Ҡайын еләге
Ҡайын еләге
Сәскә атыусы үҫемлектең дөйөм күренеше
Фәнни классификация
Батшалыҡ: Үҫемлектәр
Бүлексә: Ябыҡ орлоҡлолар
Класс: Ике өлөшлөләр
Тәртип: Рауза сәскәлеләр
Ғаилә: Рауза һымаҡтар
Ырыу: Ер еләге
Төр: Ҡайын еләге
Латинса исеме
Fragaria vesca L.
ITIS 24634
NCBI 57918

Ҡайын еләге, турғай еләге, яңғыҙаяҡ (рус. Земляника лесная, лат. Fragaria vesca) — рауза һымаҡтар ғаиләһенән булған күп йыллыҡ үлән үҫемлек. Май — август айҙарында аҡ сәскә ата, июнь — сентябрҙә емеше өлгөрә.

Этимологияһы үҙгәртергә

Еләктең русса атамаһы тигән боронғо рус һүҙе "Земляница"нан килеп сыҡҡан, сөнки уның өлгөргән емештәре ергә яҡын аҫылынып тора[1][2][3].

Ҡайын еләге (Fragaria vesca Linnaeus) инглиз телендә — «Wild strawberry» йәки «Alpine strawberry», француз телендә — «Fraise das bois»[4].

Таралыуы үҙгәртергә

 
 

Ҡайын еләге ҡайынлыҡта, аҡландарҙа, урман ситтәрендә, ҡоро тау биттәрендә, болон-туғайҙарҙа үҫә. Үҫемлек Рәсәйҙең Европа өлөшөндә, Көнбайыш һәм Көнсығыш Себерҙә, Ҡаҙағстан һәм Кавказда таралған.

Әһәмиәте һәм ҡулланылыуы үҙгәртергә

 
Ҡайын еләге кулинарияла ҡулланыла

Үҫемлектең емешен кешеләр борондан ҡулланған. Кешенең уны мезолитта уҡ ҡулланыуы тураһында дәлилдәр бар[5].

Еләктең япрағы (лат. Folium Fragariae) дарыу сеймалы сифатында ҡулланыла. Япраҡтары үҫемлек сәскә атҡан ваҡытта йыйыла, уларҙы 1 см оҙонлоҡта ҡырҡып алалар. Киптергестә 45 °C температурала йәки яҡшы елләтелгән биналарҙа киптерелә. Һаҡлау ваҡыты — 1 йыл[6].

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. Какую ягоду многие россияне называют любимой, даже не зная её вкуса? 2014 йыл 14 июль архивланған., Школа жизни — познавательный журнал
  2. земляника // Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер ; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва, под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина [т. I]. — Изд. 2-е, стер. — М. : Прогресс, 1986—1987.
  3. Земляника 2016 йыл 20 декабрь архивланған., Школьный этимологический словарь русского языка. Происхождение слов. — М.: «Дрофа», Н. М. Шанский, Т. А. Боброва, 2004 г.
  4. ГОСТ 27521-87 - Фрукты. Номенклатура. Первый список - Каталог государственных стандартов ГОСТ // Фрукты и овощи. Морфологическая и структуральная терминология и номенклатура : Сборник ГОСТов. — М. : Издательство стандартов, 1988.
  5. Internet Archaeol 1. Tomlinson & Hall. 7<. Дата обращения: 5 июнь 2014. Архивировано 9 март 2021 года.
  6. Блинова, К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / Под(недоступная ссылка) ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 190. — ISBN 5-06-000085-0. Архивировано 20 апрель 2014 года. Архивированная копия. Дата обращения: 29 октябрь 2012. Архивировано 20 апрель 2014 года.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 735. Fragaria vesca L. — Земляника обыкновенная, или лесная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 371. — ISBN 9-87317-128-9(рус.)
  • Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1
  • Земляника // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  • Журба О. В., Дмитриев М. Я. Лекарственные, ядовитые и вредные растения. — М.: КолосС, 2008. — С. 40—41. — 512 с. — 1000 экз. — ISBN 978—5—9532—0671—6.
  • Муравьёва, Д. А., Самылина, И. А., Яковлев, Г. П. Фармакогнозия. Учебник. — М.: Медицина, 2006. — С. 599. — 656 с. — ISBN 5-225-04714-9.
  • Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 735. Fragaria vesca L. — Земляника обыкновенная, или лесная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 371. — ISBN 9-87317-128-9.
  • Дубровная С. А. Морфологическая пластичность Fragaria vesca (ROSACEAE) в республике Марий Эл. /С. А. Дубровная // Растительные ресурсы. — 2009. — Т. 45, Вып. 2. — С. 8-16.
  • Самсонова И. Д. Ранневесенние медоносы степной зоны // Пчеловодство : журнал. — 2005. — № 4. — С. 26—27.

Һылтанмалар үҙгәртергә