Изборск нығытмаһы

Изборск нығытмаһы
	Изборск нығытмаһы
Нигеҙләү датаһы	1341
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Изборск
Урын	Изборск
Архитектура стиле	Псковская архитектурная школа[d]
Входит в состав списка памятников культурного наследия	Культурное наследие России/Псковская область/Изборск[d]
Мираҫ статусы	объект культурного наследия России федерального значения[d]
Адрес	Старый Изборск, крепость
	Изборск нығытмаһы Викимилектә

Изборск нығытмаһы — Псков өлкәһе Изборск ҡалаһында урынлашҡан таш нығытма. 1330 йылда Псков посады Селога, псковсылар һәм изборск менән бергә Псков еренең көнбайыш сиктәрен һаҡлау өсөн ер тауында төҙөлә. XV-сы быуатҡа ҡәҙәр төҙөлгән ваҡыттан башлап һигеҙ тапҡыр ҡамауға дусар була.

Крепость төҙөлгәнгә тиклем ҡала («Ваҡытлы йылдар повестары» Изборскы) Труворов шәһәрендә урынлашҡан була.

Тарихы

Боронғо Изборск VII һәм VIII быуаттар сигендә күл мороно атыуында нигеҙ һалына. IX быуатта нығытыу ҙур булмаған күләмдә була һәм 4500 м² территорияны биләй.

X быуатта Изборск протогородтан, кривичтарның нәҫел үҙәгенән, урта ғасырҙарға шәһәргә, эре һөнәрселек һәм сауҙа үҙәгендә әүерелә. XI-XIII быуаттарҙа ағас нығытма таш нығытмаға үҙгәртелә.

1233 һәм 1240 йылдарҙа Изборскты ике тапҡыр немецтар яулап ала, өҫтәүенә, 1240 йылда рыцарьҙар нығытманы штурм менән икенсе көндө үк алыуға ирешәләр. Немец рыцарҙарын псковлылар 1242 йылда Чуд күле боҙонда Александр Невский ғәсғәрҙәре еңгәндән һуң ғына куа.

XIV быуат башында, ҡаланы нығытыу өсөн, крепость башта ағастан ҡорола, ә 1330 йылда Псков посады Шелогой тарафынан ташҡа үҙгәртелә.

1342 йылда нығытыу унбер көн дауамында ливонлылар ҡамауында була, тик алынмай. 1367 йылдың йәйендә 18 көн буйы ҡаланы, шул уҡ ваҡытта тарандар ҡулланып яу тотҡан немецтар ла берниһез китә.

1581 йылда Изборск Стефан Батори ғәсғәрҙәре тарафынан алына. Килеп тыуған ҡаршылыҡтар ваҡытында крепость Лисовский Александр ғәскәрҙәренә ҡаршы тора, ә Төньяҡ һуғыштан һуң бик мөһим әһәмиәткә эйә була.

XIX быуат урталарында крепоста тәртипһеҙлек хөкөм һөрә, һәм 1842 йылда ғына император Николай I бойороғо буйынса крепость урыны диуарҙарына ремонт яһала һәм яңы собор колокольняһы төҙөлә.

Изборск нығытмаһы «Изборск» музей-ҡурсауығы составына инә һәм музей тикшереү объекты булып тора. Крепость территорияһында даими рәүештә өйрәнеү һәм реставрация эштәре бара.

Нығытма

Беренсе таш нығытманың (XI—XII быуат) ике ҡапҡаһы бар: көнбайыш ҡапҡаһы - посад менән бәйләнеш өсөн ҡулланылған һәм көнсығыштағы пристань һәм алыш-биреш булған Городище куленә алып бара. Иҙән яғынан вал 6 метр бейеклеккә етә, ҡаланың танау өлөшөндәге таш диуары 3 метр киңлектә һәм 3 метр бейеклектә була. Вышка эргәһендә диуарҙа 0,8 метр киңлектәге һәм 1 метр бейеклектәге йәшерен тоннель була, ул тыштан плитняк менән ябылған була.

1330-сы йылдарҙа яңы урынға күсерелгән икенсе нығытыу, көнсығыш диуарға тоташҡан берҙән-бер Лужковка манараһынан тыш, башта ағас нығытмаға эйә була. Уның тышҡы диаметры 9,5 метр тәшкил иткән һәм бейеклеге 13 метр булған йомро нигеҙенә эйә була. Уның стеналары һәм ике ҡатлы сводтары плитняк менән түшәлгән, сығыу юлы бура менән әйләндереп алынған һәм ҡойоға әйләндерелгән.