Конфуцианлыҡ: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ҡалып
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
11 юл:
 
Үҙенең тормошсанлығы менән ҡыҙыҡтырған Конфуций тәғлимәте дингә әүерелгән. Уның нигеҙендә идеаль йәмғиәт, идеаль ғаилә төҙөргә һәм үҙ-үҙеңде камиллаштырырға мөмкин булып тойолған.
== Конфуцианлыҡ һәм уның мәсьәләлре ==
=== Төп төшөнсәләр===
Конфуцианлыҡ тәғлимәтендә 22 категория бар (тик беҙҙең әҙәбиәттә киң таралған мәғәнәләр һәм аңлатмалар бирелә)
 
Японияла Токугава (Фукан) дәүерендә конфуцианлыҡтың "биш даими әйбере" (五常 - у-чан) нығына: кешелеклелек (жэнь, 仁), бурыс (и, 義), ритуал (ли, 禮), белем (чжи, 智), искренность (синь, 信)<ref>[http://www.xliby.ru/religiovedenie/kulty_i_mirovye_religii/p91.php Пять добродетелей и роль главной из них — «ли»]</ref>.<ref>Нагата Х. История философской мысли Японии. - М.: Прогресс, 1991. С.70</ref>. Конфуцианлыҡта тағы башҡа төшөнсәләр ҙә була:
* 道 (dào) — [[Дао|Дао, Дао-путь]], юл, хәҡиҡәт, сара, метод, ҡағиҙә, йола, мораль, әхлаҡ.
* 德 (dé) — Дэ, изге көс, мана (по Е. А. Торчинову), ғәҙеллек, кешелеклелек, намыҫлылыҡ, рухи көс, дәрәжә, изгелек, миһырбанлыҡ.
* 材 (cái) — Цай, һәләттәр, талант, һәләтле кеше, кеше булмышы, материал, әҙерләмә,ағас, характер, холоҡ, табут.
* 孝 (xiào) — [[Сыновняя почтительность|сяо]] ҡағиҙәһе, ата-әсәне хөрмәт итеү,ата-әсәгә тырышып хеҙмәт итеү, ата-бабаларҙың теләген тырышып үтәү, уллыҡ (ҡыҙлыҡ) бурысын тырышып үтәү, матәм, матәм кейеме.
* 悌 (tì) — Ти, ололарҙы хөрмәт итеү, ололарға ихтирамлы булыу, хөрмәт, ҡустыһының оло ағаһына һөйөүе.
* 勇 (yǒng) — Юн, ҡаһарманлыҡ, батырлыҡ, ҡыйыулыҡ, һалдат, яугир, ополченец.
* 忠 (zhōng) — Чжун, тоғролоҡ,йән-тән менән бирелгәнлек,эскерһеҙлек, ихласлыҡ,иғтибарлы булыу, алды-артты ҡарап йөрөү, ихлас итеп, тоғро хеҙмәт итеү .
* 順 (shùn) — Шунь, тыңлаусан, күндәм, изге ниәтле, (фәлән) юлдан барыу...., баш эйеү, көйләнә, күңелгә яҡын, оҡшай, хәстәрһеҙ, в ряд, ярап торған, яғымлы, тәртипкә һалыу,нимәгәлер оҡшатыу, күсермә эшләү, ҡорбан килтереү (кемгәлер.
* 和 (hé) — Хэ, гармония, тыныслыҡ, килешеп йәшәү, тыныс, ҡайғы-хәсрәтһеҙ, нимәгәлер яраған, килешкән, уртаса, тирә-яҡ менән килешеү, ҡабатлауь,ҡушылып йырлау, тынысландырыу,һөҙөмтә, сумма. Л. С. Переломов: «төрлөсә уйлау аша берлек».
* 三綱 (sāngāng) — Саньган, Өс таған (Хакимдың илендәге кешеләр өҫтөнән,атаның улы,ирҙең ҡатыны өҫтөнән абсолют власы). Дун Чжун-шу 三綱五常 (sāngāngwŭcháng) — Саньганучан, «Три устоя и пять незыблемых правил» төшөнсәһен индергән (подданный хакимына, ул атаһына буйһона, кешелеклелек, ғәҙеллек, әҙәплелек, аҡыл һәм тоғролоҡ).
* 君子 (jūnzǐ) — [[Цзюнь-цзы]], изге ир, теүәл кеше, юғары әхлаҡҡа эйә кеше, аҡыллы һәм изге күңелле хаталанмай торған кеше. Боронғо заманда: «хакимдарҙың улдары», Мин дәүерендә— Дунлинь мәктәбенең һигеҙ эшмәкәренең хөрмәтле исеме (東林黨)2.
* 小人 (xiǎorén) — Сяожэнь, түбән кеше, ҡәбәхәт кеше, бәләкәй кеше, цзюнь-цзының антиподы, ябай халыҡ, ҡурҡаҡ, выжданлы кеше. Һуңыраҡ «мин» һүҙе урынына ололарға өндәшкәндә (хакимдарға йәки ата-әсәгә) үҙен кәмһетеп атау һүҙе.
* 中庸 (zhōngyōng) — Чжунъюн,алтын урталыҡ, «Урталыҡ һәм үҙгәрмәй торған» (тейешле канондың исеме), уртаса, урта, бер ни менән айырылмай.
* 大同 (dàtóng) — Датун, Бөйөк Берлек,килешеп эшләү, тулыгармония, тулы тигеҙлек, Яо (堯) менән Шунь (舜) дәүере йәмғиәте.
* 小康 (xiăokāng) — Сяокан, ҙур булмаған (уртаса) хәллелек, баштағы Дао юғалған йәмғиәт хәле,уртаҡул йәмғиәт.
* 正名 (zhèngmíng) — «Исемдәрҙе төҙәтеү», әйбер һәм күренештәрҙең асылына тап килтереп исем биреү.
== Әҙәбиәт ==
* {{книга