|
Кирилл һәм [[Мефодий Моравский|Мефодий]] тыуған [[Византия империяһы|византий]] ҡалаһы [[:ru:Салоники|Фессалоникиҙа]] (Салоники, славянса ''«Солунь»'') тыуған. Атаһы Лев «иң яҡшы һәм бай ырыуҙан»<ref name="Житие">[http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=2163 ЖИТИЕ КОНСТАНТИНА-КИРИЛЛА]</ref>, друнгарий, йәғни Фессалониканың фема стратегы (хәрби һәм граждан губернаторы) янында офицер була. Уларҙың олатаһы (атаһы йәки әсәһе яғынан микән, билдәһеҙ) Константинополдә ҙур вельможа булған, әммә һуңынан, бәлки, эҙәрлекләнгәндер, үҙенең ғүмерен Фессалоникала билдәһеҙлектә тамамлаған.<ref>«Дѣдъ имѣхъ велии и славенъ зѣло, иже близъ цесаря сѣдяше, и даную ему славу волею отвергъ, изгнанъ бысть, и страну ину землю дошедъ, обнища. И ту мя роди» — приводит житие слова самого Константина — см. [http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=2163 ЖИТИЕ КОНСТАНТИНА-КИРИЛЛА]</ref>. Ғаиләлә ете ул була, Мефодий<ref>Тахиаос, Антоний Эмилий-Н. Святые братья Кирилл и Мефодий просветители славян. Сергиев Посад, 2005. С. 11.</ref> — өлкәне, ә Константин (Кирилл) — кесеһе<ref>[http://www.saints.ru/k/Kirill_i_Mefodii.html Кирилл и Мефодий, равноапостольные, учители Словенские]</ref>.
Күп милләтле Византияла Кирилл һәм Мефодийҙың этник сығышы аныҡ билдәләү мөмкин түгел тиерлек, һәм был сәбәп буйынса бәхәстәр хәҙер ҙә бара. Киң таралған фараздарҙың береһенә ярашлы, тиң хоҡуҡлы иәғлимәт таратыусылар сығышы буйынса грек<ref>Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-05, s.v. «Cyril and Methodius, Saints»; Encyclopedia Britannica, Encyclopedia Britannica Incorporated, Warren E. Preece — 1972, p.846</ref>. XIX быуатта, уларҙың славян телен һыу кеүекяҡшы эскәндәребелгәндәре өсөн, славян ғалимдары (Михаил Погодин, Герменгильд Иречек) уларҙың славян сығышлы булыуын яҡлай<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Кирилл и Мефодий}}</ref><ref>''Кирилл и Мефодий'' // Новый энциклопедический словарь. Том 21. 1914 год</ref>, бөгөн был хәл етерлек дәлил тип һаналмай<ref name="Вер">[http://ksana-k.narod.ru/Book/vereshjagin/01/161.htm Е. М. ВЕРЕЩАГИН. Из истории возникновения первого литературного языка славян. Переводческая техника Кирилла и Мефодия])</ref>. Болгар традицияһы, «Житие Кирилла»ның (һуңғы редакцияһы)редакцияһына таянып, ағалы-энеле ир-егеттәрҙе болғар (XX быуатҡа тиклем уларға македон славяндары ла ҡаратылған), әйтер кәрәк, проложный "Кирилл житиеһы"на (һуңғы редакцияһы) таянып, былай тиелә: «родом съи блъгаринь от солоуна града» тип билдәләй; хәҙерге болгар ғалимдарының күбеһе был идеяны хуплай<ref>Кирилло-Мефодиевская энциклопедия., София., издание БАН (Болгарская Академия Наук), 1985</ref>.
Бер туған ағай-эне тыуғантыуып үҫкән Фессалоника (йәки нәнСолуньСолунь), ике телле ҡала булабулған. [[Грек теле|Грек теленән]], башҡа, бында Фессалоника тирәләй урынлашҡан драговиттар, сагудат, ваюнита, смолянин<ref>[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000047/st023.shtml История Византии. Том I, глава 15.]</ref> ҡәбиләләре славян теленең солун диалектында<ref name="С. Б. Бернштейн. Славянские языки">С. Б. Бернштейн. Славянские языки. Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990. — С. 460—461</ref> һөйләшкән һәм, хәҙерге тел белгестәренең тикшеренеүҙәре буйынса, Кирилл һәм Мефодийҙың тәржемә теленең һәм ул бөтә сиркәү-славян теленең<ref>[http://i149.photobucket.com/albums/s43/truemacedonian/Miscellanius%20Mak%20Stuff/ieculture301.png Encyclopedia od Indo-European Culture, J.P. Mallory and D.Q. Adams, page 301.]</ref>нигеҙендә ята. Кирилл һәм Мефодийҙың тәржемә теле анализыанализлау күрһәтеүенсәкүрһәткәнсә, славян теле уларҙың туған теле булған. Һуңғыһы, иҫбатламаһаИҫбатлатланмаһа ла, уларҙың славян сығышы уларҙы туған ҡалаһында йәшәүсе халыҡтар араһында уларҙы артыҡ дәрәжәлә айырылып торорлоҡ итмәгәндер. «Мефодий житиеһы» император Михаил III изгеләргә мөрәжәғәт иткән түбәндәге һүҙҙәрҙе килтерә: «вы бо ѥста селѹнѧнина, да селѹнѧне вьси чисто словѣньскы бесѣдѹютъ»<ref name="Вер">[http://ksana-k.narod.ru/Book/vereshjagin/01/161.htm Е. М. ВЕРЕЩАГИН. Из истории возникновения первого литературного языка славян. Переводческая техника Кирилла и Мефодия])</ref>.
== Уҡыған һәм уҡытыусы булып эшләгән йылдары ==
[[Файл:ByzantineEmpire867AD4-es.svg|мини|Кирилл һәм Мефодий йәшәгән йылдарҙағы Византия империяһы ]]
Ағалы-энеле бик яҡшы белем ала. Мефодий, ғаилә дуҫы һәм бағыусыһы бөйөк логофет (дәүләт ҡаҙна мөдире) алашар (евнух) Феоктист ярҙамына таянып, хәрби-административ карьераға өлгәшә, Македония территорияһында урынлашҡан Славиния стратигы вазифаһына күтәрелә<ref>''[[Малышевский, Иван Игнатьевич|Малышевский И. И.]]'' [http://dugward.ru/library/malyshevskiy/malishevskiy_sv_kirill_i_mefodiy.html#glav2 Святые Кирилл и Мефодий]</ref><ref>''[[Левченко, Митрофан Васильевич|Левченко М. В.]]'' История Византии. — М.-Л.: ОГИЗ, 1940. — С. 136.</ref>. Әммә һуңынан монахлыҡта ғүмер итеү маҡсатындамаҡсатына сәсен киҫтерәөлгәшә.
[[Файл:Michael_iii.jpg|слева|мини|201x201пкс|Император Михаил III ]]
Кирилл, ағаһынан айырмалы рәүештә, баштан уҡ рухи-ғалимғилми юлынюл һайлай. "Житие"гә ярашлы, Фессалоникала үҙенең тәғлимәтенә нигеҙ һалғандан алып, уҡыусылары даирәһендә яҙғансаяҙылғанса, күп кешене үҙенең һәләте менән хайран ҡалдыра. Бер ваҡыт ул һунарҙа яратҡан ҡарсығаһын юғалта йәшлегендә яратҡан, һәм был уға шулайшундай ныҡ тәьҫир итә, — ул бөтә кәйеф-сафаларҙан баш тарта һәм, үҙ бүлмәһендәге стенаға тәре һүрәте төшөрөп, дин белгесе хеҙмәт Григорий Богослов хеҙмәттәрен тәрәнерәк өйрәнеүгә бирелә, уға айырым маҡтау шиғыры бағышлай. Логофет Феоктист кәңәше буйынса Константинополгә юллана, һәм житиела яҙылғанса, император менән бергә уҡый (ләкин Михаил Константиндан күпкә йәш була, бәлки ысынбарлыҡҡа ул кескәй императорҙың уҡыуынабелем алыуында ярҙам итергә тейеш булабулалыр<ref name="autogenerated1">Б. Флоря. [http://www.krotov.info/history/09/3/flor_00.htm Сказания о начале славянской письменности]</ref>). Шул осорҙоң ҙур ғалимдары, буласаҡ патриарх Фотий I һәм Лев Математик уның уҡытыусылары була. Унда ул («Житие» авторы раҫлауынса, өс ай эсендә) ''«Гомерҙы һәм геометрияны, Лев һәм Фотийҙа диалектиканы һәм, өҫтәүенә, бөтә фәлсәфә фәндәрен: риториканы ла, арифметиканы ла, астрономияны ла, музыканы һәм бөтә башҡа эллин сәнғәтен өйрәнә»''<ref>[http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=2163 Житие Константина-Кирилла]</ref>. Артабан шулай уҡ арамей һәм иврит телдәрен үҙләштереүүҙләштерә. Уҡыуын тамамлағандан һуң, уңышлы донъяуи карьера төҙөү маҡсатында, логофеттың крестницаһы менән отошло никах (шуның менән бергә уға «архонтия», йәғни Македонияның ярым автоном славян өлкәһе менән идара итеү, ә артабанғы перспективала стратиг вазифаһы вәғәҙә ителә), шуғамкүҙ аллана. Шул күрәсәбәпле сиркәү хеҙмәтенә ебәрелә (ул ваҡытта Константинға барлығы 15 йәш кенә була, һәм ул тағы сиркәү иерархияһының бер нисә алғы баҫҡысын үтергә тейеш була, һуңынан ғына дин әһеле (священник)<ref>[http://www.krotov.info/history/09/3/flor_03.htm Б. Флоря: «Поскольку все известные „хартофилаксы“ IX в. были дьяконами, Ф. Дворник предполагает, что и Константин получил, вероятно, лишь сан дьякона, и сообщение о его посвящении в священники — неточность Жития. Cм.: Dvornik F. Les lgendes… P. 63-64.»]</ref> булыу мөмкин булған) һәм, житиела яҙылғанса, «книгчии у патриарха въ святѣи Софии»<ref>«но постригше и на поповство, вдадимъ ему службу. Да будет книгчии у патриарха въ святѣи Софии. (…)». Еже и сътвориша ему. [http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=2163 ЖИТИЕ КОНСТАНТИНА-КИРИЛЛА]</ref> сифатында хеҙмәткә алына. «Чтец патриарха» (Фотий, КонстантинКонстантиндың уҡытыусыһы, патриарх) тигәнде хартофилакс (патриарх канцелярияһы начальнигы, һүҙмә — һүҙ — «архив һаҡсыһы»), ә бәлки библиофилакс — патриарх китапханасыһы тип аңлатырға мөмкин; Б. Н. Флоря икенсе вариантҡа өҫтөнлөк бирә, сөнки йәш дьякон патриарх сәркәтибе кеүек яуаплы вазифа үтәрлек административ тәжрибәгә эйә булмағанбулмай. Ләкин ул, үҙенең посынвазифаһын көтмәгәндә ташлап, монастырға ҡаса. 6 айҙан уны патриарх илселәре уны таба һәм Константинополгә ҡайтыуын үтенә. Күптән түгел үҙе уҡыған (ошо осорҙан бирле уның Константин Фәйләсуф ҡушаматы киләнығына) Магнавр университетында фәлсәфә фәнен уҡыта. Константин житиеһына ышанһаң, ул элекке патриарх Иоанн Грамматикты, (житиела кәмһетеүле «Анний» ҡушаматы менән атала) мәжүсилек һынташтары сүрәттәре (иконоборчество) юлбашсыһын, бәхәстә (диспут) еңә; әммә хәҙерге заман тикшеренеүселәре ғәмәлдә был эпизодты бидғәт (уйлап сығарылған) тип һанай.
851 йылда Кирилл, император ҡушыуы (миссия) буйынса, сарацин хәлифәһе, йәғни, ахыры, ғәббәсиҙәр хәлифәһе Әл-Мутавәкил Алаллаһ<ref>[http://dugward.ru/library/malyshevskiy/malishevskiy_olimp.html И. И. Малышевский. Олимп, на котором жили св. Константин и Мефодий]</ref>һарайына юллана (миссия).
856 йылда Константиндың элекке ҡурсалаусыһы логофет Феоктист үлтерелә. Константин, үҙенең уҡыусылары Климент, Наум һәм Ангеларий менән, Бәләкәй Олимп<ref>[http://biografiivsem.ru/kirill-i-mefodiy Кирилл и Мефодий]</ref> тауында урынлашҡан Полихрон монастырына килә. УныңАғаһы Мефодий унда өлкән священнигысвященник (настоятель) Мефодий ағаһы була. Был монастырҙа Константин һәм Мефодийҙың фекерҙәштәренән торған төркөмдә славян әлифбаһын булдырыу тураһында фекер тыуа<ref>[http://www.sedmitza.ru/text/997376.html Просветительская деятельность Константина (Кирилла) и Мефодия]</ref>.
== Хазар миссияһы ==
860 йылда Кирилл, миссионерлыҡ маҡсаты менән, [[Хазар ҡағанаты|хазар]] ҡағаны һарайына ебәрелә. Житиегә ярашлы, ҡағандың, әгәр ышандыра алһалар, христиан динен ҡабул итеү мөмкин тигән вәғәҙәһенән сығып, илселек ебәрелә. Корсундә булғанда, Константин, бәхәскә әҙер булыр өсөн, йәһүд телен, самаритян яҙмаһын өйрәнә, ә улар менән бер рәттән «русьской» яҙмаһын һәм телен (ҡайһы берҙәр, житиела хата киткән һәм «русьские» яҙмаһы урынына «сурьские», йәғни сүриә — арамей, тип уҡыр кәрәк тиҙәр; Хазарияла Көнсығыш Сиркәүе тәғлимәте таралыуы айҡанлы, Хазария славяндары сүриә яҙмаһын ҡулланғандыр; һәр осраҡта ла был дөйөм славян теленән бүленеп сыға башлаған айырым боронғо урыҫ теле булыуы мөмкин түгелтип раҫлап булмай, уның солун диалектындиалектында бер туған ағалы-энеле бала саҡтарынансағынан яҡшы белгәнһөйләшкән)<ref name="Флоря">Флоря Б. Н. Сказания о начале славянской письменности. М.. 1981, стр. 115—117</ref><ref name="Гиппиус">[http://www.senat.org/kale4/txt4.html Алексей Гиппиус. Русские письмена]{{Недоступная ссылка|date=Июль 2018|bot=InternetArchiveBot}} Автор — специалист по древнерусскому языку, сотрудник Института славяноведения РАН</ref>. Константиндың ҡаған алдында мосолман имамы һәм йәһүд раввины менән ойошторолған бәхәсе, житиела яҙылғанса, уның еңеүе менән тамамланған, әммә ҡаған иманын алмаштырмаған. Ғәрәп сығанаҡтары һәм «Иосифтың хаты» башҡа төрлө аңлатма бирә: ҡаған алдында күҙҙән төшкәндәрен көтөп торған раввин, Константин менән имамды бер-береһенә ҡаршы ҡоторта, һөҙөмтәлә йәһүд диненең өҫтөнлөктәрен иҫбатлаусы раввин бәхәстә еңеүсе тип таныла<ref>{{Cite web|url=http://www.modernlib.ru/books/pletneva_s_a/hazari/read/|title=С. А. Плетнева. Хазары|accessdate=2011-05-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150721070802/http://modernlib.ru/books/pletneva_s_a/hazari/read/|archivedate=2015-07-21}}</ref>. 862 йылда Кирилл һәм Мефодий Константинополгә әйләнеп ҡайта.
== Рим папаһы изге Клименттың изге һөйәгенә эйә булыуы ==
[[Файл:Cyril and MethodiiКирилл-и-мефодий-11-в.jpg|слева|мини|236x236пкс|Кирилл һәм Мефодийҙың Рим папаһы Клименттың изге һөйәгенә эйә булыуы. Василий II император Менологияһындағы миниатюра, XI быуат]]
861 йылдың ғинуарында, Хазарияға китеп барышлай, ул саҡта [[Византия империяһы|Византия империяһының]] бер өлөшө булған Таврия Херсонесында туҡталғанда, ағалы-энеле, легенда буйынса, Херсонесҡа һөргөнгә ебәрелгән һәм унда батырып үлтерелгән папа Клименттың (папаның мәйете яртылаш һыу баҫҡан утраусыҡта, фаразланылғанса, хәҙерге Севастополдең Казак бухтаһында табыла) изге һөйәгенә эйә була. Әммә боронғо сиркәү йолаһы папа Клименттың Херсонеста һөргөндә булыуы хаҡында бер нәмә лә белмәй, һәм, ҡайһы бер фараздар буйынса, һыу баҫҡан утрауҙа ерләнгән ошо төбәктә ул осорҙа хөрмәтләнеүсе башҡа ниндәйҙер изге мәйетен Рим папаһының изге һөйәге, тип ҡабул итеүҙәре мөмкин<ref>[http://www.graal.org.ua/2009-06-04-15-08-45/2012-03-18-09-25-51/103-climent Обретение мощей св. Климента Римского в Херсонесе]</ref><ref name="autogenerated1">Б. Флоря. [http://www.krotov.info/history/09/3/flor_00.htm Сказания о начале славянской письменности]</ref>.
Константин-Кирилл был ваҡиғала төп ролде уйнағануйнай, һәм һуңынан уны славян теленә тәржемәлә килеп еткән «Слово на обретение мощей Климента, папы Римского» тигән әҫәрендә һүрәтләй. Изге һөйәккә эйә булыу Константинополдең юғары руханиҙары вәкилдәре һәм урындағы епископ ҡатнашлығында башҡарылғанбашҡарыла. Е. В. Уханова, тип уйлайым изге һөйәккә эйә булыу ҙа, артабан Конмтантин-Кириллдың уны Римгә күсереүе лә (түбәндәрәк ҡара) диндарлыҡ (тәҡүәлек) акты ғына түгел, ә Константинополдең ике мәлдә: патриарх Фотийҙы һайлағанда Николай I папа менән билдәлелек алған мөнәсәбәттәре өҙөлөүенә тиклем) һәм яңы император Василий МакедоняниндыңМакедонянин һарайының Фотийҙы алып ташлағанынан һуң, рим тәхете менән ярашыуына йүнәлтелгән һарайының сәйәси акты ла, тип ҡарар кәрәк, ти<ref>{{Cite web|url=http://brv.vremennik.biz/sites/all/files/59_10_%D0%A3%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%95.%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%BC%D0%BE%D1%89%D0%B5%D0%B9%20%D1%81%D0%B2.%20%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%2C%20%D0%BF%D0%B0%D0%BF%D1%8B%20%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE.pdf|title=Е. В. Уханова. Обретение мощей св. Климента, папы Римского, в контексте внутренней и внешней политики Византийской империи IX века. Византийский временник, т. 59, М., «Наука», стр. 116|accessdate=2019-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160205202141/http://brv.vremennik.biz/sites/all/files/59_10_%D0%A3%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%95.%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%BC%D0%BE%D1%89%D0%B5%D0%B9%20%D1%81%D0%B2.%20%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0,%20%D0%BF%D0%B0%D0%BF%D1%8B%20%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE.pdf|archivedate=2016-02-05}}</ref>.
== Моравия миссияһы ==
[[Файл:Кирилл-и-мефодий-радзивилловская-летопись.jpg|мини|250x250пкс|ИзгеИзгеләр Кирилл һәм Мефодий. Радзивилловский йылъяҙмаһынан миниатюра, 15 быуат]]
В [[862 годйыл]]уда<ref>''[[Каждан, Александр Петрович|Каждан А. П.]], [[Литаврин, Геннадий Григорьевич|Литаврин Г. Г.]]'' Очерки истории Византии и южных славян. — СПб.: Алетейя, 1998. — С. 157.</ref> (или вйәиһә 863 годуйылда<ref>''[[Бернштейн, Самуил Борисович|Бернштейн С. Б.]]'' Константин-Философ и Мефодий. — М.: Московский университет, 1984. — С. 78.</ref>) в Константинополь явились послы отКонстантинополгә [[ВеликаяБөйөк Моравия|великоморавского]] князякенәзе [[Ростислав (князь Великой Моравии)|Ростислава]]. Послыилселәре просиликилә. прислатьИлселәр «епископавъ исвои учителя»,языкъ которыйистую бывѣру имсъказалъ» әйтерлек «въепископ своиһәм языкъуҡытыусы» истуюһорарға вѣрутейеш була съказалъ»<ref>ЖитиеМефодий Мефодияжитиеһында излагаетРостиславтың просьбуүтенесе Ростиславабылай такяҙылған: «Яко Божиею милостию съдрави есмъ, и суть въ ны въшьли учителе мнози, крьстияни из влахъ и из грькъ и из нѣмьць, учаще ны различь, а мы словѣни проста чадь и не имамъ, иже бы ны наставилъ на истину и разумъ съказалъ. То, добрѣи владыко, посъли такъ мужь, иже ны исправить вьсяку правьду». СогласноКирилл житиюжитиеһына Кириллаярашлы: «Людемь нашимъ поганьства ся отвергъшемъ и по крьстьяскъ ся законъ держащемъ, учителя не имамъ такого, иже бы ны въ свои языкъ истую вѣру съказалъ, да быша ины страны того зряще, уподобили намъ. Посли ны, владыко, епископа и учителя такого. Отъ васъ бо на вся страны всегда добрыи законъ исходить».</ref>. ПоХәҙерге мнениюзаман современныхғалимдары учёныхфекеренсә, посольствоилселек былоРостиславтың связаноүҙен с попыткой Ростислава противопоставить себя [[ВосточноКөнсығыш-ФранкскоеФранк королевство|Восточно-Франкскомукоролегенә королевству]]ҡаршы иҡуйыуы избавитьсяһәм отнемец опеки немецких епископовепископтарының (именноБөйөк епископовМоравияның Баварии во главе с архиепископомсиркәүе [[Зальцбург]]а, которомуархиепискобы ветәкселегендәге церковномБавария отношенииепископтары) былаҡурсалауынан подчиненаҡотолорға [[Великаяматашыуы менән Моравия]])ойошторолғандыр. ПредполагалосьИлселек даже,болгар чтоханы посольствоБорис имелоһәм цельюЛюдовик заключитьНемецлыға сҡаршы ВизантиейВизантия менән союз противойоштороу болгарскогомаҡсатына хана Бориса иынтылған Людовикатип Немецкогофаразлана, ноләкин этабындай гипотезафараз не получиладөйөм общегохуплау признаниятапмай<ref>[http://www.krotov.info/history/09/3/flor_08.htm Б. Флоря. Сказания о начале славянской письменности]</ref>. Ввиду такой просьбы, по словам «ЖитияМефодий Мефодияжитиеһы» буйынса, император призвал Константина и обратилсяКонстантинға ктүбәндәге немутелмәр сменән такоймөрәжәғәт речьюитә:
{{Цитата башы}}
«Слышишь ли, Философ, речь сию? Никто другой не может сделать этого, кроме тебя. Так на тебе дары многие, и, взяв брата своего игумена Мефодия, ступай же. Ведь вы с ним солуняне, а солуняне все чисто по-славянски говорят».{{Oq|cu|«Слышиши ли, философе, рѣчь сию? Инъ сего да не можеть сътворити развѣ тебе. Тѣ на ти дари мнози, и, поимъ братъ свой игуменъ Мефедии, иди же. Вы бо еста селунянина, да селуняне вьси чисто словѣньскы бесѣдуютъ.»}}{{Цитата аҙағы}}
"Кирилл житиеһы"на ярашлы, был һөйләшеү вельможалар синклиты алдынан, ысынбарлыҡта император булып иҫәпләнгән туғанының еңел аҡыллы улы урынына идара итеүсе [[:ru:Варда|кесарь Варда]] ҡатнашлығында үткән.
<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
[[Бөйөк Моравияла]], Константин-Кирилл ағаһы Мефодий һәм уның уҡыусылары ярҙамында, славян әлифбаһын төҙөй һәм грек теленән болгар теленә төп ғибәҙәт ҡылыу китаптарын: Инжил ([[Евангелие]]), [[Апостол]] һәм [[Псалтырь]] китаптарын, шулай уҡ [[Октоих]]ты тәржемә итә. Славян азбукаһын төҙөү осоро болгар черноризец монахы Храбрҙың, батша Симеон замандашының «О письменах» хикәйәтендә тасуирләнған. Ул былай тип яҙа<ref>{{Cite web |url=http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |title=Черноризец Храбр. О писменехь |accessdate=2014-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304135843/http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |archivedate=2016-03-04 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://ksana-k.narod.ru/Book/haburgajev2/a.html Первый этап]</ref>:
«Слышишь ли, Философ, речь сию? Никто другой не может сделать этого, кроме тебя. Так на тебе дары многие, и, взяв брата своего игумена Мефодия, ступай же. Ведь вы с ним солуняне, а солуняне все чисто по-славянски говорят».<templatestyles src="Шаблон:Оригинальный текст/styles.css" /><div class="ts-oq"><div class="NavFrame collapsibleBox collapsed" style="border:none;"><div class="NavHead collapsibleBox-title collapsibleBox-title-leftTitle collapsibleBox-title-rightHideLink" style="text-align:left;background-color:#eaecf0; color:#72777d;">Оригинальный текст <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на старославянском языке">(ст.</span><span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на старославянском языке">-слав.)</span></div><div class="NavContent" style="">
<div lang="cu" style="font-style:italic;">«Слышиши ли, философе, рѣчь сию? Инъ сего да не можеть сътворити развѣ тебе. Тѣ на ти дари мнози, и, поимъ братъ свой игуменъ Мефедии, иди же. Вы бо еста селунянина, да селуняне вьси чисто словѣньскы бесѣдуютъ.»</div>
</div></div></div><templatestyles src="Шаблон:Конец цитаты/styles.css" /></blockquote>"Кирилл житиеһы"на ярашлы, был һөйләшеү вельможалар синклиты алдынан, ысынбарлыҡта император булып иҫәпләнгән туғанының еңел аҡыллы улы урынына идара итеүсе [[:ru:Варда|кесарь Варда]] ҡатнашлығында үткәнОтъехав в [[Великая Моравия|Великую Моравию]], Константин-Кирилл с помощью брата Мефодия и учеников, составил славянскую азбуку и перевёл на болгарский язык с греческого основные богослужебные книги: [[Евангелие]], [[Апостол (книга)|Апостол]] и [[Псалтырь]], а также [[Октоих (книга)|Октоих]]. О времени изобретения славянской азбуки свидетельствует сказание болгарского [[Черноризец Храбр|монаха Черноризца Храбра]], современника царя Симеона, «О письменах». Он пишет<ref>{{Cite web |url=http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |title=Черноризец Храбр. О писменехь |accessdate=2014-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304135843/http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_529.htm |archivedate=2016-03-04 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://ksana-k.narod.ru/Book/haburgajev2/a.html Первый этап]</ref>:
{{Цитата башы}}
ЕслиӘгәр жеҙә спросишь славянских грамотеев,славян говоряуҡымышлыларынан: «КтоКемдәр вамһеҙгә письменаяҙмалар создалбулдырҙы илиһәм китаптар книгитәржемә перевёлитте?» - тип һораһаң, тобарыһы всела знаютбыны и,белә отвечая,һәм шулай яуап говорятбирә: «СвятойҮҙен КонстантинКирилл Философ,тип названныйатаған Изге Константин КирилломФәйләсуф — онул намүҙе письменаяҙмалар создалбулдыҙы иһәм китаптар книгитәржемә перевёлитте, иһәм Мефодий,уның братағаһы егоМефодий. Посколькуһәм ещёуларҙы живы,күргән видевшиекешеләр ихәле тере». И если спросишьӘгәр: «в какое времяҡасан?», тотип знаютһораһаң, ибылай говоряттиҙәр: «ВоГрек времябатшаһы МихаилаМихаил, царяһәм греческого,болгар икенәзе БорисаБорис, князяморав болгарского, икенәзе РостиславаРостислав, князяһәм моравского,блатен икенәзе [[Коцел]]а, князя блатенскогоосоронда, вбөтә годдонъя отбарлыҡҡа сотворения всего миракилгәндең [[855 год|6363йылы]]нда (6363)» тиҙәр.{{Oq|cu|Аще ли въпросиши словѣньскыя боукаря, глаголя: „Къто вы письмена сътворилъ есть, или кънигы прѣложилъ?“ — То вьси вѣдятъ и отъвѣщавъше рекутъ: „Святыи Костанътинъ Философъ, нарицаемыи Кѵрилъ, тъ намъ письмена сътвори и кънигы прѣложи, и Меѳодие, братъ его. Суть бо еще живи иже суть видѣли ихъ“. И аще вопросиши: „в кое время?“ то ведят и рекут: „яко въ врѣмена Михаила, цѣсаря грьчьска, и Бориса, къняза блъгарьска, и Растица къняза моравьска, и Коцеля къняза блатьньска въ лѣто же отъ съзъданья вьсего мира [[855 год|6363]]“}}{{Цитата аҙағы}}Шулай итеп, славян әлифбаһын булдырыу, Александрийский хисабына ярашлы, славян әлифбаһын булдырыу датаһы шул замандағы болгар йылъяҙмасылары ҡулланған Христос Раштыуаһының 863 йылына ҡарай<ref>[http://vob.ru/public/vrn/obraz/3/popov.htm Попов В., протоиерей ''Слава вам, братья, славян просветители!'']</ref>.
Әлегә тиклем белгестәр Константин, ҡайһыниндәй славян әлифбаһының авторы — глаголицаныҡымы әллә кириллицаныҡымы — тигән һорау буйынса берҙәм фекергә килә алмай. Әммә черноризец (чернец — никахтан баш тартҡан һәм үҙен тулыһынса аллаға хеҙмәт итеүгә бағышлаған дәрүиш монах) Храбр, Кирилл әлифбаһы 38 тамғанан торған һәм был глаголицаға күрһәтә, титигән<ref>Robert Mathiesen. [http://diasporiana.org.ua/ukrainica/13479-mathiesen-r-a-note-on-o-pismenex-chernorizca-hrabra/ A Note On «O pismenexъ črъnorizъca Xrabra»] // Studia. — T. 7: Symbolae in Honorem Georghii Y. Shevelov. — Monachii(München): Universitas Libera Ucrainiensis — Facultas Philosophica, 1971. — P. 317—320.</ref>.
Моравияла Константин һәм Мефодий сиркәү китаптарын грек теленән славян теленә тәржемә итеүҙәрен дауам итә, славяндарҙы, буласаҡ Карпат Русе халҡын да индереп, уҡырға, славян телендә ғибәҙәт ҡылырға өйрәтә. АғалыМоравияла ағалы-энеле Моравияла өс йылдан ашыу (Константин житиеһында 40 ай) йәшәй. Шулай уҡ моравияМоравия миссияһы миссияһындабарышында улар Болгарияны суҡындырыуға (864) әҙерләй.
== Римгә сәфәр ==
867 йылда ағалы-энеле Римгә саҡырыла. Көнбайыш Сиркәү дин белгестәренең ҡайһы бере араһында, Раббыға маҡтау өс телдә генә: [[Иврит|йәһүд]], [[Грек теле|грек]] һәм [[Латин теле|латин]] телдәрендә генә әйтелеүе мөмкин тигән ҡараш йәшәгән була. Шуға күрә Моравияла христианлыҡ таратыусы Кирилл менән Мефодий [[Бидғәт|кафыр]] тип ҡабул ителә һәм [[Рим|Римгә]] саҡыртыла. Улар унда Моравияла үҙҙәренең тотҡан урындарын бирергә теләмәүсе һәм славян яҙмаһы таралыуына ҡаршы сығыш яһаусы немец руханиҙарына ҡаршы көрәштә таяныс табырға өмөтләнәләр. Римгә барышлай, улар тағы бер славян иленә — Блатен кенәзлеге урынлашҡан Паннонияға һуғылалар. Бында, Блатноградта, кенәз Коцел ҡушыуы буйынса, славяндарҙы китап теленә һәм славян телендә ғибәҙәт ҡылыу эштәренә өйрәтәләр.
868 йылдыңа,йылдың башында Римгә килеп,Римдә Кирилл менән Мефодий яңы папа Адриан II менән осраша. Ағалы-энеле Клименттың изге һөйәген тапшыра, һәм папа славян телендә (Глаголик йола) ғибәҙәт ҡылыуҙы раҫлай, һәм тәржемә ителгән китаптарҙы рим сиркәүҙәрендәсиркәүҙәренә лә һалырға бойора. Папа ҡушыуы буйынса, Формоз (Порто епискобы) һәм Гаудерик (Веллетри епискобы) Константин һәм Мефодий менән бергә сәйәхәт итеүсе өс диндарҙы священник (рухани) тип таный<ref>{{Китап|автор=И. И. Малышевский|часть=V Деятельность Константина и Мефодия в Моравии и Паннонии и по выходе отсюда до кончины св. Константина в Риме|ссылка часть=http://dugward.ru/library/malyshevskiy/malishevskiy_sv_kirill_i_mefodiy.html#glav5|заглавие=Святые Кирилл и Мефодий|год=1885}}</ref>, ә һуңғыһы епископ санына лайыҡ була.
== Кириллдың вафаты ==
Римдә Константин ҡаты ауырый, 869 йылдың февраль башында түшәккә ята, схима һәм Кирилл тигән яңы монах исемен ҡабул итә, 14 февралдә вафат була. Ул Рим ҡалаһында Изге Климент сиркәүендә ерләнә.
[[Файл:Cirill_cemetery.jpg|справа|мини|Изге Климент сиркәүендә, фараз буйыгсафаразланғанса, Изге Кирилл кәшәнәһе ]]
Үлер алдынан, опасаясь, Мефодийҙың Олимптағы монастырға ҡайтыуынан ҡурҡып, ағаһына: {{Цитата башы}}«Бына, ағай, беҙ икебеҙ, йөккә егелгән үгеҙ кеүек, бер бураҙнаны һөрҙөк, һәм мин урман янында <, бураҙнаны сығып,> көнөмдө тамамлап, йығылдым. Ә һин, бик ныҡ тау яратһаң да, тау хаҡына уҡытыусылығыңды ташлама, сөнки шул эшеңдән башҡа тағы нисек ҡотолоуға өлгәшерһең?»
Перед смертью, опасаясь, что Мефодий вернётся в монастырь на Олимп, сказал брату: {{Цитата башы}}«Вот, брат, были мы с тобой как два вола в упряжи, пахали одну борозду, и я y леса <, дойдя борозду,> падаю, свой день окончив. A ты хоть и очень любишь гору, но не моги ради горы оставить учительство своё, ибо чем иным можешь ты лучше достичь спасения?»
{{Oq|cu|««Се, брате, вѣ супруга бяховѣ, едину бразду тяжаща, и азъ на лѣсѣ падаю, свои дьнь съконьчавъ. А ты любиши гору вельми, то не мози горы ради оставити учения своего, паче бо можеши кымь спасенъ быти».}}{{Цитата аҙағы}}Папа Николай I Мефодийҙы Моравия һәм Паннонияның архиепискобы тип иғлан итә.
870 йылда Мефодий, священник (дин әһеле) санын алған уҡыусылары менән, Паннонияға, ә һуңынан Бөйөк Моравияға әйләнеп ҡайта.
[[Файл:Кирилл-безилика-св.-климента-9-в.jpg|слева|мини|261x261пкс|Изге Кирилл. Римдәге Изге Климент базиликаһындағы фреска. IX быуат]]
Был осорҙа Моравияла хәлдәр ҡырҡа үҙгәргән була. Ростислав НемецНемецлы, Людовиктан еңелгәндәнеңелеп, 870 йылда бавар төрмәлә вафат булғандан һуң, уның туғанының немец сәйәси йоғонтоһона буйһонған улы Святополк Моравия кенәзе була. Мефодий һәм уның уҡыусыларының эшмәкәрлеге ҡатмарлы шарттарҙа башҡарыла. Латин-немец руханиҙары славян теленең сиркәү теле булараҡ таралыуына төрлөсә ҡамасаулай.
872 йылда Мефодий Райхенау монастыры төрмәһендә өс йыл тотола. Был хаҡта белгәс, папа Иоанн VIII немец епископтарына, Мефодий азат ителмәйсәителгәнсегә тороптиклем, немец епископтарына литургия башҡарыуҙы тыйған. Дөрөҫөрәге, ул, вәғәздәрҙе генә рөхсәт итеп, славян телендә ғибәҙәт атҡарыуҙы тыйғантыя.
874 йылда архиепископ хоҡуҡтары тергеҙелеп, Мефодий, тыйыуҙарға ҡарамаҫтан, славян теле ғибәҙәтенғибәҙәте атҡарыуын дауам иткән, чех кенәзе Борживой I һәм уның ҡатыны Людмиланы славян телендә һыуға сумдырған йәки суҡындырған.
879 йылда немец епископтары Мефодийға ҡаршы яңы процесс ойоштора. Әммә Мефодий Римдә бик шәп аҡланыу таба һәм хатта славян телендә ғибәҙәт ҡылыуҙы рөхсәт иткән папа буллаһына эйә була.
881 йылда Мефодий, император Василий I Македонянин саҡырыуы буйынса Мефодий, Константинополгә килә. Ул бында өс йыл шунда үткәргәнйәшәй, шунан һуң ҡайтҡан уҡыусыларуҡыусылары менән бергә Бөйөк МоравияМоравияға (ВелеградаВелеград) әйләнеп ҡайта. КитапӨс уҡыусыһы ярҙамында уҡыусыславян һәмтеленә уныңИҫке менәнҒәһед өсһәм васыятизге святоотеческийватан иҫке славян(святоотеческий) телдәргәкитаптарын тәржемә ителгәнитә.
885 йылда Мефодий ҡаты ауырыуҙан мефодийҙыңвафат була. Вафаты алдынан үҙ урынына тәғәйенләпуҡыусыһы уҡыпГоразды Гораздтәғәйенләй. [[4 апрель|4 апрелдә]], былВербный йәкшәмбе Вербныйкөнөндә типул һораныүҙен улҡорама үҙенәнилтеүҙәрен ҡорамүтенә, унда вәғәз уҡыныуҡый. Һәм шул уҡ көндө ул вафат була. Мефодийҙың килепМефодийға йыназа уҡыны өс телетелдә — славян теле, латингрек һәм греклатин телдәрендә уҡыла.
== Вафатынан һуң ==
СлавянМефодий яҙмаһыүлгәндән Мефодийҙыңһуң, моравияғауның улдошмандары үлгәндәнМоравияла һуңславян дошманяҙмаһын даосылартыйыуға ирешә. ЯзаБик булғанкүп уҡыусыларыбыҙуҡыусылары бик күпязалана, ҡайһы бер күсәберҙәре Болгария (Горазд Бористың һәм бористыңКлимент Охридскийҙар) Болгарияға һәм [[Хорватия]]ға күсенә.
Ағалы-энеле булдырған әлифба Болгарияла һәм артабан Хорватияла, Сербияла һәм Киев Русендә тарала. Хорватияның ҡайһы бер төбәктәрендә XX быуат урталарына тиклем латин обряды (йолаһы) литургияһы славян телендә атҡарылған. Ғибәҙәт китаптары глаголица менән яҙылғанлыҡтан, был йола глаголик йола тип атала.
Был [[Болгария]] һәм һуңынан [[Хорватия]], [[Сербия]] һәм киев русе славян әлифбаһын булдырған, ағаһы, таралыу ала. Ҡайһы бер төбәктәрҙә [[Хорватия]] литургия служиться славян телдәренең латин йола xx быуат уртаһына тиклем булған. Сөнки был ғибәҙәтте китап яҙылған есть, тигән исем алған был йолалар глаголический.
Папа Адриан II Прагалағы Ростислав кенәзгә, әгәр ҙә кем дә булһа, славянса яҙылған китаптарға нәфрәт менән ҡарай икән, ул сиркәүҙән ҡыуылһын һәм Сиркәү хөкөмөнә бирелһен, сөнки асылда ундай кешеләр «бүре». Ә папа Иоанн VIII 880 йылда Святополк кенәзгә, вәғәздәр славянса әйтелһен, тигән бойороҡ бирә.
Папа Адриан II писал в Прагу князю Ростиславу, что если кто станет презрительно относиться к книгам, писанным по-славянски, то пусть он будет отлучён и отдан под суд Церкви, ибо такие люди суть «волки». А папа Иоанн VIII в 880 г. пишет князю Святополку, приказывая, чтобы проповеди произносились по-славянски.
== Изге Кирилл һәм Мефодийҙың уҡыусылары ==
[[Файл:Seven_Saints_(Седмочисленици,_Св_Наум).jpg|мини|250x250пкс|Изге Кирилл һәм Мефодий уҡыусыларуҡыусылары менән. ФрескаХәҙерге монастыры,Македония. «Изге Наум» монастырындағы фреска, хәҙер Төньяҡ Македонияла]]
# Константин Преславский
== Мираҫы ==
Кирилл һәм Мефодий текстарҙы славян телендә яҙыу маҡсатында махсус әлифба — глаголица булдырған. Хәҙерге ваҡытта тарихсылар араһында В.&nbsp;А.&nbsp;Истриндың, согласно которой [[кириллица]]ны, грек алфавиты нигеҙендә, изге ағалы-энеленең уҡыусыһы Климент Охридский (был турала Житиела ла телгә алына) эшләгән тигән барпыһыбарыһы латарафынан да танылып танымағанетмәгән ҡараш өҫтөнлөк ала бара. Ошо әлифба ярҙамында ағалы-энеле туғандар [[Грек теле|грек теленән]] Священное Писаниены (Изге Китапты) һәм тағы башҡа ғибәҙәт китаптарын тәржемә иткән.
Шул уҡ ваҡытта, хатта Климент хәрефтәрҙең кириллик яҙылышын эшләгән хәлдә лә, ул Кирилл һәм Мефодийҙың славян телендәге өндәрҙе айырыу буйынса хеҙмәтенә (һәм был эш яңы яҙма булдырыу эшенең төп өлөшө) таянып башҡарған. Хәҙерге заман ғалимдары, фәнни айырымланған һәр славян өнөн билдәләп күрһәтеүгә өлгәшкән был хеҙмәттең сифатын юғары кимәлдә тип билдәләй. Һәм быны Константин-Кириллдың сығанаҡтарҙа билдәләнгән күренекле лингвистик һәләте менән генә аңлата алабыҙҙыр. ИногдаКирилл утверждаетсяжитиеһындағы о«русскими существованииписьменами» славянскойяҙылған письменностикитаптар добулған Кириллатигән иөҙөккә Мефодиятаянып, сҡайһы опоройберҙә, наславян отрывокяҙмаһы изКирилл житияменән Кирилла,Мефодийға втиклем которомүк говоритсябулған протигән книги,фекер написанныебарлыҡҡа «русскими письменами»килә:
{{Цитата башы}}«ИҺәм нашелфәйләсуф Философ здесьбында <в КорсуниКорсундә> Евангелиеурыҫ ияҙмаһы Псалтырь,менән написанныеяҙылған русскимиИнжил письменами,һәм иПсалтырҙы человека нашелтапҡан, говорящегоһәм тойшул речью.телмәрҙә Иһөйләшкән беседовалкешене слә нимтапҡан. иУның понялменән смысләңгәмәләшкән языкаһәм, соотносяүҙ отличиятеленең гласныхһуҙынҡылары иһәм согласныхтартынҡылары буквменән сосағыштырып, теленең своиммәғәнәһен языкомаңлаған. ИҺәм возносяРаббыға молитвудоға к Богуҡылып, вскоретиҙҙән началуҡый читатьһәм иһөйләшә говоритьбашлаған. ИҺәм многиекүп изумлялиськеше, томуРаббыны данлап, славябыл хәлгә хайран Богаҡалған».{{Oq|cu|«Обрѣте же ту Еваньгѣлье и Псалтырь, русьскы писмены писано, и чьловека обрѣтъ, глаголюща тою бесѣдою. И бесѣдовавъ с нимь и силу рѣчи приимъ, своеи бесѣдѣ прикладая различно писмена гласьная и съгласная. И къ Богу молитву держа, въскорѣ начатъ чисти и сказати. И мнозѣ ся ему дивляху, Бога хваляще.»}}{{Цитата аҙағы}}
</div></div></div><templatestyles src="Шаблон:Конец цитаты/styles.css" /></blockquote>Әммә өҙөктә телгә алынған «урыҫ теле» славян теле тип әйтеп булмай; киреһенсә, ул Константин-Кириллдың уны үҙләштереүе мөғжизә булараҡ ҡабул ителә, һәм туранан-тура уның славян теле булмауын туранан-тура раҫлай. Шуны лә хәтерҙә тотоу кәрәк: Кирилл һәм Мефодий заманында һәм унан да һуңыраҡ славяндар берен-бере еңел аңлаған, һәм уртаҡ славян телендә һөйләшеүҙәрен таныған. Һәм ҡайһы бер хәҙерге телсе ғалимдар ҙа XII быуатҡа тиклем берҙәм праславян теле булған,булға типтигән фекер менән ризалаша<ref>«О языковом единстве славян кирилло-мефодиевской эпохи убедительно говорится в интересной статье М.Чейки и А.Лампрехта; в подтверждение своего тезиса они используют исторические, социологические, а также глоттохронологические аргументы. Я.Бауэр прибавил к ним аргументы синтетического характера. Именно это единство славян в языковом отношении в IX веке и сделало, по мнению Б. С. Ангелова, возможным создание общего для них всех литературного языка, а также обусловило возникновение общеславянской литературы. Как же охарактеризовать это единство в терминах сравнительно-исторического языкознания? В. В. Виноградов, излагая концепцию Н. И. Толстого, пишет по этому поводу: „В IX веке славянские языки, по мнению А.Мейе, Н. С. Трубецкого и Н. Н. Дурново, были ещё настолько структурно близки друг к другу, что сохраняли общее состояние праславянского языка позднего периода“. Именно по причине всеобщей распространенности языка Мейе, как известно, не употреблял термина „праславянский“, а говорил об „общеславянском языке“; тем не менее термин „праславянский“ кажется нам вслед за С. Б. Бернштейном (Очерк…, 42-43) приемлемым в большей степени. Ср. также аналогичную позицию П. С. Кузнецова.»([http://ksana-k.narod.ru/Book/vereshjagin/01/167.htm Е. М. ВЕРЕЩАГИН Из истории возникновения первого литературного языка славян. Переводческая техника Кирилла и Мефодия])</ref>. Тикшеренеүселәрҙең күпселеге, фрагментта йә гот телендәге Инжил-Евангелие (тәүге тапҡыр Шафарик тарафынан әйтелгән идея), йә булмаһа ҡулъяҙмала хата бар, һәм «русьский» урынына «сурьский», йәғни «сүриәсә» тип уҡыр кәрәк, ти. Ошо фекерҙе раҫлап, автор һуҙынҡы һәм тартынҡы хәрефтәр араһында айырма яһай: билдәле булыуынса, арамей яҙмаһында һуҙынҡы өндәр юл өҫтө тамғалары менән билдәләнә<ref name="Флоря">Флоря Б. Н. Сказания о начале славянской письменности. М.. 1981, стр. 115—117</ref><ref name="Гиппиус">[http://www.senat.org/kale4/txt4.html Алексей Гиппиус. Русские письмена]{{Недоступная ссылка|date=Июль 2018|bot=InternetArchiveBot}} Автор — специалист по древнерусскому языку, сотрудник Института славяноведения РАН</ref>. Ғөмүмән, бөтә фрагмент, Хазариялағы бәхәскә әҙерләнгәндә, Константиндың Корсундә йәһүд телен һәм самаритян яҙыуын өйрәнеүе тураһындағы контексына ярашлы килтерелгән. Митрополит Макарий (Булгаков), шул уҡ житиела Константин славян яҙыуҙарын булдырған һәм уға тиклем славян яҙмалары булмаған, тип бер нисә тапҡыр һыҙыҡ өҫтөнә алына — йәғни «русьские» тип һүрәтләнгән яҙмаларҙы автор үҙе лә славян яҙмаһы, тип һанамай<ref>{{Cite web|url=http://society.polbu.ru/makariy_churchhistory/ch06_ii.html|title=Митрополит Московский и Коломенский Макарий. История русской церкви|accessdate=2011-05-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131021071824/http://society.polbu.ru/makariy_churchhistory/ch06_ii.html|archivedate=2013-10-21}}</ref>. ▼<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote"><div class="ts-oq"><div class="NavFrame collapsibleBox collapsed" style="border:none;"><div class="NavHead collapsibleBox-title collapsibleBox-title-leftTitle collapsibleBox-title-rightHideLink" style="text-align:left;background-color:#eaecf0; color:#72777d;"></div><div class="NavContent" style="">
<div lang="cu" style="font-style:italic;"></div>
▲</div></div></div><templatestyles src="Шаблон:Конец цитаты/styles.css" /></blockquote>Әммә өҙөктә телгә алынған «урыҫ теле» славян теле тип әйтеп булмай; киреһенсә, ул Константин-Кириллдың уны үҙләштереүе мөғжизә булараҡ ҡабул ителә, һәм уның славян теле булмауын туранан-тура раҫлай. Шуны лә хәтерҙә тотоу кәрәк: Кирилл һәм Мефодий заманында һәм унан да һуңыраҡ славяндар берен-бере еңел аңлаған, һәм уртаҡ славян телендә һөйләшеүҙәрен таныған. Һәм ҡайһы бер хәҙерге телсе ғалимдар ҙа XII быуатҡа тиклем берҙәм праславян теле булған, тип ризалаша<ref>«О языковом единстве славян кирилло-мефодиевской эпохи убедительно говорится в интересной статье М.Чейки и А.Лампрехта; в подтверждение своего тезиса они используют исторические, социологические, а также глоттохронологические аргументы. Я.Бауэр прибавил к ним аргументы синтетического характера. Именно это единство славян в языковом отношении в IX веке и сделало, по мнению Б. С. Ангелова, возможным создание общего для них всех литературного языка, а также обусловило возникновение общеславянской литературы. Как же охарактеризовать это единство в терминах сравнительно-исторического языкознания? В. В. Виноградов, излагая концепцию Н. И. Толстого, пишет по этому поводу: „В IX веке славянские языки, по мнению А.Мейе, Н. С. Трубецкого и Н. Н. Дурново, были ещё настолько структурно близки друг к другу, что сохраняли общее состояние праславянского языка позднего периода“. Именно по причине всеобщей распространенности языка Мейе, как известно, не употреблял термина „праславянский“, а говорил об „общеславянском языке“; тем не менее термин „праславянский“ кажется нам вслед за С. Б. Бернштейном (Очерк…, 42-43) приемлемым в большей степени. Ср. также аналогичную позицию П. С. Кузнецова.»([http://ksana-k.narod.ru/Book/vereshjagin/01/167.htm Е. М. ВЕРЕЩАГИН Из истории возникновения первого литературного языка славян. Переводческая техника Кирилла и Мефодия])</ref>. Тикшеренеүселәрҙең күпселеге, фрагментта йә гот телендәге Инжил-Евангелие (тәүге тапҡыр Шафарик тарафынан әйтелгән идея), йә булмаһа ҡулъяҙмала хата бар, һәм «русьский» урынына «сурьский», йәғни «сүриәсә» тип уҡыр кәрәк, ти. Ошо фекерҙе раҫлап, автор һуҙынҡы һәм тартынҡы хәрефтәр араһында айырма яһай: билдәле булыуынса, арамей яҙмаһында һуҙынҡы өндәр юл өҫтө тамғалары менән билдәләнә<ref name="Флоря">Флоря Б. Н. Сказания о начале славянской письменности. М.. 1981, стр. 115—117</ref><ref name="Гиппиус">[http://www.senat.org/kale4/txt4.html Алексей Гиппиус. Русские письмена]{{Недоступная ссылка|date=Июль 2018|bot=InternetArchiveBot}} Автор — специалист по древнерусскому языку, сотрудник Института славяноведения РАН</ref>. Ғөмүмән, бөтә фрагмент, Хазариялағы бәхәскә әҙерләнгәндә, Константиндың Корсундә йәһүд телен һәм самаритян яҙыуын өйрәнеүе тураһындағы контексына ярашлы килтерелгән. Митрополит Макарий (Булгаков), шул уҡ житиела Константин славян яҙыуҙарын булдырған һәм уға тиклем славян яҙмалары булмаған, тип бер нисә тапҡыр һыҙыҡ өҫтөнә алына — йәғни «русьские» тип һүрәтләнгән яҙмаларҙы автор үҙе лә славян яҙмаһы, тип һанамай<ref>{{Cite web|url=http://society.polbu.ru/makariy_churchhistory/ch06_ii.html|title=Митрополит Московский и Коломенский Макарий. История русской церкви|accessdate=2011-05-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131021071824/http://society.polbu.ru/makariy_churchhistory/ch06_ii.html|archivedate=2013-10-21}}</ref>.
== Хөрмәтләү ==
Изге Синодтың [[1885 йыл|1885 йылғы]] Указы менән 11 май иҫтәлеге төн буйы уяу булыу (бдение) менән оҙатылыусы урта байрамға индерелде. [[1901 йыл]]да Синод дини ведомство ҡарамағында булған барлыҡ уҡыу йорттары эргәһендәге ғибәҙәтханаларҙа йыл һайын 11 май көнө алдынан, дәрестәрҙән азат ителеп, уҡыусыларҙың төн буйы уяу булыуын, икенсе көндө, доға уҡып, Мефодий һәм Кириллға литургия атҡарыуын билдәләй. Шулай куҡ 11 майҙа сиркәү мәктәптәрендә йыл һайын сығарылыш тантаналары була<ref>С. В. Булгаков. ''Настольная книга для священно-церковно-служителей''. Киев, 1913, стр. 182.</ref>.
Кирилл һәм Мефодий хөрмәтенә байрам — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙә]] (1991 йылдан алып), [[Болгария]]ла, [[Чехия]]ла, [[Словакия]]ла һәм [[Төньяҡ Македония]]ла дәүләт байрамы. Рәсәйҙә, Болгарияла һәм Төньяҡ Македонияла байрам 24 майҙа билдәләнә; Рәсәйҙә һәм Болгарияла Славян мәҙәниәте һәм яҙмаһы көнө, Төньяҡ Македонияла — Изге Кирилл һәм Мефодий көнө тип атала. Чехия һәм Словакияла байрам 5 июлдә билдәләнә.
Словак шағиры Ян Голлы ағалы-энелегә «Кирилло-Мефодиада» ([[1835 йыл|1835]]) тигән ҙур поэмаһын бағышлаған. Кирилл һәм Мефодий тарихнамәһе (тормош тасуирламаһы) Милорад Павичтың "Хазар һүҙлеге"нә инә.
</gallery>
== Сәнғәттә Изгеләрҙең образы ==
=== Әҙәбиәттә сағылышы ===
* Слав Караслав, «Солунские братья» (1978—1979) романы (урыҫ теленә тәржемәһе «Кирилл и Мефодий» исеме аҫтында баҫылған (1987))
* ''Ф. и. Токмаков'' [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16513-tokmakov-i-f-bibliograficheskiy-ukazatel-literatura-o-svv-kirille-i-mefodii-prosvetitelyah-slavyanskih-s-prilozheniem-perechnya-istoricheskih-materialov-hranyaschihsya-v-pravitelstvennyh-i-obschestvennyh-arhivah-i-bibliotekah-m-1885#page/1/mode/grid/zoom/1 библиографик күрһәткес. Свв әҙәбиәте тураһында. Кирилл һәм Мефодийҙың, славян мәғрифәтсеһе.] — М., 1885. — С. 28
* {{Youtube|id=aEr3FY0S-gI|title=Открытие памятника Кириллу и Мефодию в культурно-историческом комплексе «Двор кириллицы», (Плиска, Болгария)}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Берҙәм Сиркәү изгеләре]]
|
