Гәрәйҙәр
XV быуаттан алып 1783 йылда Рәсәй империяһына ҡушылғанға тиклем Ҡырым дәүләте менән идара иткән хан династияһы.
(Гирәйҙәр битенән йүнәлтелде)
Гәрәйҙәр (Гераи, Гираи; ҡырымтатар. Geraylar, كرايلر.[1]) — XV быуаттан алып 1783 йылда Рәсәй империяһына ҡушылғанға тиклем Ҡырым дәүләте менән идара иткән хан династияһы.
| Гәрәйҙәр | |
| Герб | |
.svg){kind=icon} | |
| Нигеҙләү датаһы | 1441 |
|---|---|
| Нигеҙләүсе | Хажи I Гирәй |
| Дәүләт |
 Ҡырым ханлығы |
Династияға Ҡырымдың Алтын Урҙанан бойондороҡһоҙлоғона өлгәшеү өсөн оҙаҡ көрәшкән тәүге Ҡырым ханы Хажи I Гәрәй нигеҙ һалған. Хажи Гәрәй шәжәрәһенең тарихсылар араһында бәхәс тыуҙырған бер нисә фаразы бар. Рәсми шәжәрә мәғлүмәттәренә ярашлы, Гәрәйҙәр — сыңғыҙлылар, һәм Жанак-уландың туҡайтимөридтәренән, Туй Хужа уландың ҡустыһынан, Туҡтамыштың атаһынан килеп сыҡҡан. Жанак уландың өлкән улы, Ичкиле Хәсән улан, ҡазан хандары династияһына башланғыс һалған Оло Мөхәммәттең атаһы. Әммә Хажи Гәрәйҙең килеп сығышына ҡағылған был фараз күп һанлы тап килмәүгә барып терәлә. Күрәһең, Хажи Гәрәй сыңғыҙлы булмаған, ә билдәле монгол-төрөк ырыуы Керей (Кирәй, Гәрәй) ырыуына ҡараған, һуңынан ғына уңышлы власты, кешеләрҙең хоҡуҡтарын законһыҙ рәүештә үҙ ҡулына алған кеше Алтын ырыуға ҡаратылған.
Династияның ҡайһы бер вәкилдәре шулай уҡ Ҡаҙан, Әстерхан һәм Ҡасим ханлыҡтары тәхетен биләгән.
Дәүләт I Гәрәй үҙенең һуғыш менән билдәле Иван Яуыз менән һуғыштары аша билдәле. Тәхеттән баш тартып, Рәсәйгә, ә унан Төркиәгә күсеп килеп, язаға тарттырылған Шаһин Гәрәй Ҡырым тәхетендә һуңғы Гәрәй булған. Тағы ла икенсе дәрәжәле Чобан Гәрәйҙәр тармағы бар, уның бер вәкиле — Әдил Гәрәй — ҡырым тәхетен биләгән.
Бөгөн тәхет вариҫлығына дәғүәселәр икәнлектәрен Лондонда йәшәүсе Джеззар Памир Гәрәй һәм Рәсәйҙә йәшәүсе Эрмек Дәүләт Гәрәй белдереп тора.
Гәрәйҙәрҙең вазифа исеме тарихынан үҙгәртергә
Ҡырым Йорто Хакимдары үҙгәртергә
- Таштимер, Жанаҡ улан улы, 1395—1396 йылдарҙа Ҡырым хакимы
- Дәүләтбирҙе, Таштимер улы, 1420—1428 йылдарҙа Жучи улусының ханы
Ҡырым хандары исемлеге үҙгәртергә
| Хакимлыҡ иткән йылдары | Исеме | |
|---|---|---|
| 1441-1466 | Хажи I Гәрәй | |
| 1466 | Нурдәүләт | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1466 | Меңле I Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1466-1468 | Нурдәүләт | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1468-1475 | Меңле I Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1475 | Айдер | |
| 1475-1478 | Нурдәүләт | өсөнсө тапҡыр идара иткәне |
| 1477 | династия ваҡытлыса властан ситләтелгән | |
| 1478-1515 | Меңле I Гәрәй | өсөнсө тапҡыр идара иткәне |
| 1515-1523 | Меһмет I Гәрәй | |
| 1523 | Ғәзи I Гәрәй | |
| 1523-1532 | Саадәт I Гәрәй | |
| 1524 | Ислам I Гәрәй (Саадәт I Гәрәй менән параллель) | |
| 1532-1550 | Сәхиб I Гәрәй | |
| 1550-1577 | Дәүләт I Гәрәй | |
| 1577-1584 | Меһмет II Гәрәй | |
| 1584 | Ислам II Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1584 | Саадәт II Гәрәй | |
| 1584-1588 | Ислам II Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1588-1596 | Ғәзи II Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1596 | Фәтих I Гәрәй | |
| 1596-1607 | Ғәзи II Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1607-1608 | Туҡтамыш Гәрәй | |
| 1608-1610 | Сәләмәт I Гәрәй | |
| 1610-1623 | Жанибәк Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1623-1628 | Меһмет III Гәрәй | † |
| 1628-1635 | Жанибәк Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1635-1637 | Инает Гәрәй | |
| 1637-1641 | Баһадир I Гәрәй | |
| 1641-1644 | Меһмет IV Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1644-1654 | Ислам III Гәрәй | |
| 1654-1666 | Меһмет IV Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1666-1671 | Әдил Гәрәй | |
| 1671-1678 | Сәлим I Гәрәй (Хажи Сәлим Гәрәй) | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1678-1683 | Мурад Гәрәй | |
| 1683-1684 | Хажи II Гәрәй | |
| 1684-1691 | Сәлим I Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1691 | Саадәт III Гәрәй | |
| 1691-1692 | Сафа Гәрәй | |
| 1692-1699 | Сәлим I Гәрәй | өсөнсө тапҡыр идара иткәне |
| 1699-1702 | Дәүләт II Гәрәй | өсөнсө тапҡыр идара иткәне |
| 1702-1704 | Сәлим I Гәрәй | дүртенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1704-1707 | Ғәзи III Гәрәй | |
| 1707-1708 | Ҡаплан I Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1709-1713 | Дәүләт II Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1713-1715 | Ҡаплан I Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1716-1717 | Дәүләт III Гәрәй (Ҡарадәүләт Гәрәй) | |
| 1717-1724 | Саадәт IV Гәрәй | |
| 1724-1730 | Меңле II Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1730-1736 | Ҡаплан I Гәрәй | өсөнсө тапҡыр идара иткәне |
| 1736-1737 | Фәтих II Гәрәй | |
| 1737-1740 | Меңле II Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1740-1743 | Сәләмәт II Гәрәй | |
| 1743-1748 | Сәлим II Гәрәй | |
| 1748-1756 | Арыслан Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1756-1758 | Хәлим Гәрәй | |
| 1758-1764 | Ҡырым Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1765-1767 | Сәлим III Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1767 | Арыслан Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1767-1768 | Мәҡсүд Гәрәй | |
| 1768-1769 | Ҡырым Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1769-1770 | Дәүләт IV Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1770 | Ҡаплан II Гәрәй | |
| 1770-1771 | Сәлим III Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1771-1775 | Сәхиб II Гәрәй | † |
| 1775-1777 | Дәүләт IV Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
| 1777-1782 | Шаһин Гәрәй | беренсе тапҡыр идара иткәне |
| 1782 | Баһадир II Гәрәй | |
| 1782-1783 | Шаһин Гәрәй | икенсе тапҡыр идара иткәне |
† 1624 йылда Гәрәй Жанибәк һәм 1771—1772 йылдарҙа Гәрәй Мәҡсүд идара иткәне иҫәпкә алынмай. Был хандар формаль яҡтан Ғосман империяһы солтаны тип раҫланған булһа ла, улар тәхет биләй һәм ғәмәлдә Ҡырым менән идара итә алмаған. Күрһәтелгән йылдарҙа Ҡырым ханлығы менән ғәмәлдә Меһмет III Гәрәй һәм шуға ярашлы Сәхиб II Гәрәй идара иткән.
Ҡайһы бер хеҙмәттәрҙә телгә алынған Шаһбаз Гәрәй (1787—1789) һәм Бәхте Гәрәй (1789—1792) исемлеккә индерелмәгән, сөнки Рәсәй империяһына 1783 йылда ҡушылған Ҡырым менән ысынбарлыҡта улар идара итмәгән. Был хакимдың власы аҫтында Ҡырым дәүләтенең бер өлөшө һаналған Буджак ҡына торған.
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Ҡасим хандары үҙгәртергә
- Нурдәүләт, Хажи Гәрәйҙең улы, 1466, 1474—1475, 1476—1478 йылдарҙа ҡырым ханы, 1486—1490 йылдарҙа Ҡасим ҡалаһы хакимы
- Сатылған, Нурдәүләт улы, 1491—1506 йылдарҙа Ҡасимов хакимы
- Жанай, Нурдәүләт улы, 1506—1512 йылдарҙа Ҡасимов хакимы
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Ҡаҙан хандары үҙгәртергә
- Сәхибгәрәй (1501—1551) — ҡаҙан ханы 1521—1524, калга 1524—1532, ә һуңынан ҡырым ханы 1532—1551, Саадәт I Гәрәй улы.
- Сафагәрәй (1510—1549) — ҡаҙан ханы 1524—1549, Фатихгәрәй улы, Сәхибгәрәй туғанының улы.
- Үтәмешгәрәй (1546—1566) — ҡаҙан ханы 1549—1551, Сафагәрәй улы.
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Әстерхан хандары үҙгәртергә
- Баһадиргәрәй, Мехмед I Гәрәй, Әстерхан ханы 1522—1523
- Исламгәрәй, Мехмед I Гәрәй, 1531—1532 йылдарҙа Әстерхан ханы
Континенталь Ҡырым (Буджак) хандары үҙгәртергә
- Шаһбаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1787—1789
- Бәхтегәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1789—1792
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан ҡалғалар үҙгәртергә
- Ямгурчи, Хажи I Гәрәй улы, 1486—1507
- Меһмет Гәрәй, Меңле I Гәрәй улы, 1507—1515
- Әхмәд Гәрәй, Меңле I Гәрәй улы, 1515—1519
- Баһадир Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1519—1522
- Алып Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1522—1523
- Баба Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1523
- Ғәзи Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1523—1524
- Озбәк Гәрәй, Оз Темир улы, Хажи I Гәрәй ейәне, 1524—1525
- Сәхиб Гәрәй, Меңле I Гәрәй улы, 1525—1526
- Ислам Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1526—1528
- Сәхиб Гәрәй, Меңле I Гәрәй улы, 1528—1530
- Дәүләт Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Меңле I Гәрәй ейәне, 1530—1532
- Озбәк Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1532
- Ислам Гәрәй, Меһмет I Гәрәй улы, 1532—1536
- Әхмәд Гәрәй, Саадәт I Гәрәй улы, 1536—1537
- Әмин Гәрәй, Сәхиб I Гәрәй улы, 1537—1551
- Бүлүк Гәрәй, Сафа Гәрәй улы, Фәтих Гәрәй ейәне, Меңле I Гәрәй бүләһе, 1551
- Әхмәд Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1551—1555
- Мехмед Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1555—1577
- Әдил Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1577—1578
- Саадәт Гәрәй, Меһмет II Гәрәй улы, 1578
- Алып Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1578—1584
- Сафа Гәрәй, Меһмет II Гәрәй улы, 1584
- Алып Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1584—1588
- Сәләмәт Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1588
- Фәтих Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1588—1596
- Бәхте Гәрәй, Әдил Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1596
- Сәләмәт Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1596—1601
- Туҡтамыш Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1601—1608
- Сәфәр Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1608
- Меһмет Гәрәй, Саадәт II Гәрәй улы, 1608
- Жанибәк Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1608—1610
- Шаһин Гәрәй, Саадәт II Гәрәй улы, 1610
- Дәүләт Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1610—1623
- Шахин Гәрәй, Саадәт II Гәрәй улы, 1623—1628
- Дәүләт Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1624
- Дәүләт Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1628—1631
- Азамат Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1631—1632
- Меһмет Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1632—1635
- Хөсәм Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1635—1637
- Ислам Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1637—1641
- Фәтих Гәрәй, Дәүләт Чобан Гәрәй улы, Фәтих I Гәрәй ейәне, 1641—1644
- Ҡырым Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1644—1651
- Ғәзи Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1651—1654
- Ғәзи Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1654—1666
- Ҡырым Гәрәй, Дәүләт Чобан Гәрәй улы, Фәтих I Гәрәй ейәне, 1666—1670
- Дәүләт Гәрәй, Фәтих Гәрәй улы, Дәүләт Чобан Гәрәй ейәне, Фәтих I Гәрәй бүләһе, 1670—1671
- Сәләмәт Гәрәй, Баһадир I Гәрәй улы, 1671—1678
- Туҡтамыш Гәрәй, Сафа Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1678—1682
- Сафа Гәрәй, Сафа Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1682—1683
- Дәүләт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1683—1684
- Дәүләт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1684—1691
- Дәүләт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1691
- Жиһан Гәрәй, Ҡырым Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1691
- Дәүләт Гәрәй, Әдил Гәрәй улы, Мөбәрәк Гәрәй ейәне, Сәләмәт I Гәрәй бүләһе, 1691—1692
- Дәүләт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1692—1699
- Шаһин Гәрәй, Ислам III Гәрәй улы, 1699
- Шаһбаз Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1699
- Саадәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1699—1702
- Ғәзи Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1702—1704
- Ҡаплан Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1704—1707
- Меңле Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1707—1709
- Саадәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1709
- Бәхте Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1709—1713
- Меңле Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1713—1716
- Баһадир Гәрәй, Сафа I Гәрәй улы, 1716—1717
- Инает Гәрәй, Туҡтамыш Гәрәй улы, Сафа Гәрәй ейәне, Сәләмәт I Гәрәй бүләһе, 1717—1718
- Сафа Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1718—1724
- Сафа Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1724—1725
- Әдил Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1725—1727
- Сәләмәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1727—1730
- Әдил Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1730—1734
- Фәтих Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1734—1736
- Арыслан Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1736—1737
- Сәләмәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1737—1740
- Азамат Гәрәй, Ғәзи III Гәрәй улы, 1740—1741
- Сәлим Гәрәй, Ҡаплан I Гәрәй улы, 1741—1743
- Шаһин Гәрәй, Әдил Гәрәй улы, Сәлим I Гәрәй ейәне, 1743—1748
- Сәлим Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1748—1756
- Дәүләт Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1756—1758
- Хажи Гәрәй, Мәхмүд Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1758
- Сәлим Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1758
- Саадәт Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1758—1762
- Мәҡсүд Гәрәй, Сәләмәт II Гәрәй улы, 1762—1764
- Мехмед Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1764—1767
- Дәүләт Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1767
- Бәхте Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1767—1768
- Мәсүд Гәрәй, Арыслан I Гәрәй, 1768—1769
- Шаһбаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1769—1770
- Ислам Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1770
- Меһмет Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1770—1771
- Бәхте Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1771—1772
- Шаһин Гәрәй, Әхмәд Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1771—1774
- Баһадир Гәрәй, Мәҡсүд I Гәрәй улы, 1774—1775
- Шахһаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1775—1777
- Меһмет Гәрәй, Фәтих II Гәрәй, 1777—1778
- Арыслан Гәрәй, Әхмәд Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1782
- Мөбәрәк Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1787—1789
- Меһмет Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1789—1792
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Ҡырым Нуреддиндәре үҙгәртергә
- Саадәт Гәрәй, Меһмет II Гәрәй улы, 1578—1584
- Мурад Гәрәй, Меһмет II Гәрәй улы, 1584
- Мөбәрәк Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1584—1588
- Сафа Гәрәй, Меһмет II Гәрәй улы, 1588—1591
- Бәхте Гәрәй, Әдил Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1591—1596
- Сәләмәт Гәрәй, Дәүләт I Гәрәй улы, 1596
- Дәүләт Гәрәй, Саадәт II Гәрәй улы, 1596—1601
- Туҡтамыш Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1601
- Сәфәр Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1601—1608
- Шаһин Гәрәй, Саадәт II Гәрәй улы, 1608
- Дәүләт Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Дәүләт I Гәрәй ейәне, 1608—1610
- Азамат Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1610—1623
- Дәүләт Чобан Гәрәй, Фәтих I Гәрәй улы, 1623—1624
- Азамат Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1624—1627
- Азамат Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1628—1631
- Мөбәрәк Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1631—1632
- Мөбәрәк Гәрәй, Жанибәк I Гәрәй улы, 1632—1634
- Саадәт Гәрәй, Ғәзи II Гәрәй улы, 1635—1637
- Сафа Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1637
- Ҡырым Гәрәй, Сәләмәт I Гәрәй улы, 1637—1641
- Ғәзи Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1641—1644
- Ғәзи Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1644—1651
- Әдил Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1651—1654
- Әдил Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1654—1659
- Мурад Гәрәй, Мөбәрәк Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1659—1563
- Мехмед Гәрәй, Дәүләт Гәрәй улы, Мөбәрәк Гәрәй ейәне, Дәүләт I Гәрәй бүләһе, 1663—1665
- Әхмәд Гәрәй, Меһмет IV Гәрәй улы, 1665—1666
- Дәүләт Гәрәй, Фәтих Гәрәй улы, Дәүләт Чобан Гәрәй ейәне, Фәтих I Гәрәй бүләһе, 1666—1670
- Ғәзи Гәрәй, Фәтих Гәрәй улы, Дәүләт Чобан Гәрәй ейәне, Фәтих I Гәрәй бүләһе, 1670—1671
- Сафа Гәрәй, Сафа Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1671—1678
- Саадәт Гәрәй, Ҡырым Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1678—1683
- Азамат Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1683—1684
- Азамат Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1684—1691
- Жиһан Гәрәй, Ҡырым Гәрәй улы, Сәләмәт I Гәрәй ейәне, 1691
- Фәтих Гәрәй, Саадәт III Гәрәй улы, 1691
- Шаһин Гәрәй, Ислам III Гәрәй улы, 1691—1692
- Шаһин Гәрәй, Ислама III Гәрәй улы, 1692—1699
- Ғәзи Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1699—1700
- Инает Гәрәй, Туҡтамыш Гәрәй улы, Сафа Гәрәй ейәне, Сәләмәт I Гәрәй бүләһе, 1700—1702
- Ҡаплан Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1702—1704
- Меңле II Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1704—1707
- Мәҡсүд Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1707—1708
- Сәхиб Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1708
- Бәхте Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1709
- Баһадир Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1709—1713
- Сәхиб Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1713—1716
- Мәҡсүд Гәрәй, Дәүләт III Гәрәй улы, 1716—1717
- Сафа Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1717—1718
- Әдил Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1718
- Ислам Гәрәй, Азамат Гәрәй улы, Сәлим I Гәрәй ейәне, 1718—1724
- Сәләмәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1724—1727
- Хәлим Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1727—1730
- Хажи Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1730—1731
- Фәтих Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1731—1734
- Арыслан Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1734—1736
- Мәхмүд Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1736—1737
- Сәлих Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1737—1738
- Хәлим Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1738—1740
- Туҡтамыш Гәрәй, Меңле II Гәрәй улы 1740—1741
- Шаһин Гәрәй, Әдил Гәрәй улы, Сәлим I Гәрәй ейәне, 1741—1743
- Сәлим Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1743—1746
- Әхмәд Гәрәй, Меһмет Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1746—1748
- Ҡырым Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1748—1750
- Мәҡсүд Гәрәй, Сәләмәт II Гәрәй улы, 1750—1756
- Меһмет Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1756—1758
- Сәлим Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1758
- Әхмәд Гәрәй, Мәхмүд Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1758—1762
- Мәсүд Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1762—1764
- Ҡырым Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1764—1767
- Ҡаплан Гәрәй, Сәлим II Гәрәй улы, 1767
- Меһмет Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1767—1768
- Ҡаплан Гәрәй, Сәлим II Гәрәй улы, 1768—1769
- Мөбәрәк Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1769—1770
- Бәхте Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1770
- Ҡырым Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1770—1771
- Меһмет Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1771—1772
- Баһадир Гәрәй, Мәҡсүд I Гәрәй улы, 1771—1774
- Мурад Гәрәй, Мәҡсүд I Гәрәй улы, 1774—1775
- Мөбәрәк Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1775—1777
- Арыслан Гәрәй, Нуман Гәрәй улы? Саадәт IV Гәрәй ейәне, 1767—1789
- Баһадир Гәрәй, Мөмин Гәрәй улы? Саадәт IV Гәрәй ейәне, 1789—1792
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Перекоп Орбейҙары (Ор-Каптар) үҙгәртергә
- Әхмәт Гәрәй, Меһмет Гәрәй IV улы, 1665—1666
- Сәләмәт Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1713—1716
- Азамат Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1730—1734
- Рәхим Гәрәй, Меһмет Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1746—1748
- Меһмет Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1748—1750
- Сәлим Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1750—1756
- Шаһбаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1758—1764
- Сәхиб Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1770—1771
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Кубань сераскерҙары үҙгәртергә
- Шахбаз Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1692—1699
- Бәхте Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1699—1710
- Бәхте Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1713—1726
- Сәлих Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1726—1728
- Мурад Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1728—1729
- Сәлим Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1736/1737
- Ғәзи Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1742/1743
- Саадәт Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1746
- Әхмәт Гәрәй, Мәхмүт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1748
- Мәҡсүд Гәрәй, Сәлим II Гәрәй улы, 1755
- Саадәт Гәрәй, Бәхте Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1755—1756
- Сәләмәт Гәрәй, Хәлим I Гәрәй улы, 1756—1758
- Баһадир Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1758/1759
- Ғәзи Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1773—1774
- Шаһин Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1774—1776
- Ғәзи Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1780
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Буджак сераскерҙары үҙгәртергә
- Ғәзи Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1692—1699
- Меңле Гәрәй, Сәлим I Гәрәй, 1699—1704
- Меһмет Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1711
- Әдил Гәрәй, Сәлим I Гәрәй улы, 1727—1728
- Сәлих Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1737—1738
- Хажи Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1748
- Сәләмәт Гәрәй, Дәүләт II Гәрәй улы, 1748—1750
- Дәүләт Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1750—1756
- Хажи Гәрәй, Саадәт IV Гәрәй улы, 1756—1757
- Саадәт Гәрәй, Хәлим I Гәрәй улы, 1757—1758
- Шаһбаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1758—1764
- Ҡырым Гәрәй, Фәтих II Гәрәй улы, 1764—1767
- Шаһин Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1768—1769
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Едисан сераскерҙары үҙгәртергә
- Шаһбаз Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1750—1756
- Сәйет Гәрәй, Хәлим I Гәрәй улы, 1756—1758
- Бәхте Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1758—1764
- Шаһин Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1770—1771
- Хажи Гәрәй, Сәлим III Гәрәй улы, 1777—1778
- Ғәзи Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1778
- Мурад Гәрәй, Мәҡсүд I Гәрәй улы?, 1780—1781
- Арыслан Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1781—1782
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Едичкул сераскерҙары үҙгәртергә
- Баһадир Гәрәй, Ҡырым I Гәрәй улы, 1759—1763
- Әдил Гәрәй, Сәлим III Гәрәй улы, 1766—1767
- Туҡтамыш Гәрәй, Хәлим I Гәрәй улы, 1774—1777
- Арыслан Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1777
- Хажи Гәрәй, Сәлим III Гәрәй улы, 1777—1778
- Ғәзи Гәрәй, Арыслан I Гәрәй улы, 1778
- Баһадир Гәрәй, Әхмәт Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1781—1782
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Джембойлук сераскерҙары үҙгәртергә
- Әхмәт Гәрәй, Меһмет Гәрәй улы, Дәүләт II Гәрәй ейәне, 1735
- Хажи Гәрәй, Сәлим III Гәрәй улы, 1777—1778
- Мурад Гәрәй, Мәҡсүд I Гәрәй улы? 1780—1781
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан Кубань Башбугтары үҙгәртергә
- Арыслан Гәрәй, Нуман Гәрәй улы? Саадәт IV Гәрәй ейәне, 1787—1789
- Меһмет Гәрәй, Ҡырым Гәрәй I улы, 1789—1792
Гәрәйҙәр ырыуынан сыҡҡан тарихсылар үҙгәртергә
- Мөхәммәт Гәрәй
- Хәлим Гәрәй
XX—XI быуаттарҙа Гәрәйҙәр Йорто үҙгәртергә
- Ҡадир Гәрәй солтан (1891—1953), батша армияһы полковнигы. Граждандар һуғышы ваҡытында яраланған, Төркиәгә, ә унан АҠШ-ҡа эмиграцияға китә, "Черкес-Грузин йәмғиәте"нә нигеҙ һалған.
- Сыңғыҙ Гәрәй (1921 йылда тыуған), элгәреһенең өлкән улы. Икенсе бөтә донъя һуғышы ваҡытында америка разведкаһында хеҙмәт итә. Яҙыусы һәм шағир, «Власть күләгәһе» («The Power of Shadow») китабы авторы.
- Жуматай Гәрәй (1915—1973) — Төркөстан баҫмасылары отряды лидеры. Коммунизмға ҡаршы һуғышҡан.
- Азамат Гәрәй (1924—2001), элгәреһенең ҡустыһы.
- Ҡадир Дәүләт Гәрәй (1961 й. тыуған), элгәреһенең тәүге никахынан өлкән улы.
- Абазбәк Гәрәй (1965 й. тыуған), Жуматай Гәрәй улы.
- Сыңғыҙ Кәрим Солтангәрәй (1992 й. тыуған), элгәреһенең улы.
- Әдил Сәғәтгәрәй (1964 й. тыуған), элгәреһенең ҡустыһы.
- Темужин Сержгәрәй (2002 й. тыуған), элгәреһенең улы.
- Каспиангәрәй (1972 й. тыуған), Азаматгәрәйҙең икенсе никахынан берҙән-бер улы.
- Эрмек Дәүләтгәрәй (1998 й. тыуған), Абазгәрәй улы (Рәсәйҙә йәшәй).
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Хронология правлений крымских ханов 2011 йыл 10 декабрь архивланған.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Qırım tarihı. E. Çubarovnıñ muarrirliginen. Aqmescit. Tezis. 2009 /История Крыма. Под ред. Э. Чубарова. Симферополь. Тезис. 2009/ ISBN 978-966-470-016-7
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Мякотин В. А. Гиреи или Гераи // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)(рус.)
- Олекса Гайворонский «Созвездие Гераев» 2007 йыл 18 март архивланған.
- Ибраим Абдулла — Предки Гераев: исторические версии и факты
- Базилевич Василий Митрофанович. Из истории московско-крымских отношений в первой половине XVII века
- Мякотин В. А. Гиреи или Гераи // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)