Википедия

Босний теле: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
 
'''Босния теле''' (Босняк, босан, бошняк; үҙ исеме: Bosanski jezik / босански)  — көньяҡ славян төркөмө теле. Традицион рәүештә сербохорват этнолекты иҫәпләнә.
Был күбеһенсә элекке Югославияның [[Босния һәм Герцеговина|Босния]] һәм [[Герцеговина (өлкә)|Герцеговина]]<nowiki/>ла таралған мосолман халҡының теле. Косовола һәм Новопазар Санджагында рәсми статус бирелгән. Серб Республикаһында рәсми рәүештә халыҡтың ''језик бошњачког'' тип атала.
 
Серб һәм хорват теленән төп тел айырмаһы [[Ғосман империяһы]] осоронда нығынған [[Төрки халыҡтар|төрки]], [[Ғәрәп теле|ғәрәп]] һәм фарсы теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә. Босния телендә 1,33 миллион самаһы кеше һөйләшә.
 
Яҙмала [[латиница]], һәм [[кириллица]], элек [[ғәрәп яҙмаһы]], [[глаголица]], босанчица (кириллицаның урындағы төрө) ҡулланылған.
 
== Лингвогеография ==
13 юл:
[[Ethnologue]] баҫмаһы мәғлүмәттәре буйынса, донъяла яҡынса 1334 мең кеше босния телендә һөйләшә, шуларҙың:
 
* [[Босния һәм Герцеговина|Босния]]<nowiki/>ла һәм [[Герцеговина (өлкә)|Герцеговина]]<nowiki/>ла  — 1120 мең кеше (2014);
* Сербияла (башлыса Рашт округында)  — 135 мең кеше (2002);
* [[Косово Республикаһы|Косово]]<nowiki/>ла —28,9 мең кеше (2011);
* [[Черногория]]<nowiki/>ла  — 36,7 мең кеше, уларҙың 33 меңе  — босния телен, 3,6 меңе  — босняк теле туған теле тип атай (2011);
* Хорватияла  — 16,86 мең кеше (2011);
* [[Төньяҡ Македония]]<nowiki/>ла (Петровец, Скопье, Велес һәм Зелениково общиналарында)  — 8,56 мең кеше (2002).
 
Шулай уҡ [[Көнбайыш Европа]], [[Төркиә]] һәм [[Төньяҡ Америка]] илдәренең хеҙмәт мигранттары, иммигранттар һәм уларҙың нәҫелдәре араһында босния теле таралған.
26 юл:
=== Социолингвистик мәғлүмәттәр ===
[[Файл:Idioma_bosnio_dentro_del_serbo_croata.png|мини|200x200пкс|Босния теле ареалы]]
Босния теле [[Босния һәм Герцеговина|Босния]]<nowiki/>ла һәм [[Герцеговина (өлкә)|Герцеговина]]<nowiki/>ла [[Серб теле|серб]] һәм [[хорват теле]] менән бер рәттән [[рәсми тел]] булып тора. Унда өс тел рәсми һанала. Республикала билдәләнгән тиң хоҡуҡлылыҡ һәм рәсми декларацияланған телдәр булғанда, уларҙы этник-территориаль билдәһе буйынса (айырым уҡытыу, [[Киңкиң мәғлүмәт саралары|киң мәғлүмәт сараларын]]н<nowiki/>ың милли йүнәлеше) ҡулланыу дифференциацияһы барлыҡҡа килә. Быға ярашлы, Босния һәм Герцеговинала [[босния теле]] тик мосолман общиналарын символлаштыра (әҙәби телдәрҙең байтаҡ оҡшашлығын һәм һөйләшеүселәрҙең диалект айырмаларын иҫәпкә алып, һәр ваҡыт уларҙың милли сығышы менән яраҡлаштырыла).
 
Босния һәм Герцеговинанан тыш, босния теле Сербияның ҡайһы бер төбәктәрендә рәсми статусҡа эйә. Төбәк телдәре йәки аҙ һанлы телдәр тураһында Европа хартияһын ратификациялаусы Югославияның 2006 йылғы декларацияһында яҡлау һәм үҫтереү гарантияланған телдәр иҫәбенә босния теле лә инндерелә.
 
Сербияла урындағы үҙидара тураһындағы закондарға ярашлы, босния теле Санджак тарихи өлкәһенең Раш һәм Златиборд округтарының бер нисә округында сербтар менән бер рәттән икенсе рәсми тип танылды. «Косовоның ваҡытлыса үҙидараһының Конституция нигеҙҙәре» буйынса дәүләттең бөтә закондары албан, серб, инглиз, төрөк һәм босния телдәрендә баҫыла. Ул 2001 йылда Косово төбәгенең серб регионында төп закон сифатында ҡабул ителә, ул де-факто Косово Республикаһының бойондороҡһоҙ дәүләт булып тора. Босния теленә төрөк һәм сиған телдәре менән бер рәттән был телдәрҙе йөрөтөүселәр һаны 5 % кәм булмаған Косовоныңтеге йәки был төбәгендә рәсми таныу хоҡуғы бирелә.2008 йылдан алып Драгаш общинаһы  — босния телен рәсми телдәргә (албан һәм серб телдәре менән бер рәттән) индергән берҙән-бер төбәк (халыҡтың төп халҡын [[албандар]] һәм горан милләтенең славян-мосолман этник төркөмө тәшкил итә).
 
Шулай уҡ босния теле Черногорияла ҡанун тарафынан танылған төбәк теле булып тора.
38 юл:
== Тел үҙенсәлектәре ==
[[Файл:Bosnian_dictionary_by_Muhamed_Hevaji_Uskufi_Bosnevi_in_1631.jpg|мини|229x229пкс|Босния-төрөксә һүҙлек (ғәрәп яҙмаһы, 1631)]]
Босния әҙәби теле нормаларының (ул штокав һөйләшенә (сербский, хорват һәм черногор) нигеҙләнгән өс әҙәби стандарттан айырылып тора) төп билдәләренә инә:
 
# Тартынҡы /''h.''/ фонемаһының һаҡланыуы һәм икенсел барлыҡҡа килеүе: ''bahnuti'' «ҡапыл барлыҡҡа килгән» ([[Серб теле|сер.]], [[Хорват теле|хорв.]] ''banuti''), ''se horiti'' «сағыла» (сер., хорв. ''se oriti''), ''hrđa'' ''ржавчина'' (сер., хорв. ''rđa''), ''hudovica'' «тол ҡатын» (сер., хорв. ''udovica''), ''mehak'', ''mehka'', ''mehko'' «йомшаҡ», «йомшаҡ», «йомшаҡ» (сер., хорв. ''mek'', ''meka'', ''meko''), ''sahat'' «сәғәт», «сәғәт» (сер., хорв. ''sat'') һәм башҡалар.
50 юл:
 
== Иҫкәрмәләр ==
 
; Комментарийҙар
{{Иҫкәрмәләр|group=~}}
Юл 58 ⟶ 57:
 
== Әҙәбиәт ==
 
* {{Китап|автор=[[Дуличенко, Александр Дмитриевич|Дуличенко А. Д.]]|заглавие=Введение в славянскую филологию|ссылка=|место={{М.}}|издательство=«Флинта»|издание=2-е изд., стер|год=2014|страницы=|страниц=720|isbn=978-5-9765-0321-2|ref=Дуличенко}}
* {{Китап|автор=Кречмер А. Г., Невекловский Г.|часть=Сербохорватский язык (сербский, хорватский, боснийский языки)|ссылка часть=http://www.slavcenteur.ru/Proba/ucheba/kursy/KretschNewekl_SerbohorvJazyk.pdf|заглавие=[[Языки мира (серия книг)|Языки мира. Славянские языки]]|ответственный=|издание=|место={{М.}}|издательство=[[Academia]]|год=2005|том=|страниц=62|isbn=5-87444-216-2|ref=Кречмер, Невекловский}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Босний_теле» битенән алынған