]]та — һарыҡтарҙыһәм эре мөгөҙлө малды үрсетеү.
Румынияла [[туризм]] үҫешә. Илдең иң эре курорт төбәге— [[Ҡара диңгеҙ]] буйы.
Эшсе көсөнөң бүленеше: яҡынса 30 % — ауыл хужалығында, 23 % — сәнәғәттә, 47 % — хеҙмәтләндереү өлкәһендә (2006).
Румын экспортының төп статьялары<ref>{{Cite web |url=https://oec.world/ru/profile/country/rou/ |title=Румыния на портале https://oec.world/ru |accessdate=2019-08-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190823090659/https://oec.world/ru/profile/country/rou/ |archivedate=2019-08-23 |deadlink=yes }}</ref> [[машиналар эшләү]] продукцияһы — 29,5 %, транспорт саралары һәм запчастар 18,4 % һәм [[металлургия]] сәнәғәте продукцияһы — 7,8 %. В 2017 йылда экспорт күләме 70,5 млрд долларҙа баһалана. Импортта машиналар төҙөү продукцияһы, сеймал, шул иҫәптән нефть һәм газ, химикаттар, [[текстиль]] һәм текстилдән әйберҙәр өҫтөнлөк ала. 2017 йылда импорт күләме 81,4 млрд доллар тәшкил итә.
Тышҡы сауҙа буйынса төп партнерҙары — [[Германия]], [[Италия]], [[Франция]], [[Венгрия]] (2017).
== Транспорт ==
«[[Румын тимер юлдары]]» — йөк тейәү һәм пассажирҙарҙы ил эсендә ташыуҙың байтаҡ өлөшөн башҡарған тимер юлы компанияһы. Тимер юлдары оҙонлоғо —11 мең километрҙан ашыу.
Румын тимер юлдарының үҙенсәлеге — транспорт һәм йөктәрҙең хәрәкәтен бик ныҡ яйлатҡан бер колеялыҡ.
Транспорт селтәренең 1075 км [[Дунай]] буйлап үтә. Румын порттарының мөһимлеге [[Рейн]] — Дунай транс-европа магистрален төҙөүгә бәйле арта бара..
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
| |||