Кипр Республикаһы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up using AWB |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
40 юл:
Илдә 1 142 575 кеше йәшәй. Баш ҡалаһы: [[Никосия]] ҡалаһы.
== Тарихы ==
=== Административ-территориаль бүленеше ===▼
{{main|Кипр тарихы}}
Кипрҙың тарихҡаса дәүере, аҙаҡҡы мәғлүмәттәргә ярашлы, б.э.т. Х меңъйыллыҡта утрауҙа тәүге кеше эҙҙәре барлыҡҡа килгән мәлдән башлана һәм б.э.т. II-се һәм l-се меңъйыллыҡтар сигендә, тарихи осорҙа Кипр батшалыҡтарын барлыҡҡа килтергән социаль-сәйәси процестар башланыуы менән тамамлана.
[[Палеолит]] дәүерендәге кеше ҡалдыҡтары табылған Грециянан айырмалы рәүештә, Кипр тарихы [[неолит]] дәүеренән башлана. Б.э.т яҡынса XI быуатҡа Кипр Эллинистик цивилизацияһының айырылғыһыҙ өлөшө була. [[Троян һуғышы]]нан ҡайтышлай [[ахейҙар]] утрауҙа туҡтайҙар һәм эҙмә-эҙлекле рәүештә [[автохтондар]]ҙың («этеокиприоттар») ассимиляцияһын башлайҙар. Шул ваҡыттар утрауҙа гректар йәшәй.
Кипр Республикаһы 6 районға бүленә (грекса επαρχίες).▼
Кипрҙың Урта диңгеҙҙәге уңайлы стратегик урыны төрлө империялар периферияһында ҡалып, уның бөтә тарихы дауамында ҡулдан-ҡулға күп тапҡыр күсеүгә булышлыҡ итә. Б.э.т. 331 йылда Кипр хакимдары Александр Македонскийҙың власын таныйҙар. Б.э.т. III быуатта Кипр [[Птолемейҙар]] державаһы составына инә, унда ул, айырым батшалыҡ булып, ваҡыты-ваҡыты менән ярайһы уҡ автономия менән ҡуллана. Александр Македонский тарафынан яулап алына. Б.э.т. 58 йылда Кипр Рим провинцияһына әүерелә, б.э.т. 48 йылда [[Гай Юлий Цезарь|Цезарь]] уны Птолемейҙарға ҡайтара. [[Марк Антоний|Антоний]]ҙы (б.э.т. 31 йыл) [[Октавиан Август]]тың еңгәндән һуң Кипр Рим империяһы составына инә, уның [[395 йыл]] да Көнсығыш һәм Көнбайыш Византияға бүленеүенән һуң — [[Византия|Көнсығыш Византия]] составына инә. 965 йылда ''Кипр фемаһы'' төҙөлә.
1191 йылда инглиз короле Ричард Львиное Сердце Изге Ергә барышлай Кипрҙы яулап ала; әммә Кипр уға кәрәкмәгәнлектән, ул уны тиҙҙән Лузиньяндарға һата, улар король династияһына нигеҙ һалалар һәм Кипрҙа 300 йыл дауамында хакимлыҡ итәләр. Шулай итеп? Кипр Кипр короллегенә әүерелә.
1489 йылда Кипрҙың аҙаҡҡы королеваһы, данлыҡлы Катерина Корнаро, үҙенең тыуған иле [[Венеция]]ға утрауҙы бүләк итә һәм 100 йыл тирәһе Кипр Венеция республикаһы составында була (әйткәндәй, ошо осорға Шекспирҙың «Отелло, Венеция мавры» трагедияһы арналған; Фамагуста хатта, йәнәһе, Дездемона үлтерелгән Отелло замогы һаҡланған).
1570—1571 йылдарҙа Кипрҙы [[төрөктәр]] яулап алалар һәм 300 йыл унда хакимлыҡ итәләр. 1878 йылда Кипр [[Британия]] буйһоноуына эләгә, башта Ғосман империяһының номиналь суверенитеты осоронда ''де-факто'', ә [[Беренсе донъя һуғышы]]нан һуң шулай уҡ юридик яҡтан да.
▲=== Административ-территориаль бүленеше ===
* Никосия (район)|Никосия (Λευκωσία ''Левкосия'', төр. ''Левкоша'') — өлөшләтә [[Төньяҡ Кипр Төрөк Йөмһүриәте]] идара итә
* Кирения (район)|Киренея (Κερύvεια, тур. ''Гирне'') — тулыһынса [[Төньяҡ Кипр Төрөк Йөмһүриәте]] идара итә
* Ларнака (район)|Ларнака (Λάρνακα, тур. ''Ишкеле'') — ҙур булмаған өлөшөнә [[Төньяҡ Кипр Төрөк Йөмһүриәте]] идара итә
* Лимасол (район)|Лимасол
* Пафос (район)|Пафос (Πάφος, тур. ''Баф'')
* Фамагуста (район)|Фамагуста (Αμμόχωστος ''Амохостос'', төр. ''Ғазимагуша (Магуша)'') — төньяҡ ҙур өлөшөнә [[Төньяҡ Кипр Төрөк Йөмһүриәте]] идара итә
Райондар
== Иҫкәрмәләр ==
| |||