Венгрияла ислам: өлгөләр араһындағы айырма

Төрөктәр буйһондорған Венгрия ерҙәрендә яңы өлкә - 1526-1699 йылдарҙа йәшәп килгән Ғосман Венгрияһы барлыҡҡа килгән. Венгрияның көньяҡ-көнсығышындағы крәҫтиәндәр төрөктәр килеүен урындағы феодалдарҙың көс еткеһеҙ һалымдарынан азат итеү тип ҡарағандар. Венгр крәҫтиәндәрен үҙ яғына йәлеп итергә тырышып, төрөктәр уларҙың тормышоноң күп кенә өлкәләрен либералләштерә. Ул ваҡыттағы Европа [[Католицизм|католиктары]] һәм [[протестанттар]]<nowiki/>ы араһындағы ҡанлы низағтарҙан айырмалы булараҡ, төрөктәр диндең береһен дә тыймаған, шул уҡ ваҡытта [[ислам]] ҡабул итеү төрлө юлдар менән хупланған.▼

Һуғыштан һуңғы осор буталсығы һәм яңы мосолман йәмәғәтселеге барлыҡҡа килеү менән файҙаланып, ислам динен ҡабул иткән күп кенә ябай венгрҙар (мадьярабтар) Ғосман империяһының хәрби сословиеһы карьера баҫҡысы буйлап күтәрелә алғандар. Төньяҡ венгр ерҙәрендә йәшәүселәр төрөктәргә ҙур ҡаршылыҡ күрһәткән, [[Гайдуктар|гайдук]] отрядтары ойошторған. Күптәр шулай уҡ күрше словак ерҙәренә төньяҡҡа табан ҡасҡан.Венаның уңышһыҙ ҡамалышынан һуң Австрия немецтары төрөктәргә ҡаршы тағы ла киҫкенерәк ғәмәлдәргә тотона, Балҡан ярымутрауында әкренләп "реконкиста" башлана. Мохач һуғышынан һуң Европа милләттәре Европаның исламлашыуы ҡурҡынысына ҡаршы тороу маҡсаты менән берләшергә ынтылыш яһай башлай. Был стратегия 1571 йылда <nowiki><i>Лепанто эргәһендәге алышта</i></nowiki> тәүге уңыш килтерә. Бынан тыш, үҙенең тәүге уңышына ҡарамаҫтан, тап бына Венгрияла төрөктәр беренсе тапҡыр Көнбайыш Европа социаль-сәйәси структураһы менән осрашҡан, ул көслө немец йоғонтоһона эйә булған һәм Балҡан төбәгендәге грек-славян йүнәлешле дәүләттәрҙән һәм төрөктәр тарафынан еңел буйһондоролған ныҡ ҡына айырылып торған.▼

Венгрияның алыҫ урынлашҡан булыуы арҡаһында Төркиә оккупацияһы халыҡтың милли, дини һәм тел составының радикаль алмашыныуына алып килмәгән, әммә ваҡыт үтеү менән дини йәһәттән өҙөклөктәр һиҙелерлек килеп сыҡҡан. [[Мосолмандар]], 80 меңгә яҡын кеше, күбеһенсә көньяҡ славян һуғышсылары, башлыса Венгрияның ҙур ҡалаларында, ҡәлғә диуарҙары артында һаҡлаулы ерҙәрҙә урынлаша. Һәр ҡалала мәсеткә ҡараған мосолман кварталы ла, сиркәүгә ҡараған христиан районы ла булған.▼

[[Христианлыҡ]] тыйылмаған һәм эҙәрлекләнмәгән, сөнки төрөктәр урындағы халыҡтың асыуын сығарырға теләмәгән, ләкин христиан сиркәүе йәшәрлек килемһеҙ ҡалған. Ул дәүләттең финанс ярҙамынан мәхрүм булған, ә империяның христиан халҡы (райя) махсус һалым ([[жизйә]]) түләргә тейеш булған. Ә элек был аҡса [[Дисәтинә|сиркәү дисәтинәһенә]] ебәрелеп торған. ▼

Күп кенә ҙур ҡала сиркәүҙәре мәсеткә әйләндерелә, уларға [[манара]]<nowiki/>лар ҡуйыла.▼

Мосолмандар яңы идара итеүсе синыфтың нигеҙен тәшкил иткәнлектән һәм байтаҡ мөлкәткә эйә булғанлыҡтан, улар гайдуктар яғынан һөжүмдәрҙән ҡурҡҡандар, улар ҡаланан-ҡалаға хәрби конвойҙар алып ҡына хәрәкәт иткәндәр. Венгрияның ауыл төбәктәре, шулай уҡ Балҡандағы бөтә ауыл хужалығы (беренсе сиратта үҫемлекселек) , төрөктәр ваҡытында миграция процесстары, хәрби хәрәкәттәр, партизандар активлығы һәм хроник ришүәтселеккә батҡан урындағы үҙидараның һөҙөмтәле эшләмәүе арҡаһында бөлгөнлөккә төшә. ▼

Боронғо венгрҙар төрөктәр Үҙәк Европаға килгәнсе уларҙан алған күсмә [[малсылыҡ]] тармағы, киреһенсә, яңырған. Эре ҡала биләмәләре шул уҡ ваҡытта үҫешкә стимул алған, яңы көнсығыш йоғонтолары туплана бара. XVII быуатта ғосманлы Венгрияның 39 ҡала биләмәһендә 165 төп [[мәктәп]], 77 урта һәм юғары теологик мәктәп ([[мәҙрәсә]]) барлыҡҡа килә.Мәктәптәрҙә яҙмаға, арифметика, Ҡоръән һәм доғалар уҡырға өйрәтелә. Төрөктәр шулай уҡ [[һаммам]] (төрөк мунсалары), мәсеттәр һәм фонтандар төҙөгәндәр. Уларҙың күбеһе Балҡан "реконкиста"һы барышында Австрия Габсбургтары тарафынан юҡ ителгән. Беҙҙең көндәргә бик әҙ генә ҡомартҡылар килеп еткән.▼

Венгрия дворяндарының шаҡтай күп өлөшө һәм ер биләүселәрҙең байтаҡ өлөшө һәләк булыуы йәки күсеп китеүе арҡаһында, ҡайһы бер ябай венгрҙар Төркиә хәрби-административ аппараты биргән яңы мөмкинлектәрҙән файҙаланып, исламға күсәләр, солтанға хеҙмәткә инәләр һәм урындағы үҙидараның ҙур ғына мөмкинлектәренән файҙаланалар. Уларҙың ҡайһы берҙәре (мадьярабтар) империяның башҡа райондарына күсеп, төрөк этносының бер өлөшө булып киткәндәр. Әсирлектәге күп кенә венгрҙар [[Румелия]]<nowiki/>ла һәм [[Анатолия]]<nowiki/>ла ҡоллоҡҡа һатылған.▼