Икмәк ағасы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Баныу (фекер алышыу | өлөш) →Тышҡы күренеше: пунктуация |
Баныу (фекер алышыу | өлөш) →Ҡулланыу: пунктуация, аныҡлаштырыу |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''Икмәк ағасы''' ({{Lang-la|Artocarpus altilis}}) — [[Бер өйлө үҫемлектәр|бер өйлө]] [[Тутағас|тут]] ағасы ғаиләһенә ҡараған Артокарпус.төркөмөнөң бер [[төр]]<nowiki/>ө. Ватаны [[Яңы Гвинея]] һанала, шунан полинезиецтар уны [[Океания]] утрауҙарына күсергәндәр
Инглиз диңгеҙсеһе Уильям Дампир [[XVII быуат]] аҙағында беренсе булып европалыларға урындағы халыҡтың емешен [[икмәк]] менән алмаштыра торған ағас тураһында хәбәр иткән. [[XVIII быуат]] аҙағында [[Ямайка]]ла аслыҡтан һуң плантацияларҙа эшләгән ҡолдар өсөн осһоҙ һәм калориялы аҙыҡ сығанағы булараҡ, бында икмәк ағасын үрсетеү идеяһы тыуған. Ошо маҡсат менән Таити ярҙарына билдәле булған "Бауинти"карабы ебәрелгән, әммә уларҙың йыйған үҫентеләре Вест-Һиндостанға барып етмәгән. Һөҙөмтәлә беренсе икмәк
== Этимологияһы ==
8 юл:
== Тышҡы күренеше ==
Был шаҡтай ҙур, 20-26 метрға тиклем бейеклектәге һәм бик тиҙ үҫеүсе ағас. Тышҡы күренеше менән ябай [[имән]]де хәтерләтә. Ҡабығы һоро, шыма. Уның ҡайһы бер ботаҡтары йыуан , ҡабырғанан япраҡлы бәләкәй ботаҡтар менән; башҡалары — оҙон һәм нәҙек, осонда япраҡ шәлкеме менән. Үҫемлектең япрағы ғәҙҙәттән тыш төрлөсә: хатта бер ағаста бөтөн япраҡтар ҙа
[[Файл:ARS_breadfruit49.jpg|слева|мини|Икмәк ағасы емешен бүлгәндәге]]
Сәскәләре ваҡ, йәшкелт һәм күркһеҙ: ата сәскәләр беренсе сәскә ата һәм оҙонса сәскәлеккә йыйылған була; инәләре — эре тумалаҡ сәскәлеккә йыйылған. Ҡанатлылар менән (крылан (''Pteropodidae'') менән һеркәләнә. Һеркәләнгәндән һуң, инә сәскәлектәр яйлап ҙур емеш булып үҫә, формаһы буйынса йомро [[ҡауын]]ды хәтерләтә.Емештәре берәмләп йәки ботаҡ осонда тәлгәшләнеп барлыҡҡа килә. Йәш емештәр йәшел була,өлгөрә бара һары-йәшел, шунан һары йәки һары-көрән төҫкә инә. Емештең диаметры 30 см-ға етә, ауырлығы — 3-4 кг. Йәшел саҡта емештәре крахмаллы, йомшаҡ аҡ туҡымалы була, ә өлгөргәс, йомшара, аҡһыл һары йәки һары төҫкә инеп шәрбәтләнә. Ағастың бөтә өлөштәрендә лә, шул иҫәптән бешмәгән емештәрендә лә, һөт төҫөндәге йәбешкәк һут-латекс бар.
18 юл:
== Ҡулланыу ==
[[Файл:Breadfruit_Tree.jpg|справа|мини|Икмәк ағасы, Гавайи]]
Донъяның ҡайһы бер өлөштәрендә, бигерәк тә [[Океания|океан]] утрауҙарында, икмәк ағасы— туҡланыу өсөн иң мөһим сығанаҡ. Икмәк ағасы емешенән икмәк бешерәләр, киптерәләр, шәкәрләйҙәр, сей килеш ашайҙар, хатта төрлө тәмлекәстәр, үҙенсәлекле «ҡоймаҡтар»
Бешкән һәм ҡыҙҙырылған икмәк ағасының орлоҡтарын бешереп тә,тоҙ менән ҡурып та ашайҙар. Шулай уҡ емештәре һәм япраҡтары мал аҙығына ла бара (кәзәләр, сусҡалар һәм башҡалар өсөн). Икмәк ағасының киптерелгән йомшағында (мякоть) 4,05 % аҡһым, 76,70 % углевод һәм 331 ккал 100 гр. бар. Икмәк ағасы емешенең аҙыҡ ҡиммәте 100 граммда крахмал 60-80 %-ҡа, шәкәр 14 процентҡа, майҙар 0,2—0,8 %.
|