Висим ҡурсаулығы

Висим биосфера ҡурсаулығы ("Висимский дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы" федераль дәүләт учреждениеһы) - Свердловск өлкәһенең Түбәнге Тагил ҡалаһы "муниципаль берәмегендә урынлашҡан дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы.

Тарихы

Ҡурсаулыҡ 1946 йылда "Висим" атамалы 56,4 мең гектар майҙанда ойошторолған. 1951 йылда ул бөтөрөлгән. 1971 йылдың 6 июлендә хәҙерге Висимский ҡурсаулығы исеме аҫтында элекке биләмәнең 9,5 мең гектар майҙанында төҙөлгән. Яңынан тергеҙгәндә ҡурсаулыҡты ҡайһы бер энтузиастар яҙыусы Д. Н. Мамина-Себер хөрмәтенә "Маминский" тип атарға тәҡдим итәләр

1973 йылда майҙан 13,5 мең гектарға тиклем арттырыла. Бынан тыш, 66,1 мең гектар майҙанда һаҡ зонаһы бүленә.

2001 йылда һаҡ зонаһы иҫәбенә ҡурсаулыҡтың майҙаны 33,5 мең гектарға тиклем арттырыла.

Шул иҫәптән, биосфера полигонын булдырыу өсөн 7750 гектар ер бүленгән, ҡурсаулыҡ биосфера резерваты статусын алған.

Хәҙер һаҡ зонаһының майҙаны 46,1 мең гектар тәшкил итә.

Висимский ҡурсаулығының һаҡлау зонаһы сиктәрендә "Старик-Камень", "Камешек", «Кедровник на реке Нотихе», «Первобытный лес у деревни Большие Галашки», «Обнажения на реке Сулём», "Шайтанское һаҙлығы" тәбиғәт ҡомартҡылары бүленгән.

Биләмәнең дөйөм характеристикаһы

Ҡурсаулыҡ уртаса континенталь климат менән характерлана. Уртаса йыллыҡ һауа температураһы -0,1° билдәһенә тиң. Абсолют минимум -50,0 °C,, абсолют максимум 37,0 °C. Иң йылы айҙың уртаса температураһы (июль) 16,6 °C, иң һыуыҡ айҙыҡы (ғинуар) - 16,8 °C. Йылына атмосфера яуым-төшөмө - 350-ҙән 700 миллиметрға тиклем тәшкил итә. Ҡурсаулыҡ биләмәһе Урта Уралдың көнбайыш битләүендә, Чусыу (Чусовая) йылғаһы (Сулем, Дарья, Шишим йылғалары) ҡушылдыҡтарының уң ярында, уларҙың үрге ағымында урынлашҡан. Ҡурсаулыҡ биләмәһе буйлап Европа һәм Азия сиге үтә. Ҡурсаулыҡтың күпселек өлөшө Европала ята һәм Волга бассейнына ҡарай.

Ҡурсаулыҡта көнсығыш битләүҙән (Азияла) Обь-Иртышлыҡ бассейнына ҡараған Вогулка шишмәһе башлана. Рельефы тәпәш таулы.

Иң юғары нөктәһе - Ҙур Сутук тауы (диңгеҙ кимәленән 699 м бейеклектә). Майҙандың 87 процентын урмандар менән ҡапланған. Үҫемлек япмаһының бейеклек бүлкәтлеге яҡшы сағыла. Бында тау урмандарының бөтә төп типтары һәм һыубаҫар тау ландшафттары бар.

Урмандарҙың бер өлөшө кеше ҡулы тейелмәгән, тәбиғи хәлдә һаҡланған. Шулай уҡ ҡырҡылғандан һәм янғындарҙан һуң тергеҙелеү сукцессияларының һәр төрлө стадияһына тура килгән урындар ҙа бар.

Флора һәм фауна

Ҡурсаулыҡ территорияһында яҡынса 400 төр көпшәле үҫемлек осрай.

Ҡурсаулыҡ һәм уның эргәһендәге биләмәләр бәшмәктәргә бай. Бында агарикоид бәшмәктәрҙең 635 төрө билдәләнгән, шуларҙың 569-ы ҡурсаулыҡтың һаҡланған биләмәһенә тура килә.

Бәшмәктәр флораһы әүҙем өйрәнелә, 2001 йылдан 2006 йылға тиклем генә уларҙың бында 172 яңы төрө табылған.Биләмәлә бөтәһе 800-гә яҡын эшләпәле бәшмәктәр булырға тейеш тип фараз ителә. Был Пермйә йәки Ленинград кеүек тотош өлкәләрҙең биотөрлөлөгө менән сағыштырырлыҡ. Бынан тыш, ҡурсаулыҡта лишайниктарҙың 249 төрө һәм 106 төр афиллофороид бәшмәктәр билдәләнгән.

Умыртҡалыларҙың фаунаһы : балыҡтарҙың - 13 төрөн, амфибияларҙың - 4 төрөн, рептилияларҙың - 4 төрөн, имеҙеүселәрҙең - 48 төрөн, ҡош-ҡорттарҙың - 181 төрөн үҙ эсенә ала. Умыртҡаһыҙ хайуандарҙың 1322 төрө иҫәпләнә, шул иҫәптән үрмәкселәр - 267 төр, бөжәктәр - 998 төр (уларҙан ҡуңыҙҙар - 462 төр, тигеҙ ҡанатлылар - 55 төр, тәңкә ҡанатлылар - 158 төрө, яры ҡанатлылар- 125 төр, ике ҡанатлылар - 91 төр) тәшкил итә.

Әҙәбиәт

• Марина Л. В. Агарикоидные базидиомицеты Висимского заповедника. — СПб.: ВИЗР, 2006. — 102 с. — (Folia Cryptogamica Petropolitana No. 4). ISSN 1810-9586
• Ухова Н. Л., Ольшванг В. Н. Беспозвоночные животные Висимского заповедника. — Екатеринбург, 2014.