Маскарен утрауҙары
Маскарен утрауҙары (ингл. Mascarene Islands, фр. Mascareignes, порт. Ilhas Mascarenhas) — Мадагаскарҙан 650 саҡрым көнсығыштараҡ урынлашҡан Һинд океанындағы архипелаг. Реюньон (Réunion), Маврикий (Mauritius) һәм Родригес (Rodrigues) утрауҙарын үҙ эсенә ала.
| Маскарен утрауҙары | |
 | |
| Дәүләт |
.svg){kind=small} Франция |
|---|---|
| Сәғәт бүлкәте | UTC+4:00[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Һинд океаны |
| Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан | Һинд океаны һәм Маскаренское плато[d] |
| Иң юғары нөктә | Питон-де-Неж[d] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 3069 метр |
| Майҙан | 4481 км² |
 | |
 | |
 Маскарен утрауҙары Викимилектә | |
Реюньон утрауы Францияның сит ил департаменты булып тора, башҡа утрауҙар Бөйөк Британияның Милләттәр Берләшмәһенә ингән Маврикий дәүләте составында.
Утрауҙар XVI быуатта йәшәүсе арҙаҡлы португал диңгеҙсеһе һәм сәйәси эшмәкәр Педру ди Машкареньяш (порт. Pedro de Mascarenhas) хөрмәтенә аталған.
Географияһы үҙгәртергә
Маскарен утрауҙары вулкан сығышлы, мәрйен рифтары менән уратып алынған. Үҙенсәлекле флора һәм фаунаһы булған айырым экотөбәк булып тора. Шуларҙың иң олоһо булған Маврикий утрауы 8-10 миллион йыл элек барлыҡҡа килгән. Реюньон һәм Родригес утрауҙары 2 миллион йыл элек формалашҡан.
Реюньон утрауының майҙаны — 2512 км², Маврикий утрауы — 1865 км², Родригес утрауы — 104 км².
Реюньонда утрауҙарҙың иң юғары нөктәһе — 3069 метр бейеклектәге һүнгән Питон-де-Неж (Piton des Neiges) вулканы урынлашҡан. Шулай уҡ утрауҙа Питон-де-ла-Фурнез (Piton de la Fournaise) вулканы бар. Утрауҙың көньяҡ-көнсығышында урынлашҡан был вулкан донъяла иң әүҙемдәрҙең береһе булып тора.
Маврикий утрауының иң бейек нөктәһе — 826 метр бейеклектәге Питон-де-ла-Ривьер-Нуар (Piton de la Rivière Noire) тауы. Родригес утрауы диңгеҙ кимәленән 398 метрға ғына күтәрелә.
| № | Утрау | Халҡы, кеше (2010) |
Майҙаны, км² |
Иң бейек нөктәһе, м |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Реюньон | 840 000 | 2512 | 3069 |
| 2 | Маврикий | 1 245 288 | 1865 | 826 |
| 3 | Родригес | 37 838 | 104 | 398 |
| Бөтәһе | 2 123 126 | 4481 | 3069 |
Тәбиғәте үҙгәртергә
Утрауҙар Маскарен урмандары булараҡ билдәле айырым экотөбәк барлыҡҡа килтерә. Элек улар дымлы киң япраҡлы урмандар менән ҡапланған булған. Утрауҙар флораһының һәм фаунаһының күп төрҙәре эндемик: Psiloxylon mauritanum үҫемлеге, трохетия (Trochetia) затының бөтә 18 төрө һәм латанияның (Latania) бөтә өс төрө, дронттар (додо) — юҡҡа сыҡҡан осмаған ҡоштар (3 төр, һәм бер утрауға берешәр төр), шулай уҡ юҡҡа сығыу хәлендә ҡалған додо ағасы (Sideroxylon grandiflorum), 13 төр һөйрәлеүселәр. Утрауҙарҙа ҙур ҡоро ер гөбөргәйелдәре йәшәгән, уларҙы португалдар юҡ иткән. Башҡа төрҙәр диңгеҙ йәки Мадагаскарҙан һәм Африка ҡоштары аша индерелгән. Кеше килгәнсе утрауҙарҙа ярғанаттарҙан башҡа һөтимәрҙәр булмаған.
Кеше утрауҙарҙың күпселек урмандарын ҡырҡып, уларҙы шәкәр плантациялары һәм баҡсалар менән алмаштырған. Сусҡалар, ҡомаҡтар, бесәйҙәр, маймылдар һәм мангустар индерелеп, улар утрауҙарҙың экосистемаһына төҙәтеп булмаҫлыҡ зыян килтергән.
Тарихы үҙгәртергә
X быуаттан утрауҙарға ғәрәп һәм малай дигеҙселәре килә.
1507 һәм 1572 йылдар араһында утрауҙарҙы португалдар аса. Португалдар уларҙы үҙ караптарындағы провиантты һәм һыу запасын тулыландырыу өсөн база итеп ҡуллана.
1720 йылда утрауҙарҙы контролдә тотоу Францияға күсә. Француздар утрауҙарға Маврикий һәм Реюньондың шәкәр плантацияларында эшләү өсөн негр ҡолдарын индергән. 1799—1815 йылдарҙағы Наполеон һуғыштары ваҡытында утрауҙарҙы Британия империяһы баҫып ала, ул эшләү өсөн һиндтарҙың плантацияларында ҡатнашыуҙы йәлеп итә, уларҙың тоҡомдары хәҙерге Маврикий халҡының күпселеген һәм Реюньонда ҙурыраҡ общинаны тәшкил итә. Һуңыраҡ Реюньон Францияға ҡайтарыла. 1968 йылда Маврикий һәм Родригес утрауҙары Маврикий дәүләте составына инә.
Халҡы үҙгәртергә
Халыҡтың күпселек өлөшө — Һиндостанда тыуып үҫкән нәҫел-ырыуы, шулай уҡ афро-француз креолдары, француздар һәм инглиздәр йәшәй.
Иҡтисад үҙгәртергә
Утрауҙарҙа шәкәр, ром, кокос сәтләүектәре, вулкан тоҙо, копра, ваниль һәм алоэ фибраһы етештерелә.