Аванесов Рубен Иванович

Аванесов Рубен Иванович
	Аванесов Рубен Иванович
	әрм. Ռուբեն Ավանեսով
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы; Совет Рәсәйе; СССР
Тыуған көнө	1 (14) февраль 1902
Тыуған урыны	Шуша[d], Елизаветпольская губерния[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	1 май 1982 (80 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, РСФСР, СССР
Хәләл ефете	Поляк, Лидия Моисеевна[d]
Һөнәр төрө	лингвист, лексикограф, диалектолог, университет уҡытыусыһы
Эшмәкәрлек төрө	тел ғилеме, фонология, диалектология[d], происхождение языка[d], фонетика, Орфоэпия, орфография, лингвистическая география[d], славистика[d], лексикография һәм лингвистическая русистика[d]
Эш урыны	Московская диалектологическая комиссия[d]; Московский городской педагогический институт им. В. П. Потёмкина[d]; Мәскәү философия, әҙәбиәт һәм тарих институты[d]; М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты; В. В. Виноградов исемендәге Рус теле институты (Рәсәй Фәндәр академияһы)
Уҡыу йорто	Лазаревтар көнсығыш телдәре институты[d]; Мәскәү дәүләт университетының ижтимағи фәндәр факультеты[d]
Ғилми исеме	профессор[d] һәм Члены-корреспонденты РАН за всю историю существования[d]
Ғилми дәрәжә	филология фәндәре докторы[d] (1948)
Ғилми етәксе	Ушаков Дмитрий Николаевич һәм Селищев, Афанасий Матвеевич[d]
Аспиранттар	Богатова, Галина Александровна[d], Жуковская, Лидия Петровна[d], Князевская, Ольга Александровна[d], Орлова, Варвара Георгиевна[d], Иванов, Валерий Васильевич[d], Софья Константиновна Пожарицкая[d] һәм Добродомов, Игорь Георгиевич[d]
Уҡыусылар	Орлова, Варвара Георгиевна[d], Князевская, Ольга Александровна[d] һәм Пшеничнова, Надежда Николаевна[d]
Сәләмәтлек торошо	ишетеү һәләтенең боҙолоуы
Ойошма ағзаһы	СССР Фәндәр академияһы[d], Академия наук Чехии[d], Варшава университеты, Академия наук и литературы в Майнце[d], Саксония фәндәр академияһы[d] һәм Общеславянский лингвистический атлас[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Аванесов Рубен Иванович [руˈбэн]^[3] (әрм. Ռուբեն Ավանեսով; 14 февраль 1902 йыл — 1 май 1982 йыл) — СССР лингвисы, Мәскәү фонология мәктәбенә нигеҙ һалыусы, Мәскәү дәүләт университеты профессоры (1937), СССР фәндәр Академияһының ағза-корреспонденты (1958).

Чехословакия лингвистик йәмғиәтенең почетлы ағзаһы (1965), Варшава университетының почётлы докторы (1973), Майнц фәндәр һәм әҙәбиәт академияһының сит ил ағзаһы (1978), Саксония фәндәр Академияһының сит ил ағзаһы (1978).

Славяндар лингвистик атласы һәм Халыҡ-ара славистар комитеты ағзаһы. СССР фәндәр Академияһының диалектология һәм тел тарихы буйынса тел һәм әҙәбиәт ғилми советы бүлеге рәйесе. Халыҡ-ара фонетик фәндәр йәмғиәтенең вице-президенты (1967).

Биографияһы

Рубен Иванович Аванесов 1902 йылдың 14 (1) февралендә Елизаветополь (хәҙер Гянджа) губернаһы Шушала әрмән ғаиләһендә тыуған. Бала сағы Таулы Ҡарабахта. үтә. 1909 йылда . Лазарев институтына уҡырға инә, ул ябылғандан һуң, мәктәптә уҡый, уны 1919 йылда тамамлай. Мәскәү университетының тарих-филология факультетына уҡырға инә, өҙөклөтәр менән уҡып, 1925 йылда Мәскәү дәүләт университеты ижтимағи фәндәр факультетын «лавян-рус тел ғилеме» һөнәре буйынса тамамлай. А. М. Селищев һәм Д. Н. Ушаковтың уҡыусыһы.. Мәктәптәрҙә, университетта эшләй.

1925 йылда — Дмитрий Ушаков етәкселегендәге Мәскәү диалектология комиисияһы ағзаһы.
1931—1933 йылдарҙа — Мәскәү ғилми-тикшеренеү институтының тел ғилеме хеҙмәткәре
1932—1947 йылдарҙа — Мәскәү дәүләт педагогия институтының рус теле кафедраһы мөдире.
1935 йылда — профессор исемен һәм филология фәндәре кандидаты дәрәжәһен ала.
1937 йылдан — Мәскәү философия, әҙәбиәт һәм тарих факультеты профессоры, артабан Мәскәү дәүләт университеты профессоры.
1944 йылдан — СССР фәндәр Академияһының рус теле институтының бүлек начальнигы.
1948 йылда — докторлыҡ диссертацияһын яҡлай.
1958 йылдан —СССР фәндәр Академияһының ағза-корреспонденты.
1971 йылда — СССР дәүләт премияһы фән өлкәһендә белорус лингвогеография буйынса эштәр комплексы өсөн.

1940 йылда ишетеү һәләте боҙола, ғүмеренең аҙағына тиклем тыңлау аппараттарын файҙалана.

1982 йылдың 1 майында Мәскәүҙә вафат була. Мәскәү ҡалаһының әрмән зыяратында ерләнгән.

Фәнни эшмәкәрлеге

Урыҫ әйтелеше һүҙлегенең фотоһүрәте. Авенесов Рубен Иванович һәм Ожегов Сергей Иванович редакцияһында, Мәскәү, 1960 й.

Төп хеҙмәттәре тарихи һәм тасуирлама рус диалектологияһына, рус теле тарихына, тарихи-тасуирлама фонетикаһына, фонологик теорияға, рус орфоэпияһына һәм орфографияһына арналған.

Күп йылдар дауамында Р. И. Аванесов Мәскәүҙә диалектологик эштәр менән етәкселек итә, йыл һайын диалектологик экспедицияларҙа ҡатнаша, һуңынан улар менән етәкселек итә. Рус диалекттары тураһында мәғлүмәт йыйыу, рус теле диалектологик атласын һәм дөйөм славян тел атласы булдырыу буйынса эштең илһамландырыусыһы була.

Аванесовтың "Урыҫ халыҡ диалекттары атласы"на инеш мәҡәләләре Мәскәү лингвистик география мәктәбенең теоретик нигеҙен тәшкил итә.

Аванесовтың диалектология өлкәһендәге теоретик ҡараштары уның "Тел географияһы теорияһы"нда, шулай уҡ «Рус теле диалектологик атласын төҙөү өсөн мәғлүмәт йыйыу программаһында» (1945) сағыла.

Уның программаһына ярашлы, урыҫ диалекттары бик ҙур территорияла — Архангельск өлкәһенең көньяғынан Донға тиклем, Новгород, Псков, Смоленск тирәһендәге территорияларҙан алып Волга буйының көнсығыш ярҙарына һәм Волга буйының күрше райондарына тиклем өйрәнелгән. Был эште СССР Фәндәр академияһының Рус теле институты диалектологияһы секторы Рубен Иванович менән тығыҙ хеҙмәттәшлектә алып бара, ул был сектор рус теле тарихы секторы менән берләшкәндән һуң тикшеренеүҙәр менән етәкселек итә. Р. И. Аванесов һәм В. Г. Орлованың «Рус диалектологияһы» дәреслеге буйынса филологтар белем ала.

П. С. Кузнецов, В. Н. Сидоров, А. А. Реформацкий менән бергә фонемалар теорияһын эшләй, ул Мәскәү фонология мәктәбенең фонетика һәм фонология концепцияһының нигеҙен тәшкил итә. Аванесов классик хеҙмәте — «Хәҙерге рус әҙәби теленең фонетикаһы» (1956).

Аванесов рус орфоэпик теорияһына уникаль өлөш индерә: әләгә тиклем алты тапҡыр баҫылған «Урыҫ әҙәби әйтелеше» (1950) русистарҙың өҫтәл китабы булып тора. Аванесов редакцияһында «Словарь древнерусского языка XI—XIV вв.» баҫыла.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Ғаиләһе

Ҡатыны — әҙәбиәт белгесе Лидия Моисеевна По́ляк (1899—1992); никахта улдары тыуған.
Леонид Борисович Цыпкин (туғаны) — патологоанатом һәм яҙыусы, медицина фәндәре докторы .

Библиография

- «Программа собирания сведений для составления диалектологического атласа русского языка»
- «Теория лингвистической географии»
- «Общеславянский лингвистический атлас»
- «Фонетика современного русского литературного языка»
- Словарь древнерусского языка (XI—XIV вв.): В 10 т./ С48 АН СССР. Ин-т рус. яз.; Гл. ред. Р. И. Аванесов. — М.: Рус. яз., 1988
- Аванесов Р. И. Русское литературное произношение. — М.: Просвещение, 1972. (5-е изд.; 1-е изд. в 1950)
- «Очерки русской диалектологии»
- Аванесов Р. И., Орлова В. Г. «Русская диалектология»
- Аванесов Р. И. О Московской фонологической школе. // Незабытые голоса России: Звучат голоса отечественных филологов. Вып. I. — М.: Языки славянских культур, 2009. — С. 16—25. ISBN 978-5-9551-0327-3 Аудиозапись Р. Ф. Пауфошимы (Касаткиной), 25 сентября 1969 года.

Иҫкәрмәләр

↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Армянская советская энциклопедия (әрм.) / под ред. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ Агеенко Ф. Л. Аванесов Рубен // Словарь собственных имён русского языка. Ударение. Произношение. Словоизменение. — М.: Мир и Образование; Оникс, 2010. — С. 57. — 880 с. — ISBN 5-94666-588-X, 978-5-94666-588-9.

Әҙәбиәт

С. Г. Бархударов Р. и. Аванесов (к 60-летию со дня рождения) // Милли мәктәптәрҙә урыҫ теле. 1962. № 3;
Шапиро А. Б. Рубен Иванович Аванесов (к 60-летию со дня рождения) // Известия АН СССР. Сер. литературы и языка. 1962. № 2;
Аванесов Рубен Иванович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Славян һәм рус тел ғилеме. К 70-летию р. и. Аванесов. М., 1972;
Бромлей С. В., Булатова Л. Н. 70-летие Р. И. Аванесова // Известия АН СССР. ОЛЯ. 1972. Т. 31. Вып. 3;
Горшкова К. В. Рубен Иванович Аванесов (к 70-летию со дня рождения и 50-летию научной и педагогической деятельности) // Вестник Московского университета. Сер. Филология. 1972. № 4;
Исследования по русской диалектологии. [Посвящается Рубену Ивановичу Аванесову в честь его семидесятилетия (14 февраля 1972 г.)] / отв. ред. С. В. Бромлей. М.: Наука, 1973;
Иванов В. В. Рубен Иванович Аванесов (к 75-летию со дня рождения) // Русский язык в школе. 1977. № 1;
Степанов Ю. С. Р. И. Аванесов (к 75-летию со дня рождения) // Известия АН СССР. ОЛЯ. 1977. Т. 36. Вып. 1;
Пожарицкая С. К. Рубен Иванович Аванесов (к 80-летию со дня рождения и 60-летию научной деятельности) // Вестник Московского университета. Сер. Филология. 1982. № 3;
Алпатов В. М. Москва лингвистическая / Научный совет Российской Академии наук по изучению и охране культурного и природного наследия. — М.: Изд-во Института иностранных языков, 2001. — С. 74—78. — 104 с. — (Природное и культурное наследие Москвы). — 500 экз. — ISBN 5-88966-028-4.
Аванесовский сборник: к 100-летию со дня рождения члена-корреспондента АН СССР Р. И. Аванесова / Институт русского языка им. В. В. Виноградова РАН; ред. Л. Э. Калнынь и др. — М.: Наука, 2002. — 413 с. ISBN 5-02-006389-4
Материалы и исследования по русской диалектологии: Т. 1 (7). К 100-летию со дня рождения члена-корреспондента РАН Р. И. Аванесова / Рос. акад. наук. Ин-т рус. яз. им. В. В. Виноградова. — М.: Наука, 2002. — 399 с.
Иванов В. В. Рубен Аванесов Иванович (100-летию со дня рождения) // мәктәбенең рус теле. 2002. № 1;
К столетию со дня рождения Р. И. Аванесова // Русский язык в научном освещении. 2002. № 2 (4);
В. В. Потапов Рубен Аванесов Иванович (100-летию со дня рождения) // Тел ғилеме мәсьәләләре. 2002. № 4. — С. 119—131.
Потапов В. В. Рубен Иванович Аванесов // Отечественные лингвисты XX века. Ч. 1 / Отв. ред. Ф. М. Березин. М.: ИНИОН РАН, 2002. С. 51—76;
Рубен Иванович Аванесов, каким я его вижу // Бромлей С. В. Проблемы диалектологии, лингвогеографии и истории русского языка. М., 2010.

Һылтанмалар

Профиль Рубена Ивановича Аванесова РФА рәсми сайтында
Мәҡәлә сайты Славяндар лингвистик атласы
Биографик мәғлүмәт 2021 йыл 12 ноябрь архивланған. сайтта «Мәскәү университеты Йылъяҙма»
Мәҡәлә « Рус теленең фонетикаһы»
Мәҡәлә 2015 йыл 7 апрель архивланған. сайтта «Ярус»
Мәҡәлә был «Кирилл һәм Мефодийҙың энциклопедияһы»
Тарихи белешмәләр сайты РФА-ның архивы
Никитин О. В. Рубен Иванович Аванесов: лингвист портреты 2021 йыл 12 ноябрь архивланған.
И. Аванесовтың тыуыуына −110 йыл
Р. И. Аванесов эштәре
Фотогалерея
Фонема тураһында мәсьәләгә ҡарата
Рус диалектология өлкәһендә совет тел ғилеме ҡаҙаныштары

[_0d4542fbe800f6cc-1] Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.

[_2aea3ccf929f23cb-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Армянская советская энциклопедия (әрм.) / под ред. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[3] Агеенко Ф. Л. Аванесов Рубен // Словарь собственных имён русского языка. Ударение. Произношение. Словоизменение. — М.: Мир и Образование; Оникс, 2010. — С. 57. — 880 с. — ISBN 5-94666-588-X, 978-5-94666-588-9.

[3]

[1]

[2]