Дачиев Хансолтан Сапай улы
Хансолтан (Хансолта) Сапай улы Дачиев (12 декабрь 1922 йыл — май 2001 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышы яугире, кавалерия разведка взводы командиры, кесе лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1944).
| Файл:Хансултан Чапаевич Дачиев.jpg | |||||
| Тыуған ваҡыты | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тыуған урыны |
СССР, РСФСР, Чечен автономиялы өлкәһе, Герзель-Аул ауылы (хәҙер Гудермес районы),, | ||||
| Үлгән ваҡыты | |||||
| Вафат урыны | |||||
| Хеҙмәт иткән урыны | |||||
| Ғәскәр төрө |
пехота | ||||
| Хеҙмәт итеү йылдары | |||||
| Хәрби звание | |||||
| Вазифа |
кавалерия разведкаһы взводы командиры | ||||
| Хәрби алыш/һуғыш |
| ||||
| Наградалар һәм премиялар |
| ||||
Биографияһы үҙгәртергә
Хансолтан Дачиев 1922 йылдың 12 декабрендә Герзель-Аул (хәҙер — Чечня, Гудермес районы) ауылында крәҫтиән. ғаиләһендә тыуған. Мәктәптә биш синыф тамамлай. Ауыл советы секретары булып эшләй. 1941 йылда Дачиев Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһына хеҙмәткә саҡырыла. 1942 йылдың июненән — Бөйөк Ватан һуғышы фронттарында. 1943 йылдың сентябренә гвардия ҡыҙылармеецы Хансолтан Дачиев Үҙәк фронт 61-се армия 7-се гвардия кавалерия корпусы 16-сы гвардия кавалерия дивизияһы 58-се гвардия кавалерия полкы разведчигы. Днепр өсөн һуғыштар барышында айырыуса батырлыҡ күрһәтә[1].
1943 йылдың 23 сентябренән 24 сентябргә ҡаршы төндә Дачиев иптәштәре менән Белорус ССР-ы. Гомель өлкәһе Брагин районы Нивки ауылы районында Днепр йылғаһы аша сыҡҡан. Көнбайыш ярҙа ул ике саҡрымға тиклем тәрәнлеккә инеп дошман оборонаһына разведка яһап, ә һуңынан, дошмандың көслө ут асыуына ҡарамаҫтан, ҡиммәтле разведка мәғлүмәтен полк штабына уңышлы еткерә. Дачиевтың ҡыйыу хәрәкәте 1943 йылдың 26 сентябрендә бөтә дивизияға бик тиҙ генә Днепр йылғаһы аша сығыу мөмкинлеген биргән[1].
СССР Юғары Советы Президиумының 1944 йылдың 15 ғинуарында сыҡҡан Указы өсөн «немец илбаҫарҙары менән көрәштә командованиеның хәрби заданиеларын өлгөлө үтәгәне һәм шул уҡ ваҡытта күрһәткән батырлығы һәм ҡаһарманлығы» өсөн булған гвардия ҡыҙылармеецы Дачиев Хансолтан, Ленин ордены һәм 3201 һанлы «Алтын йондоҙ» миҙалы тапшырылып, Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була[1][2].
1944 йылда Дачиев Новочеркасск кавалерия училищеһын тамамлай. Ҡылыссы, һуңынан уҡсы взводы командиры була. Берлинды штурмлауҙаҡатнаша. 1946 йылда кесе лейтенант дәрәжәһендә Дачиев запасҡа сыға. Ҡырғыҙ ССР-ы Ош өлкәһендәге Джалал-Абад ҡалаһында йәшәгән[1].
Сауҙа өлкәһендә эшләгән. 1952 йылда Лаврентий Берияға чечен халҡын аҡлау буйынса үтенес хаты яҙа. Өҫтөнә аҡса сығыуҙа растрата ғәйепләп, уны 20 йылға төрмәгә ултырталар. Ҡулға алғанда уның бөтә наградалары менән уның парад костюмын алып китәләр [3]. СССР Юғары Советы Президиумының 1955 йылдың 24 май Указы менән Дачиев Хансолтанды Советтар Союзы Геройы исеменән мәхрүм итәләр[1].
Свердловск өлкәһендә Востоклагата бер нисә йыл ултыра. Чечен-Ингуш АССР-ының Эске эштәр министрлығында эшләгән Мәүлид Алерой улы Висаитов Геройҙы ярлыҡау тураһында үтенес хаты яҙа, һәм Дачиевты иреккә сығаралар. 1985 йылдың 21 авгусында Михаил Горбачевҡа, хат яҙғандан һуң ғына, Дачиев Советтар Союзы Геройы исемен һәм наградаларын кире ҡайтара алған.
Икенсе чечен һуғышы осоронда Думаның үҙ теләге менән ҡорал һалыусылар амнистияға эләгеүе тураһында ҡарар сыҡҡас, Дачиев шул ҡарарҙы постановление тотоп, боевиктарҙы хәрби хәрәкәттәрҙе туҡтатыуға саҡырҙы. Йөҙҙән ашыу кеше уның саҡырыуына ҡолаҡ һалды [3].
Ике инфаркт кисерә. Һуңғы йылдарҙа Гудерместа йәшәй. 2001 йылдың майында вафат була[1].
Тағы ла 1-се дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары, шулай уҡ бер нисә миҙал менән бүләкләнгән[1].
Хәтер үҙгәртергә
- Яҙыусы Хужәхмәд Берсанов Хансолтан Дачиев яҙмышына арнап «Ҡорос осҡон» китабын яҙған[4].
- Хансолтан Дачиев исемендәге урамдар Грозный[5], Гудермес[6] ҡалаларында, Энгель-Юрт[7] һәм Джалка[8], Ойсхара[9] ҡасабаларында һәм Чечен Республикаһының башҡа тораҡ пункттарында бар.
- Грозный ҡалаһындағы Әхмәт Ҡадиров исемендәге Дан Мемориалында Хансолтан Дачиевтың барельефы ҡуйылған.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Дачиев Хансолтан Сапай улы. «Герои страны» сайты.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза генералам, офицерскому, сержантскому и рядовому составу Красной Армии» от 15 января 1944 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1944. — 23 января (№ 4 (264)). — С. 1.
- ↑ 3,0 3,1 Васенина
- ↑ Ушел из жизни народный писатель Чечни Хож-Ахмед Берсанов. grozny-inform.ru. Информационное агентство «Грозный-информ» (24 март 2018). Дата обращения: 1 апрель 2018.
- ↑ Россия, Чеченская Республика, Грозный, улица имени Х. Ч. Дачиева. yandex.ru/maps. Дата обращения: 27 июнь 2017.
- ↑ улица Дачиева на карте Гудермеса. mapdata.ru. Дата обращения: 27 июнь 2017.
- ↑ Почтовый индекс улица Дачиева, с. Энгель-юрт, Гудермесский р-н. index.kodifikant.ru. Дата обращения: 27 июнь 2017.
- ↑ село Джалка улица Дачиева. addsmap.ru. Дата обращения: 27 июнь 2017.
- ↑ улица Дачиева в поселке городского типа Ойсхар на карте. addressmap.org. Дата обращения: 27 июнь 2017. 2018 йыл 1 апрель архивланған.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382.
- Ахмадиев Т. Х. Башкирская гвардейская кавалерийская. — Уфа, 1999.
- Слава башкирских конников. — Уфа: Китап, 2005.
- Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. — М.: Мусаиздат, 2006. — Т. 4. — С. 594—633. — 708 с. — 2000 экз.
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Дачиев Хансолтан Сапай улы. «Герои страны» сайты. (Тикшерелеү көнө: 9 апрель 2014)
- Наталья Васенина, Ваха Сайдаев. Последний бой Хансултана Дачиева. ЖЗЛ. Информационное агентство «Чеченинфо». checheninfo.ru (13 ноябрь 2012). Дата обращения: 27 июнь 2017. 2021 йыл 27 ноябрь архивланған.