Шайморатова Әсмә Сабир ҡыҙы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
аныҡлаштырыу
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
аныҡлаштырыу, күренеште төҙәтеү
1 юл:
{{Ук}}
'''Шайморатова Әсмә Сабир ҡыҙы''' ([[9 декабрь]] [[1910 йыл]] — [[11 ғинуар]] [[1992 йыл]]) — йырсы (лирик-колоратура сопрано). 1942 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]], 1948 йылдан — Татар филармонияһы (Ҡазан), 1950—1960 йылдан [[Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1950).
 
== Биографияһы ==
Әсмә Сабир ҡыҙы Шайморатова (Хәбибуллина) 1910 йылдың 9 декабрендә [[Өфө губернаһы]] [[Өфө өйәҙе]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Шишмә районы]]) [[Арыҫлан (Шишмә районы)|Арыҫлан]] ауылында ябай крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.
 
1932 йылда [[Өфө сәнғәт училищеһы|Башҡорт сәнғәт техникумын]] тамамлай<ref name="БЭ">{{БЭ2013|/index.php/component/content/article/8-statya/16691-shajmoratova-sm-sabir-y-y}}</ref>.
Һуңынан Мәскәү консерваторияһы эргәһендәгеҡарамағындағы башҡорт студияһына уҡырға инә һәм уны (өҙөклөктәр менән) 1942 йылда тамамлай. Уҡытыусыһы — профессор Мария Владимировна Башҡортостандың һәм башҡа милли республикаларҙың милли кадрҙарын үҫтереү өсөн бик күп эшләй. Әсмә Шайморатованың тәбиғәттән бирелгән тауышын шымартып, һирәк тембрлы лирик-колоратур сопрано өҫтәүгә өлгәшә<ref name="Юбилей">[http://www.bashinform.ru/news/794562-asma-shaymuratova-legenda-bashkirskoy-muzykalnoy-kultury-k-105-letiyu-so-dnya-rozhdeniya/ Асма Шаймуратова — легенда башкирской музыкальной культуры (К 105-летию со дня рождения)]</ref>.
 
[[1942 йыл]]дан алып [[1948 йыл]]ға [[тиклем Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ндатеатрында эшләй. Шул уҡ 1942 йылда вокаль һәм сәхнә яғынан ҡатмарлы булған Татьяна партияһын (Петр Чайковскийҙың «Евгений Онегин» операһынан), башҡара. Артабан ул ҙур уңыш менән Маргарита («Фауст», Шарль Гуно), Микаэла («Кармен», Жорж Бизе), Марфа («<Батша кәләше», Николай Римский-Корсаков), Айһылыу («Ашҡаҙар», [[Мөхәмәтша Буранғолов]] либреттоһы буйынса Антон Эйхенвальд) партияларын башҡара<ref name="БЭ"></ref>.
 
1948—1950 йылдарҙа Ғ. Туҡай исемендәге Татар филармонияһында ([[Ҡазан]]) композитор һәм музыкант Сәлих Сәйҙәшев төркөмөндә эшләй. 1950 йылда Өфөгә әйләнеп ҡайта һәм артабан, 1960-сы йылдарға тиклем, Башҡорт филармонияһы солисы булып эшләй.
 
Әсмә Шайморатованың тауышы сағыу һәм матур тембр, киң диапазон, һығылмалылыҡ һәм йомшаҡлыҡ менән айырылып торған. Концерт репертуарында башҡорт, татар, урыҫ һәм сит ил композиторҙары әҫәрҙәре бар, шулай уҡ классик оҙон көй өлгөләрен ([[Ашҡаҙар (йыр)|«Ашҡаҙар»]], [[Бейеш (йыр)|«Бейеш»]], [[Буранбай (йыр)|«Буранбай»]], [[Ғилмияза (йыр)|«Ғилмияза»]], [[Зөлхизә (йыр)|«Зөлхизә]]», [[Таштуғай (йыр)|«Таштуғай»]], [[Һандуғас (йыр)|«Һандуғас»]], [[Әрме (йыр)|«Әрме»]] һәм башҡалар) айырыуса тәьҫирле башҡарған. М.[[Мәсәлим М.Вәлиев]], Х. Ш.[[Халиҡ Заимов]], Х. К. [[Хәбибулла Ибраһимов]], З.Ғ.[[Заһир Исмәғилев]], Р.Ә.[[Рәүеф Мортазин]], Н.Ғ.[[Нариман Сабитов]], Х.[[Хөсәйен Ф.ӘхмәтовтыңӘхмәтов]]тың ҡайһы бер вокаль әҫәрҙәрен дә тәүгеләрҙән булып сәхнәгә сығарғансығара.
 
Йырсы карьераһында артабанғы ун йыл ысын мәғәнәлә йондоҙло йылдарбула. Был осорҙа ул йөҙләгән концертта ҡатнаша, башҡортостандыңБашҡортостандың һәр районында, ҡалаһында була, шул уҡ ваҡытта ҙур уңыш менән [[Рәсәй]] төбәктәрендә, [[СССР]]-ҙың күп кенә ҡалалрындаҡалаларында сығыш яһай. Уның концерт репертуарына башҡорт., Татартатар, урыҫ һәм сит ил композиторҙары йырҙары инә. Йыш ҡына ул Хөсәйен ӘхмәтовтыңӘхмәтов, Заһир ИсмәғилевтыңИсмәғилев, [[Ибраһимов Хәбибулла Кәлимулла улы|Хәбибулла Ибраһимовтың]]Ибраһимов, Рәүеф МортазиндыңМортазин һәм башҡа күренекле башҡорт композиторҙарының вокаль әҫәрҙәрен беренсе башҡарыусыһы була. Айырыуса ҙур оҫталыҡ менән ул [[башҡорт халыҡ йырҙарынйырҙары]]н башҡара. Әсмә Шайморатова ҡатын-ҡыҙҙар араһынан тәүгеләрҙән булып халыҡ йырҙарын оло сәхнәлә башҡарайырлай башлай, сөнки традиция буйынса халыҡуларҙы йырҙарынбығаса бары тик ирҙәр башҡарған. Хатта ҡатын-ҡыҙ исеменән йырланғандарын да.
Үҙенә хас булған талант, тәбиғәттән бирелгән бай диапозонлы тауыш аша ул халыҡҡа халыҡ ижад иткән йырҙарҙы ҡайтара: «Әрме», «Ашҡаҙар», «Бейеш», «Буранбай», «Ғилмияза», «Зөлхизә», «Таштуғай», «Һандуғас» һәм башҡа йырҙарҙы. Һәр йырҙың тарихын өйрәнергә тырышыуы уға әҫәрҙең үҙенсәлектәрен һәм драматургияһын асырға ярҙам итә<ref name="Юбилей"></ref>.
 
Элекке ваҡытта Әсмә Шайморатованың йырҙарын башҡорт радиоһында бик йыш тапшырғандар. Һәр йортта әлеге тапшырыуҙарҙы көтөп алыр булғандар, шулай итеп, тыңлаусыларҙың музыкаль культураһын тәрбиәләүҙә һәм башҡорт йырын пропагандалауҙа Әсмә Сабир ҡыҙы ҙур роль уйнай.
 
[[1972 йыл]]да «Мелодия» Бөтә Союз фирмаһында Әсмә Шайморатованың тәүге ҙур пластинкаһы донъя күрә, бында композиторҙар [[Рәхимов Камил Йософ улы|К. Й. Рахимов]], [[Әхмәтов Хөсәйен Фәйзулла улы|Х. Ф.Әхмәтов]], [[Мортазин Рәүеф Әхмәт улы|Рәүеф Мортазин]] һәм [[Исмәғилев Заһир Ғариф улы|З. Ғ. Исмәғилев]] йырҙары, шулай уҡ башҡорт халыҡ йырҙары урын ала. Йырҙар араһында бик һирәк иштетелгән халыҡ йырҙары ла иғтибарҙы йәлеп итә: [[Ҡара Сурай|«Ҡара Сурай»]], [[Хисам (йыр)|«Хисам»]], [[Ҡаһарман кантон (йыр)|«Ҡаһарман кантон»]], [[Һаҡмар (йыр)|«Һаҡмар»]] һәм башҡалар.
 
Халыҡ йырҙарын башҡарыуҙа Әсмә Шайморатова үҙенең йырлау һәләтен, бай вокаль мөмкинлектәрен, юғары музыкаль һәм опера культураһын, башҡорт халҡының үҙенсәлектәрен тулы мәғәнәлә аңлап ҡуллана. Шуға күрә йырсы тамашасы һөйөүен яулауға өлгәшә. Әсмә Шайморатованан һуң башҡорт халыҡ йырҙары концерт репертуарҙарына инә башлай, уларҙы ҙур уңыш менән [[Әхмәҙиева Рәшиҙә Сәмиғулла ҡыҙы|Рәшиҙә Әхмәҙиева]], [[Сәлиғәскәрова Мәғәфүрә Ғәлиулла ҡыҙы|Мәғәфүрә СәлиғәсҡәроваСәлиғәскәрова]], [[Аллаярова Нажиә Һибәт ҡыҙы|Нажиә Аллаярова]], [[Флүрә Ноғоманова]], [[Солтанова Ғәлиә Кәлимулла ҡыҙы|Ғәлиә Солтанова]] башҡара башлайҙарбашлай<ref name="Юбилей"></ref>.
 
[[1950 йыл]]да Әсмә Шайморатова музыкаль культура өлкәһенә индергән ҙур өлөшө өсөн «Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы» почетлы исеменә лайыҡ була.
Юл 30 ⟶ 31:
 
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|95564}}{{V|10|02|2021}}
* [http://www.bashinform.ru/news/794562-asma-shaymuratova-legenda-bashkirskoy-muzykalnoy-kultury-k-105-letiyu-so-dnya-rozhdeniya/ Асма Шаймуратова — легенда башкирской музыкальной культуры (К 105-летию со дня рождения)]