Мозамбик: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Баныу (фекер алышыу | өлөш) →География һәм тәбиғәт шарттары: орфография |
Баныу (фекер алышыу | өлөш) орфография, пунктуация, аныҡлаштырыу |
||
65 юл:
}}
'''Мозамбик Республикаһы''' ({{lang-pt|República de Moçambique}} {{IPA|[ʁɛˈpublikɐ di musɐ̃ˈbiki]}}) — Көньяҡ-Көнсығыш Африкалағы дәүләт, Португалияның элекке колонияһы, 1975 йылдан алып бойондороҡһоҙ алған дәүләт. Мозамбик Һинд океаны яры буйында урынлашҡан. Республика [[Танзания]] менән төньяҡта, [[Малавия]] һәм [[Замбия]] - төньяҡ-көнбайыштан, [[Эсватини]] һәм [[Көньяҡ Африка Республикаһы]] менән
== Этимология ==
"Мозамбик" топонимы урындағы Муса бән Бик исеменән алынған. Солтан илдең төньяҡ-көнсығыш яр буйында урынлашҡан утрауҙа идара иткән. 1498 йылда португалдар ултыра һәм султан исеме менән утрауҙы атайҙар, һуңынан был исем утрауҙы ғына түгел ул бөтә илгә таралған{{sfn|Поспелов|2002|с=272}}.
== География һәм тәбиғәт шарттары ==
Мозамбик территорияһы [[Һинд океаны]]ның яр буйында яҡынса 3000
Илдең яр буйы линияһының оҙонлоғо 2 470 саҡрым. Төньяҡта яр буйы линияһы ҙур булмаған
Илдең төньяҡ өлөшө Көнсығыш-Африка
Илдең иң юғары нөктәһе - Бинга тауы (порт. Monte Binga), бейеклеге - 2 436 метр.
Мозамбик климаты төньяҡта - субэкваториаль, муссонлы, көньяҡта - тропик, пассатлы. Ғинуарҙың уртаса температураһы Мозамбик түбәнлегендә 26 °C алып 30 °C тиклем,
== Тарихы ==
=== Колонияға тиклем осор ===
Тәүҙә Мозамбиктә һунарсылыҡ һәм
VIII быуаттан Көнсығыш Африкаға Һинд океанының яр буйында бик күп сауҙа факторийы барлыҡҡа килгән ғәрәптәр үтеп инә башлай. Ғәрәптәр был төбәктән алтын, фил һөйәктәре, йәнлек тиреләре алып сығалар.
88 юл:
XV быуат уртаһына Мозамбиҙың хәҙерге уртаса өлөшөндә [[Мономотапа]] тигән иртә феодаль дәүләте барлыҡҡа килә.
1498 йылда Мозамбик биләмәһенә Һиндостанға юлланған Васко
1558 йылда Форт Сан-Себастьян нигеҙләнгән, унда алтын экспедицияһында ҡатнашҡан Һиндостандан йәки Һиндостандан килгән суднолар туҡтатылған. 1572 йылға тиклем португал Африкаһы территорияһы менән Гоа губернаторы идара иткән.
1607 йылда Мономотапаның урындағы сыуалыштарҙың сепаратистик йүнәлештәре барлыҡҡа килгән, идара итеүсеһе португалдар менән алтын һәм көмөш рудниктар ҡорал менән алмашыуға һәм фетнәсел
== Колония осоро ==
101 юл:
[[XX быуат]] башына Португалия ҙур территориялар менән идара итә: Мозамбик компанияһы, Замбези Компания һәм Ньяс компанияһы. Был компаниялар [[Бөйөк Британия]]ның күрше колониялары менән Мозамбик бәйләгән тимер юлдар төҙөй һәм төбәк илдәре плантацияһына һәм шахталарына осһоҙ эшсе көстәрҙе килтереүҙе тәьмин итә.
[[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң Португалия [[Европа]]ның башҡа илдәре өлгөһөнә эйәреп, колонияларына үҙаллылыҡ бирмәне. Колониялары "диңгеҙ биләмәләре" тип иғлан ителде, уларҙа метрополиянан миграция дауам итте. Күпселек иҡитғаның деколониялаштырыу һәм халыҡ-ара аренала милли-азатлыҡ хәрәкәттәре йоғонтоһо шарттарында португал биләмәләрендә режимлы оппоненттарҙы сәйәси туплау процестары башланды. [[1962 йыл]]да бер нисә колонияға ҡаршы сәйәси төркөм Мозамбикты (FRELIMO) азат итеү фронтына берләште. [[1964 йыл]]дың сентябрендә португал колонияһына ҡаршы ҡоралланған көрәш башлана. Тәүҙә фронт Ангола (МПЛА) һәм Гвинеи-Бисау (ПАИГК) баш төркөмдәре менән тығыҙ бәйләнештә була.
== Иҫкәрмәләр ==
|