Карл Фридрих Гаусс: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
42 юл:
[[1796]] йыл: Гаусс циркуль һәм линейка ярҙамында дөрөҫ ''ун ете мөйөш'' төҙөп булыуын иҫбатлай. Бынан тыш ул дөрөҫ күпмөйөштәр төҙөү мәсьәләһен аҙағына тиклем сисә һәм дөрөҫ ''n''-мөйөштө циркуль һәм линейка ярҙамында төҙөү критерийын таба:
* әгәр ''n'' — ябай һан булһа, ул <math>n=2^{2^k}+1</math> ([[Ферма һандары|Ферма һаны]]) күренешендә булырға тейеш;
* әгәр ''n'' — ҡушма һан булһа, уның
Был асышы менән Гаусс бик ғорурланған һәм үҙе үлгәс, түңәрәк эсендәге ''ун ете мөйөштө'' ҡәбер ташына төшөрөргә ҡушҡан.
52 юл:
1798 йыл: «Арифметик тикшеренеүҙәр» ({{lang-lat|Disquisitiones Arithmeticae}}) тигән шедеврын тамамлай, тик 1801 йылда ғына уны баҫтырып сығара.
Был хеҙмәтендә Гаусс ''Натураль һандарҙы модуле буйынса сағыштырыу'' теорияһын тәҡдим итә, хәҙерге (ул фәнгә индергән) билдәләр менән, ирекле тәртиптәге сағыштырыуҙар сығарыла, [[
Гаусс математика — ғилем батшаһы, ә һандар теорияһы — математика батшаһы тип әйтергә яратҡан.
75 юл:
1806 йыл:[[Наполеон]] менән һуғыш ваҡытында Гауссҡа ярҙам итеп торған герцог йәрәхәтләнеп, үлеп китә. Гауссты бер нисә илгә, шул иҫәптән Рәсәйгә, [[Петербург]]ҡа ла саҡыралар. [[Александр фон Гумбольдт]] тәҡдиме буйынса Гаусс [[Гёттинген]] профессоры һәм Гёттинген обсерваторияһы директоры итеп тәғәйенләнә. Был вазифаларҙа ул ғүмеренең аҙағынаса ҡала.
1807 йыл: Наполеон ғәскәре [[Гёттинген]]ды баҫып ала. Бөтә граждандар ҙа бик ҙур контрибуция түләргә тейеш була, Гаусс та 2000 мең франк түләргә тейеш була. Ольберс менән [[Лаплас]] уға ярҙам тәҡдим итәләр, тик Гаусс уларҙың аҡсаһын алмай; билдәһеҙ Франкфурт кешеһе уға 1000 [[гульден]] ебәрә, был бүләкте ғалим ҡабул итә. Бер аҙ ваҡыт үткәс кенә был ярҙам Гётеның дуҫы
1809 йыл: яңы шедевр, «Күк йөҙө есемдәре хәрәкәте теорияһы». Ул планеталар орбитаһының үҙгәреүе теорияһын яҙа.
92 юл:
=== 1816—1855 йылдар ===
1820 йыл: Гауссҡа [[Ганновер]] короллегендә геодезия эштәрен башҡарырға тәҡдим итәләр. Был эште башҡарыу өсөн ул тейешле хисаплау методтарын эшләп сығара (шулай уҡ иң бәләкәй квадраттар методын ғәмәлдә ҡулланыу методикаһын), был эш фәндең яңы йүнәлешен
1821 йыл: геодезия буйынса эштәргә бәйле Гаусс өҫлөктәр теорияһы (''теория поверхностей'') буйынса эштәрҙең тарихи циклын башлай. Фәндә «Гаусс кәкрелеге» тигән төшөнсә барлыҡҡа килә. Дифференциаль геометрияға нигеҙ һалына. Тап Гаусс эштәре Бернхард Риман өсөн «Риман геометрияһы» тураһындағы классик диссертация яҙырға этәргес була.
102 юл:
[[Файл:Bendixen - Carl Friedrich Gauß, 1828.jpg|thumb|left|<center>Гаусс 1828 й.</center>]]
1825 йыл: Комплекслы бөтөн Гаусс һандарын аса, улар өсөн бүленеү һәм сағыштырыу теорияһын эшләй. Уларҙы юғары дәрәжәләге сағыштырыуҙарҙы сығарыу өсөн уңышлы ҡуллана.
1829 йыл: дүрт битлек «Механиканың яңы дөйөм законы тураһында» ('''«Об одном новом общем законе механики»''') тигән хеҙмәтендә Гаусс механиканың яңы вариацион принцибын {{sfn|Тюлина|1979|с=178}} —
[[Файл:Göttingen-Gauß-Weber-Monument.01.JPG|thumb|<center>Гаусс һәм Вебер. Гёттингендағы скульптура.</center>]]
115 юл:
1839 йыл: 62 йәшлек Гаусс урыҫ телен өйрәнә һәм Петербург академияһына рус журналдары һым китаптарын, мәҫәлән, Пушкиндың "Капитан ҡыҙы"н ебәреүҙе һорап хаттар яҙа. Был Гаусстың Н. И. Лобачевский эштәре менән ҡыҙыҡһыныуына бәйле булған тиҙәр. Н. И. Лобачевский Гаусс тәҡдиме буйынса [[1842]] йылда [[Гёттинген]] король йәмғиәтенең сит ил ағза-корреспонденты итеп һайлана.
Шул уҡ 1839 йылда Гаусс '''
1840 йыл: '''«Диоптрик тикшеренеүҙәр»''' тигән бик әһәмиәтле хеҙмәтендә Гаусс ҡатмарлы оптик системаларҙа сағылышты төҙөү теорияһын эшләй {{sfn|Храмов|1983|с=76}}.
|